Lögberg - 15.04.1954, Blaðsíða 6

6
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 15. APRÍL 1954
Rétt fyrir páskana fór Siggi ofan á Ós og kom aftur með stóran
kassa á litlum sleða, sem hann lét inn í bæjardyrnar. Jakob og
Sigga gamla voru bæði álíka forvitin að fá að sjá hvað í kassanum
væri.
„Kajer í essum gassa, Sigga?“ spurði hann og strauk hann
með litlu lófunum.
„Ég veit það ekki, góði minn. Það er víát eitthvað fallegt, því
ég heyrði pabba þinn segja, að hann hefði komið frá Reykjavík“.
Hún gat ekki hugsað sér, að þaðan kæmi neitt, sem væri
öðruvísi en fallegt.
„Veiztu nokkuð, hvað er í honum, Finnur?“ spurði hún, þegar
Finnur kom inn í dyrnar.
„Hvað skyldi ég vita það. Líklega eitthvað stásslegt handa
henni“, hvíslaði hann út í vegginn.
„Kannske nú það. Það er líklegt“, svaraði hún úrill.
Þau fylgdust að inn í kokkhúsið, þar sem Siggi sat og var að
borða. #
„Var hann ekki þungur þessi kassi, Siggi minn?“ sagði gamla
konan samúðarfull.
„Nei, það var hann nú ekki, enda ágætt akfæri“.
„Kajer í gassanum?" spurði Jakob.
„Það veit enginn nema pabbi“, sagði Borghildur, og hló að
forvitninni í drengnum.
Hann trítlaði inn til pabba síns. „Jakob langar að sjá í gassann",
sagði hann og togaði í höndina á föður sínum.
„Nú skaltu líka fá að sjá eitthvað fallegt. Það eru stækkaðar
myndir af afa og góðu mömmu. Þú skalt nú bara reyna að vera
stillt“, hann sneri máli sínu til Önnu, „og fara ekki að gráta,
reyna að venja þig af þessum sífellda gráti. Ekki var mamma
svona“.
„Ég skal vera stillt“, svaraði hún. „Það verður þó gaman að
sjá þau. Skyldi Jakob þekkja þau á myndunum. Líklega ekki“.
Svo var þessi merkilegi kassi borinn inn í stofu og allt heimilis-
fólkið fór fram, eftir skipun húsbóndans, og beið frammi við
dyrnar, meðan verið var að opna hann. Hvað svo sem skyldi nú
koma upp úr honum, sem allir áttu að sjá? Forvitnin skein út úr
öllum nema Finni gamla. Hann var jafn hjárænulegur og hann
var vanur og horfði út í horn á stofunni..
Fyrst var tekin upp stór mynd í gylltri umgjörð af Jakobi
hreppstjóra. Jón sýndi Jakob litla hana og spurði: „Hver er þetta,
væni minn?“
„Jakob avi“, svarótöi drengurinn viðstöðulaust, og allir brostu
af aðdáun yfir skynsemi barnsins. Svo kom önnur mynd og Jakob
var prófaður í annað sinn, og það stóð ekki á svarinu: „Góa
mamma“.
„Skárri er það nú listin og kunnáttan, að geta búið til svona
stórar myndir, alveg eins og manneskjurnar séu þarna lifandi“,
sagði Sigga gamla með óstyrkri röddu. „Það er gaman að fá alltaf
að sjá þau, þegar maður kemur fram í stofuna“.
Myndirnar voru hengdar upp beint á móti stofudyrunum,
eftir að Anna hafði fægt glerið vandlega með hreinu stykki. En
Siggi læddist hljóðlega fram í bæjardyrnar til að leyna tárunum,
sem þrengdu sér fram í augnakrókana. Hann var nú orðinn
seytján ára karlmaður og þess vegna óviðkunnanlegt að láta
heimilisfólkið sjá sig bráðna svona allt í einu, sem þekkti helzt í
fari hans stríð og kerskni. En þetta snerti viðkvæman streng í
sál hans, að sjá fósturforeldra sína svona óvænt. Hvað hefði legið
fyrir honum annað en basl og bágindi, hefðu ekki þessi góðu hjón
tekið hann að sér, þegar átti að fara að flytja hann sveitaflutningi
eitthvað til allra ókunnugra. Það hafði hann fyrst farið að athuga
fyrir alvöru, þegar þau voru horfin burtu.
En upp úr kassanum inni í stofunni komu aðrar myndir af
hjónunum, langt um minni.
„Þessar eiga að vera yfir rúminu okkar“, sagði Jón við konu
sína. „Jakob má ekki gleyma þeim“.
„Þú sýnir það, eins og fyrri, að þú ert góður sonur“, sagði
Borghildur.
„Hann má nú líka minnast þeirra“, sagði Sigga gamla. „Aðrir
eins foreldrar eru ekki á hverju strái“.
Jón tók tvær myndir ennþá upp og rétti konu sinni þær
brosandi. Þær voru af Friðriki kaupmanni og konu hans, jafn
stórar þeim, sem fyrst voru teknar upp, og í sams konar umgjörð.
Fólkið færði sig nær, ákaflega forvitið. Hvað skyldi nú koma?
Anna gaf frá sér lágt undrunaróp: „Ó, hamingjan góða! Pabbi
minn og mamma! Hvað þú getur verið góður, Jón. Hvar gaztu
fengið þessar myndir?“
„Ég fann þær niðri í kompióðunni hennar mömmu sálugu“,
sagði Jón innilega ánægður yfir því að geta glatt hana svona óvænt.
„Því hafa þær verið faldar fyrir mér allan þennan tíma?“
spurði Anna. Því svaraði enginn nema Borghildur, sem ræskti sig
áður en hún byrjaði að tala:
„Hún hélt í fyrstu, að það gerði þig órólega að sjá þau. Þær
voru líka orðnar talsvert máðar. Ég er hissa, hvað það hefur tekizt
vel að stækka þær“.
Fólkið fjarlægðist aftur. Það hafði búizt við að sjá eitthvað
annað en þetta. Kannske myndir af ungu hjónunum, Jóni og Önnu,
eðaimáske mynd af séra Helga á Felli, en hverjum gat dottið í
hug þessi óvenja. Jón tók aðra myndina og sýndi Jakob hana.
„Þetta er afi Jakobs, Friðrik afi“, sagði h,ann. — Jakob benti á
myndina af Jakob hreppstjóra uppi á þilinu.
„Jakob á hennan afa“.
„Það hefur víst engum dottið í hug að segja honum, að hann
ætti annan afa en hann“, sagði Anfta og brosti beisklega.
„Hann hefði ekki skilið það, góða mín“, sagði maður hennar.
„En nú verður hægt að láta hann skilja það, þegar hann sér
myndirnar“.
Sigga gamla gulnaði af gremju og vandlætingu.
„Ertu að hugsa um að hengja þessar myndir upp hérna í stof-
unni við hliðina á foreldrum þínum?“ spurði hún skjálfrödduð.
„Já, auðvitað. Hérna beint á móti glugganum“, svaraði hann.
„Þér finnst það viðeigandi?“ bætti hún við í sama tón.
Jón leit til hennar hvössum augum og sagði: „Já, það er við-
eigandi. Þau hefðu átt að sjást þar fyrr“.
Þá sneri gamla konan fram úr stofunni. Hún þekkti þennan
svip og þetta augnaráð. Það var móðurarfur hans. Hún vissi, að
hún átti að þegja og láta þetta afskiptalaust.
Borghildur fór að athuga myndirnar og sagði með uppgerðar
aðdáun, til að eyða þessum óþægilegu áhrifum, sem framhleypni
Siggu hafði orsakað:
„Það mátti nú segja, að það var fallegur maður, hann Friðrik
heitinn kaupmaður, og mi-kið er nú hann Jakob litli líkur honum“.
Anna tók á öllu sínu þreki til að bugast ekki af sorg. Henni
fannst þessi hélulitaða móða, sem settist á glerið, stafa af andúð
þeirri og kulda, sem lýsti sér í orðum Siggu gömlu og framkomu
fólksins, sem tíndist bráðlega burtu úr stofunni. Hún lagði heita
kinnina fast að glerinu yfir andliti föður hennar, eins og hún
vildi reyna að senda ofurlítinn yl gegnum ískalt glerið. Því höfðu
þessar myndir aldrei sézt fyrr, en höfðu þó verið til á heimilinu?
„Því á það ekki við, að þær séu hengdar upp?“ spurði hún
mann" sinn.
„Þú ættir að þekkja sérvizkuna í henni Siggu“, svaraði hann.
„Hér eru tvær minni myndúysem við hengjum upp inni í húsinu.
Svo geturðu sagt Jakobi frá þeim líka“.
Sigga gekk um kokkhúsgólfið í æstu skapi, þegar Borghildur
kom inn. „Hvernig lízt þér á?“ byrjaði hún, og var mikið niðri
fyrir. „Þarna ætlar hann að setja myndirnar af þeim við hliðina á
foreldrum sínum. Það er svo sem ekkert óskemmtilegt, eða hitt
þó heldur. Að setja hann þarna við hliðina á Jakobi heitnum,
„sjálfsmorðingjann“, sem prettaði og sveik menn, og átti þó ekki
neitt, þvílík ósköp, eða vöndugheitin hans Jakobs, sem aldrei hafði
eyris virði af öðrum. Það er mér óhætt að segja“.
„Hverslags óskapa raus er í þér, Sigga mín“, sagði Borhildur
fálega. „Hann hefir gert þetta til að gleðja hana, aumingjann.
Þú sást, hvað henni þótti vænt um það. Þetta eru þó foreldrarnir
hennar. Aldrei verður því neitað“.
Sigga hélt áfram að rausa og lét sem hún heyrði ekki til
Borghildar: „Og þessi konuskepna, sem ekki er einu sinni á ís-
lenzkum búningi. Þessi hégómi; hún á að vera við hliðina á henni
Lísibetu. Drottinn minn sæll og góður! Jón er að verða mér
hreinasta ráðgáta“.
„Hún hefur nú kannske verið væn ícona“, sagði Borghildur.
„Maður þekkti það ekki. Þau voru svo stutt hérna, vesalings
manneskjurnar“.
„Væn kona?“ hnussaði í Siggu gömlu. „Ég gæti haldið það
eftir því, sem ég hef heyrt henni lýst. Óhemju vargur, augalaus,
sem aldrei gladdi nokkra manneskju. Það var meiri mæðan, að
forlögin skyldi reka þau hingað, bara til þess, að þessi manneskju
vesalingur hún Anna yrði hér innlyksa".
„Blessuð Sigga mín, vertu nú ekki að þessu rausi. Fáðu þér
heldur kaffisopa hérna úr könnunni. Hvað heldurðu að hún Lísibet
heitin hefði sagt, ef hún hefði heyrt svona lestur til þín?“ sagði
Borghildur óvitandi. „Hún er nú orðin húsmóðir hérna hún Anna
litla Friðriksdóttir, og hún er góð og guðhrædd stúlka, svo að
það er óþarfi að vera að deila á forlögin fyrir það, að hún kom
hingað, og ég býst' við því, að hún verði ekki manni sínum til
ósóma, hvorki fyrr eða síðar. Hvað sem hver og einn hefur rausað
um þennan ógæfusama föður hennar, var hann þó einstaklega
prúður og fallegur maður“.
Sigga sefaðist og settist við borðið og tók við notalegum
kaffibollanum.
„Ég get ekki að því gert, að ég verð aldrei ánægð með hana
handa Jóni. Þóra hefði áreiðanlega verið heppilegri, og hún var
út af heiðarlegu fólki komin, þótt það væri svo sem ekki í höfð-
ingjatölunni“, suðaði hún yfir kaffinu.
Ég get nú ekki meint, að það hefði getað blessast, eftir því
sem þeim samdi, þegar þau voru krakkar. Þau voru stórlynd bæði,
Sigga mín, og það fer aldrei vel, þegar svoleiðis rekst saman“.
Um kvöldið klifraði Jakob litli upp á rúmstokkinn til Siggu
gömlu og settist þar. Auðséð var, að nú vildi hann heyra sögu.
„Hvað viltu nú heyra, vinur?“ spurði Sigga, sem var nú
komin í ágætt skap fyrir löngu.
„Jagob vill sögu af nýja ava“.
Sigga leit skefld til Borghildar. „Datt mér ekki í hug“, sagði
hún. „Það yrði ekki ólagleg saga. Ég skal segja þér sögu af Jakobi
afa. Aðra sögu kann ég ekki“. Drengurinn endurtók beiðni sína.
„Það kann enginn þá sögu nema pabbi þinn“, svaraði Sigga
óþolinmóð og byrjaði svo að segja honum söguna af Jakobi afa
hans, sem hann kunni nú orðið svo vel, að hann hefði alveg eins
getað sagt hana sjálfur, ef hann hefði verið vel talandi.
Næsta sunnudag var varla nokkur kona við kirkju, sem Sigga
gamla tók ekki tali og sagði frá stóru myndunum, sem búið væri
að hengja upp í stofuna, af blessaðri húsmóðurinni og honum
Jakobi. Hún hafði vanalega kallað þau þessum nöfnum, þótt það
væri óneitanlega hálf skrítið. — „Og svo er þá kannske búið að
tylla fleiri myndum, sem flestir verða sjálfsagt hissa á að sjá“.
„Hvaða myndir eru það nú?“ var sjálfsagðasta spurning að-
komukvennanna. Það vildi Sigga ekki segja, en ráðlagði þeim að
líta inn í hjónahúsið, þar væru sams konar myndir.
Konurnar gerðu sér eitthvað til erindis inn í húsið til að
seðja forvitnina, en Sigga hlustaði fyrir framan hurðina. Hún
heyrði konurnar dást að því, hvað myndin af Lísibetu væri góð,
alveg eins og hún væri lifandi. Jú, náttúrlega væri hún lík Jakobi
myndin af honum. „En það var nú svona, sagði Sigþrúður á Hjalla,
„að þó að Jakob væri myndarlegur maður, fannst manni hann
alltaf lítilmótlegur við hliðina á henni. Hún var svoddan einstök
manneskja, falleg og tilkomumikil. Mér finnst ég tæplega getað
trúað því, að hún sé horfin frá okkur“.
„Það er engin hætta á því, að það verði annar en Lísibet, sem
nýtur aðdáunarinnar, eins og fyrr“, tautaði Sigga gamla og þurrk-
aði með handarbakinu yfir augun.
„Svo eru þetta mínir eigin foreldrar“, heyrði hún Önnu segja.
„Þið munið kannske eftir þeim“.
„Já, ójá, það held ég“, var það eina, sem heyrðist, og Sigga
færði sig fram á rúmið sitt harðánægð. Seinna, þegar konurnar
voru komnar fram í baðstofuna, gaf hún Hlíf á Ásólfsstöðum
bendingu að fá sér sæti á rúminu hjá sér. Henni var það vel
kunnugt, að Hlíf var af vissum ástæðum kulkalt til ungu hús-
móðurinnar á þessu heimili. Hún laut að henni og spurði hálf
meinfýsin: „Jæja, Hlíf mín, hvernig lízt þér á myndirnar?“
„Þær eru ljómandi góðar“, svaraði Hlíf.
„Hvernig heldurðu, að blessaðri húsmóðurinni hefði geðjast
að þessum nýju myndum?“ hélt Sigga áfram með háðsglotti.
Hlíf saug upp í nefið og svaraði fremur þurrlega:
„Ég býst við, að henni hefði þótt það vel viðeigandi að sjá
tengdaforeldra sonar síns þarna í logagylltri umgjörð. Ekki var
svo lítil vinátta á milli hennar og þeirra. Þau voru líka í höfðingja-
tölunni, og þess vegna tekið vægt á yfirsjónum þeirra“.
„En hvers vegna heldurðu, að þær hafi þá alltaf legið niðri í
kommóðuskúffu, ef henni hefði ekki þótt eitthvað óviðfelldið við
það að láta þær koma fram í dagsljósið“, sagði Sigga með vax-
andi illgirni.
„Nú, svoleiðis. Það hefur verið nýja húsmóðirin, sem hefur
farið að róta til, þegar hún tók við völdunum. Ætli það verði ekki
fyrstu og einu framfarirnar hjá henni?“
„Ekki aldeilis. Hún vissi ekkert, að þær væru til, fyrr en þær
voru teknar upp frammi í stofunni. Það var hann, blessuð vertu“.
Sigþrúður á Hjalla stóð svo nálægt, að hún heyrði hvert orð,
sem þær sögðu. Hún færði sig alveg að rúminu, og vogaði sér að
leggja orð í tveggja manna tal, þótt slíkt þyki ekki viðkunnanlegt.
„Hann hefur nú aldrei verið líkur fjöldanum, hann Jón. Al-
gerlega hafinn yfir alla hleypidóma, og það hélt ég, að móðir hans
hefði líka verið. Ég efast heldur ekki um, að þau hafi verið dyggð-
ugar manneskjur, þessi hjón, tengdaforeldrar hans. Svo góða
dóttur eiga þau, þar sem Arina er“.
„Aldrei hefur maður nú heyrt þeirra dyggða getið“, hnussaði í
Siggu gömlu. „Ég man, hvað hann Jakob sagði, þegar það fréttist,
að hann væri dauður hann Friðrik. Þú ættir að muna það líka,
Sigþrúður, þú varst hér þá“, bætti Sigga við og leit hróðug til
Sigþrúðar.
Sigþrúður ræskti sig, áður en hún svaraði: „Ég man það, að
honum varð mikið um þá fregn, eins og öllum. En hvað hann
sagði, man ég nú ekki. En ég man, hvað Lísibet sagði, því gleymi ég
aldrei. Það var of fallegt og skynsamlegt til þess að gleymast:
„Það er Drottins að dæma“, sagði hún, sú blessuð manneskja,
enda var ekki það tilfelli dæmt hér á heimili, nógir urðu samt til
þess. Mér finnst nú satt að segja, það sé komið mál til þess, að
hann fái að hafa ró í gröfinni, sá aumingja maður, sem enginn
þekkti eða vissi, hvað hafði að bera. Og ekki nóg með það, heldur
hefur verið litið hornauga til önnu, af því hún er dóttir hans, og
líklega þykir það of gott að hún hafi myndirnar af þeim þarna hjá
hinum myndunum. Slíkir eru dómar mannanna".
Það var nú kannske eins og vant var, að komast í orðakast við
hana, konuna þessa, hugsaði Sigga gamla. Hún hefði átt að þekkja
það frá fornu og nýju, að það varð ekki hrakið, sem hún sagði.
Þá var það unga húsmóðirin, sem kom og bað þær brosandi
að koma fram í kokkhús og þiggja kaffi. Hlíf þakkaði eins og utan
við sig og stóð seinlega á fætur. Henni fannst hún hefði ekki eins
góða lyst á kaffinu og vant var.
i
AUÐA SÆTIÐ
Vorið kom á vanalegum tíma, með sól og gróður. Einni vinnu-
konu var bætt við á heimilið, af því að Borghildur þurfti að
hugsa um húsmóðurstörfin að mestu leyti. Að öðru leyti var allt
óbreytt, þótt flestir hefði búizt við því, að nú myndi setja niður á
Nautaflötum, þegar þessi barnungu hjón ættu að fara að stjórna
á svo stóru búi. Finnur gamli hugsaði mikið um að haldá í röð og
reglu utan húss, en Borghildur innanbæjar. Heimilið var því
sama myndarheimilið og það var áður. Gestirnir, sem alltaf eru
glöggskyggnir, fundu þó að það var breytt. Einkanlega fátæku
konurnar, sem vanar voru að sækja þangað flest, sem þær van-
hagaði um og holl ráð til viðbótar. Borghildur setti fyrir þær nógu
myndarlegar góðgerðir, en í samanburði við Lísibetu mátti hún
heita fráhrindandi kona, fáorð, með kaldan dómarasvip, og stutt í
svörum. Samt gat hún orðið talsvert ræðin og skemmtileg yfir
kaffibollunum, þegar hún hafði tíma til að sitja og skrafa. Stundum
kom það fyrir, að Anna kom fram og drakk með þeim kaffi og
skrafaði við þær. En samtalið var oftast nær nokkurs konar eftir-
mæli um fósturforeldra hennar. Hvað það hefði verið sorglegt, að
þau hefðu ekki fengið að lifa lengur. Og svo sagði hún þeim frá
því, hvað maður hennar hefði verið sér góður, ást hans hefði lýst
eins og bjart ljós gegnum sorgarmyrkrið. Hún var þess fullviss,
að hún hefði ekki lifað þær hörmungar, ef hann hefði ekki verið
eins elskulegur og hann var. Og svo sagði hún þeim ítarlega fra
Jakobi litla, hvað hann segði og gerði. En hvorki hún eða Borg-
hildur spurðu þær neitt um þeirra hagi, eins og framliðna hús-
móðirin var vön að gera. Þær fundu það vel, að sætið hennar var
autt ennþá.
Um haustið voru settar járngrindur utan um stóra leiðið, sem
var að mestu grasgróið, og stór svartur legsteinn með gylltum
stöfum. Jakobi litla þótti hann fjarska fallegur og var sífellt að
biðja Siggu gömlu að koma með sér ofan í garðinn, svo hann gæti
lesið stafina þeirra afa, ömmu og litlu systur. Og gamla konan var
undra viljug að tölta ofan í garðinn með honum, lyfta honum upP
yfir grindurnar og segja honum, hvaða staf afi ætti og hvaða staf
amma ætti og litla systa.
Það var seint á sláturstíð, að Jón kom neðan úr kaupstað tals-
vert kenndur, sem þó var óvanalegt, því hann forðaðist að láta
önnu sjá sig undir áhrifum áfengis. Borghildi þótti sem hann væri
óglaðari en hann var vanur og spurði hann, hvort hann hefði
slæmar fréttir. Hann neitaði því.
„Anna fór að fá sér reiðtúr að gamni sínu og fór fram að Selb
svo þér finnst nú líklega daufleg heimkoman“, sagði Borghildur.
En með sjálfri sér hrósaði hún happi, að hún skyldi einmitt vera
fjarverandi núna.
„Það er alltáf dauflegt að koma heim“, svaraði hann. „Það
finnst víst fleirum en mér. Það hafa víst verið hér gestir í dag?‘
„Já, Sigþrúður á Hjalla kom hér með drengina“.
„Já, hún sagði mér það“.
„Komstu að Hjalla?“
„Já“.
„Hún stanzaði lítið, auminginn. Ég var að stússa í slátri
gat svo lítið við hana talað. Hún var lengi niðri í garði. Ég bað
hana að koma seinna, þegar betur stæði á“.
„Gat þá ekki Anna talað eitthvað við hana?“ spurði hanft
kuldalega.
„Hún var að lesa söguna, sem hún fékk frá Seli, og gaf ser
ekki tíma til að tala við hana neitt sem hét, því hún ætlaði að
skila henni núna“.
„Ég á nú bara ekki nokkurt orð til yfir slíkt og þvílíkt.
hélt, að bæði þú og Anna hefðuð verið svo lengi samtíða mömmu
sálugu, að þið hefðuð getað lært af henni að taka á móti ná'
grannakonunum. Hún lét áreiðanlega hvorki slátursuðu né bóka'
lestur sitja fyrir því að ræða við þær og gera þeim komuna seú1
skemmtilegasta. Sigþrúður sagðist líka hafa tekið eftir fáu nerfta
legsteininum yfir mömmu sálugu. Hún sagði, að hann bæri hát1
yfir umhverfið, eins og hana sjálfa. Drengina heyrði ég vera ^
tala um það, að Lísibet hefði alltaf gefið þeim svo góðan mat s®
borða“.