Lögberg - 06.05.1954, Qupperneq 6

6
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 6. MAI 1954
Svo var það einn morgun, að Sigga gamla þurfti eitthvað út í
fjós, að Anna bað hana að lofa sér að verða samferða. Siggi var
búinn að segja henni frá kálfi, sem var nýkominn í fjósið, afbrigða
fallegum. Og hann hafði ekki sagt of mikið. Þetta var svoddan
indælis kálfur, silkimjúkur og mjallhvítur í framan. Sigga þreif
stóran hrísvönd og sópaði stéttina í óða önn. „Hann hefur víst
algerlega gleymt að sópa í morgun, karlrolan", tauaði hún. Það
var Finni, sem átti að hirða fjósið. Þá datt Önnu í hug, að ekki
væri ómögulegt, að Sigga gæti sagt henni þessa margþráðu sögu.
„Geturðu ekki sagt mér söguna hans Finna? Hvernig stendur
á, að enginn skuli hafa sagt honum, hvað hún mamma hans hét?“
Sigga gretti sig, áður en hún svaraði.
„Hún hefur nú víst ekki verið hátt sett í heiminum, vesaling-
urinn, umkomulaus vinnukind 'hérna á Nautaflötum“.
„Veizt þú þá, hvað hún hét?“
„Já, ójá, hún hét Sigurveig. Ég heyrði oft minnzt á hana“.
„En hvernig stendur á, að sagan hans Finna er orðin gras-
gróin?‘,
„Hverslags spurningar eru nú þetta? Ég er nú ekki svo skyn-
söm að geta svarað svonalöguðu“, sagði Sigga önug.
„Hann sagði það sjálfur, að hún væri orðin grasgróin“.
* „Nú, svaleiðis. Nú skil ég. Hann hefur meint, að hún væri
gleymd. Þú hefur verið að biðja hann að segja þér hana. Alltaf
þessi sögusótt nótt og nýtan dag“.
„Segðu mér hana, Sigga mín, af því þú kannt hana. Ég skal
þá alltaf vera góð við þig“.
„Þú ert sjaldan öðruvísi, anginn litli. En sagan sú er hvorki
falleg eða merkileg. Hann fæddist hér á Nautaflötum, og móðir
hans var hér vinnukona, eins og ég sagði þér — unglings bjálfi.
Bóndasonurinn, sem hét þá Jón Jakobsson, alveg eins og núna,
hljóp í einum spretti eftir baðstofugólfinu, þegar hann þurfti að
ganga út og inn; var svona hræddur við hljóðin í barninu. Hann
bað móður sína að koma því burtu af heimilinu, en vesalings
móðirin bað þess grátandi að fá að hafa það hjá sér, og það varð
svo, að hann varð kyrr og hefur aldrei flutt sig frá Nautaflöt-
um síðan“.
„Því var hann að gráta?“ spurði Anna.
„Það gera öll börn. Þau gráta, af því þau kvíða í^rir að lifa í
heiminum, blessaðir sakleysingjarnir. En þegar drengurinn var
skírður, var maður vestan af landi nefndur faðir að honum. Sá
hafði komið með áríðandi bréf til hreppstjórans og gist í þrjár
nætur vegna ótíðar. En þær gátu nú skrafað vinnukonurnar hérna
þá eins og núna, svona sín á milli, og þær sögðu, að slíkt gæti ekki
staðizt. Já, þú skilur það ekki, barnið gott — látum svo vera. Svo
ólst hann upp hér á heimilinu — en þegar hann missti móður sína,
varð hann svona undarlegur. Hann hafði, trúi ég, alltaf verið að
ganga í kringum kirkjuna, meðan hún stóð uppi og verið að tala
við hana. Og þegar búið var að jarða hana, fór hann að tala við
hundana og kýrnar um hana, og svo hefur hann vanizt á þetta
„trjámannsraus" eða eintal, sem kallað er. Hann var ekki álitinn
með fullu viti á tímabili“.
„En var þá ekki pabbi hans hjá honum?“ skaut Anna inn í
hálfkjökrandi.
„Pabbi hans sá hann aldrei. Ég held það geti skeð, að hann
hafi aldrei vitað það einu sinni, að faðerninu var klínt á hann.
Finnur vesalingurinn var alinn hér upp á náðarbrauði, og það
skiptu sér víst fáir af honum, fyrr en Jakob komst á legg. Hann var
alltaf góður við hann og bað móður sína að gefa honum sama mat
og sér“.
„Var honum gefinn annar matur, eins og hundunum?“
„Það er varla von að þú skiljir þetta. Það var ekki siður að
láta alla sitja við sama borð, eins og hún fóstra þín gerir. Nei, ónei.
Það var farið með tökubörnin allt öðru vísi en börn húsbændanna,
og þeim var skammtaður allt annar matur, og vinnufólkinu líka“.
„Var þá enginn góður við Finna? Því missa svona mörg börn
mömmu og pabba?“
„Það er nú eitthvað, sem ég get ekki svarað. Það er himna-
faðirinn, sem ræður því“, sagði Sigga og blés mæðulega, um leið
og hún lét stóra hrísvöndinn á sinn stað. „Svona, nú er ég búin
að þrífa almennilega fyrir hann, karlskepnuna“.
„Var enginn góður við Finna, þegar hann var búinn að missa
mömmu sína?“ hafði hún spurt í annað sinn.
„Ég býst við, að hann hafi ekki átt slæmt, tetrið a tarna. Hún
var góð kona, hún Ingibjörg heitin, og það var hann líka, hann
Jón heitinn. Hann kenndi honum þó að lesa og skrifa; það voru
færri tökubörnin, sem fengu að læra það. En sjálfsagt hefur hann
ekki verið settur á kné sér og kjassaður eins og þú, Anna mín!“
Sigga strauk kýrnar dágóða stund, en Anna stóð hugsandi og
horfði á hana. Loks spurði hún:
„Hvað er það að vera alin upp á náðarbrauði?“
„Nú, nú! Kemur ein spurningin enn. Það er kallað, þegar
börnin eru alin upp, án þess að gefið sé með þeim af sveitinni eða
éinhverjum vandamönnum þeirra, eins og til dæmis hann Siggi
hérna. Það er skylda þeirra barna að vinna lengi kauplaust hjá
fósturforeldrunum, þegar þau eru komin yfir fermingu, og það
gerði Finnur líka svikalaust, því hann fékk eiginlega ekkert kaup,
fyrr en hún Lísibet kom hingað, og eftir það datt heldur engum í
hug að álíta hann ekki með fullu viti. Ég veit ekki, hvað hún hefði
sagt við þann hinn sama, sem hefði látið það út úr sér“.
„Aumingja, blessuð mamma mín, svona er hún góð við alla“,
sagði Anna, en svo bætti hún við brosleit, því nú hafði henni
dottið dálítið í hug, sem gerði hana ósegjanlega ánægða: „Ég skal
segja þér nokkuð, Sigga. Ég ætla að gefa honum Finna eitthvað af
peningunum mínum“.
„Hvaða svo sem peninga skyldir þú svo sem eiga?“ sagði
Sigga önug.
„Heldurðu að allt, sem pabbi átti, hafi ekki verið selt fyrir
mikla pfeninga, borðin og stólarnir og allt, sem var í búðinni, og
svo margt fleira? Náttúrlega hafa komið miklir peningar fyrir
það, sem pabbi geymir víst handa mér, þangað til ég er orðin stór“.
Þá hafði þessi harðbrjósta kona rutt úr sér helberum sann-
leikanum, án þess að finna til minnstu samúðar með allsleysi
önnu litlu.
„Ég get nú sagt þér það, Anna litla, að hann faðir þinn var svo
skuldugur, þegar hann féll frá, að það var ekkert afgangs handa
þér, ekki einu sinni orgelið. Jakob keypti það fyrir sína peninga.
En ég býst við, að þú þurfir ekki að kvíða fyrir fátæktinni. Þau
líta sjálfsagt eitthvað til með þér, fósturforeldrarnir þínir, fyrst
þú komst hingað á annað borð, vesalingur“.
„Er þetta satt?“ spurði A-nna vonsvikin.
„Já það er satt. Víst er það satt. En samt á ég það við þig,
að þú segir ekki henni Lísibetu þetta; hún yrði víst ekki ánægð
við mig fyrir lausmælgina“.
Anna hafði verið svo mikið barn, að hún skildi það ekki til
fulls, hvort það var hennar eigið sakleysi eða sagan hans Finna,
sem kom henni til að gráta í laumi allan daginn. Hún þorði ekki
að tala við neinn um raunir sínar nema Jón, og hann var frammi í
Seli og kom ekki heim fyrr en um kvöldið.
„Því ertu svona raunaleg á svipinn, Anna mín?“ var hans
fyrsta spurning, þegar hann kom inn til hennar, þar sem hún
grúfði sig yfir bók og þóttist vera að lesa í henni. Þá gat hún ekki
stillt sig lengur, en fór að kjökra.
„Ég veit, að ég er alin upp á náðarbrauði, eins og Siggi og
Finni. Ég hélt, að ég ætti peninga, sem pabbi geymdi, og ég ætlaði
að kaupa mér saumavél og kommóðu og margt fleira, þegar ég
væri orðin stór. En svo var mér sagt í dag, að þeir væru engir til“.
„Er þetta náðarbrauð fjarska bragðvont?“ spurði hann dálítið
glettinn.
„Ónei. Það er kallað svo, þegar enginn gefur með manni. Það
segir Sigga“.
„Það var svo sem auðvitaö, að það hefði verið hún, sem ekki
gat þagað. En vertu nú ekki að væla yfir þessu. Ég gaf þér mömmu
og pabba með mér. Þess vegna áttu allt með mér, eins og þú værir
systir mín, og getur keypt þér, hvað sem þú vilt, og eins verður
hugsað um Sigga. En Finni hefur ekki verið alinn upp á neinu
náðarbrauði. Það hefur bara verið farið skammarlega með hann.
Hann hefur verið beittur svívirðilegum rangindum, sem ég skal
segja þér frá, þegar þú ert orðin svo gömul, að þú skiljir það. Láttu
svo á þig húfu og vettlinga; komdu út í hesthús og sjáðu hrossin,
sem við komum með framan af Selsmýrum. Þú átt þau eins og ég,
mundu það, og hættu að sýta“.
Svo vöðlaði hann húfu á höfuðið á henni, svo klaufalega, að
hún fór að hlæja.
Svona var hann alltaf góður og hughreystandi fyrr og síðar.
Anna hrökk upp eins og af draumi.
Hvers vegna var þessi gamla, grasgróna saga að ryðja sér
fram í huga hennar? Var hún ekki nógu oft búin að gráta yfir
einstæðingsskap Finna og sjálfrar sín. Hún hafði gengið eins og
villt manneskja annan krókinn upp en hinn niður og mjakast lítið
áfram, meðan öll þessi ósköp höfðu velzt um í huga hennar. Síðan
voru liðin tólf ár, og margt hafði breytzt á þeim árum annað en
Finnur gamli. Hann gekk ekkert hægar nú en þá og talaði alltaf
við sjálfan sig og hundana. Jón var búinn að segja henni söguna
hans fyrir löngu, fylla í eyðurnar, sem Sigga hafði haft í hana,
vegna þess hve hún var ung og skilningssljó. Nú vissi hún, hvers
vegna enginn hafði sagt honum, hvað móðir hans hét. Það var af
því, að hún var fátæk og lítilsvirt, alveg eins og myndirnar af for-
eldrum hennar voru of lítilmótlegar til þess að hanga við hliðina
á myndunum af ríkishjónunf. Hefði maður hennar verið fátækur,
hefði engum dottið í hug að hafa á móti því, að myndirnar hefðu
verið hengdar upp, en þá hefðu þau kannske ekki haft efni á að
stækka myndir af foreldrum sínum, eða nein stofa verið til á
heimilinu. Það var þó óneitanlega gaman að vera ríkur og geta
veitt sér, hvað sem mann langaði til og láta alla sveitina líta upp
til sín. En skemmtilegast hefði þó verið að eiga dálitlar eignir til
að leggja í búið.
Hófaskellir rétt hjá henni komu henni til að líta upp. Jón
kom skeiðríðandi niður mýrarnar og stefndi til hennar. „Ó, þarna
var hann kominn. Skyldi hann hafa þekkt hana?“ Hún stanzaði og
beið hans.
„Hvernig stendur á, að þú ert hér ein á ferð, góða mín?“
spurði hann undrandi og reyndi að stilla hest sinn.
„O, það er af því ég var að fylgja Þóru“, sagði hún brosandi.
Hann hallaði sér í hnakknum og rétti henni höndina.
„Reyndu að stíga á fótinn á mér. Svo reiði ég þig heim“.
Hún horfði á gráan gufustrókinn úr nösum hestsins, hrædd og
hikandi.
„Heldurðu, að Fálki verði stilltur?“
„Svona, komdu bara. Vertu ekki hrædd“.
Hún kom hikandi og hrædd og rétti honum höndina. Hann
tók hana á bak eins og krakka og setti hana fyrir framan sig. Hún
kyssti hann hlæjandi hvað eftir annað, án þess að gefa því nokkurn
gaum, að hann hafði smakkað vín.
„Ertu svona kát, góða? Ég sem hélt, að þú yrðir reið við mig
fyrir óhlýðnina. Þú getur ekki ímyndáð þér, hvað það var gaman
að dansa eftir allar inniseturnar og kuldann, en bezt er þó að vera
kominn heim og fá góðar viðtökur“.
„Ég fer með þér á næsta ball. Ég sé þetta er ekkert annað en
sérvizka að láta svona“, sagði hún.
„Þá verður ennþá skemmtilegra. Það var einmitt það, sem
vantaði, að þú varst ekki með“.
„Ég skal segja þér það, að ég mjólkaði með Borghildi bæði í
gærkvöld og núna. Þess vegna geng ég ógreidd milli bæjanna“,
hélt hún áfram.
„Þú ert bara að verða dugleg kona, heyri ég er. En hvað það
er gaman“.
' „í kvöld erum við boðin í skírnarveizlu til Þóru. Ég ætla að
halda á barninu, alveg eins og mamma gerði. Þóra bað mig þess.
Nú er hún orðin ríkari en við“.
En heima á hesthússhlaðinu beið Finnur gamli og talaði við
hundana. „Það veitir sjálfsagt ekki af að gefa þeim gráa vel,
þegar hann kemur. Því þótt maður og kona séu eitt, þá býst ég þó
við, að það sé þyngra á honum en vant er. Einhvers staðar mátti
víst finna dæmi upp á það í íslendingasögunum, að þeir reiddu
þær fyrir framan sig. Þetta er svo sem ekki nýtilkomið. Aldrei
sást nú samt svona til hans Jakobs, þess prúða og góða manns,
enda var hún fullt svo rífleg á velli og hann , blessuð húsmóðirin,
svo það hefði fallið svo mikið ver saman. Hann lét nú líka heldur
minna en hann sonur hans. Það var nú trú eldra fólksins, að svona
lagað yrði ekki endingargott. En honum er búið að þykja lengi
vænt um hana, þessa stúlku. Hún er líka falleg og ekki ólík henni
Helgu fögru. Sagan segir, að hún hafi haft mikið hár, en lítið lán“.
Svo rölti gamli maðurinn heim til bæjar með hundana sína á
hælunum, stuttstígur og hjárænulegur, alveg eins og fyrir tólf
árum, þegar Sigga gamla sagði söguna hans af litlu munaðarlausu
stúlkunni, sem langaði svo mikið til að heyra sögur, einkanlega ef
þær voru orðnar grasgrónar.
Fálki skeiðaði heim túnið hnarreistur og fráneygður, þótt
byrðin væri þyngri en vant var. Anna hallaði sér að manni sínum
sæl og brosandi og horfði dreymnum augum kringum sig.
„Sjáðu, góði minn, hvað dalurinn okkar er yndislegur. Það er
eins og svellin séu úr rauðglóandi gulli. Hvað lífið væri yndislegt,
ef engar sorgir væru til“.
III.
TÆPAR LEIÐIR
HJÓNIN Á JARÐBRÚ
Bóndinn á Jarðbrú hét Páll Þórður. Jörðin sú var framarlega í
dalnum vestanverðum. Páll hafði alltaf, frá því fyrst hann flutti í
dalinn, verið álitinn svartur sauður í hinni hvítu hjörð dalbúa, og
þess vegna litinn hornauga af flestum. Hann var lítilmenni í sjón
og reynd, mjúkur í máli, en óhreinlyndur. Hann hafði þann sið,
að hafa yfir ritningargreinar, sem honum fundust eiga bezt við
umtalsefnið, þegar hann ræddi við nágranna sína, og eignaði þær
jafnan Páli postula. En þeir, sem biblíufróðir voru, sögðu að hann
eignaði nafna sínum meira en hann ætti. Og svo festist það við
hann að vera kallaður „postuli".
Kona hans hét Ketilríður. Ekki var hún álitinn neinn kven-
kostur að öðru leyti en því, að hún hafði karlmannsþrek til allrar
vinnu. En samt var almennt álitið, að hún hefði tekið niður fyrir
sig með giftingunni, því að Páll var bæði latur og þreklítill.
Þau höfðu búið í nokkur ár á jarðbrú og alltaf legið á þeim
sterkur grunur um sauðaþjófnað. Ef einhvern vantaði af heimtum,
var vanalega Páli ætlað að hafa náð því. Enginn var þó eins og
þeir Hólsfeðgar, nágrannar þeirra. Þá vantaði oft skepnur, sem
höfðu gengið í heimahögum allt sumarið. „Þetta hefur lent í
hyskinu á jarðbrú“, var vana viðkvæðið hjá Sigurði gamla. En
stundum kom þó fyrir, að það kom fram annars staðar, sem álitið
var að hefði lent hjá Páli. Þá lægði tortryggnina um stundar sakir.
Meðan Jakob hreppstjóri lifði, reyndi hann að bæla niður
þennan orðróm. Margt gat nú orðið af skepnunum annað en að
þeim væri stolið, og ólíklegt, að eitt heimili gæti torgað öllu því
kjöti. Hann gat ekki til þess hugsað, að þjófnaðarorð bærist út úr
dalnum hans. Slíkt hafði aldrei heyrzt áður. En hann reyndi það,
sem hann gat, til að losa jörðina úr ábúð Páls. En Ketilríður hafði
komið því svo fyrir, að hann hafði lífstíðar ábúð. Það var því ekki
gott viðgerðar. Sigurður gamli á Hóli reyndi að fá kotið keypt,
og ætlaði þannig, eins og hann sagði, að losa sig við þennan óþverra;
en það gekk ekki heldur. Það leit út fyrir, að ekkert gæti komið
Páli burtu. Samt kom að því, fyrirhafnarlaust að heita mátti.
Það var kvöld eitt seint í ágúst. Brakandi þurrkur hafði verið
allan daginn. Búverkareykinn lagði beint upp í loftið frá hverjum
bæ. Vinnukonan á Hóli kom óvenju seint heim. Það hafði verið
þurrkað og tekið saman mikið hey á engjunum. Ragnheiður gamla
var búin að kvía ærnar og byrjuð að mjólka.
„Hún er alveg vitlaus, kerlingarskassið“, sagði Helga við
vinnukonuna. „Þú skalt fara upp á kvíarnar. Ég verð að reyna að
ná í kýrnar“.
Svo lagði þessi þungfæra kona af stað með annan soninn á
handleggnum. Hún hljóp á undan með snærisspotta í hendinni,
sem hún ætlaði að reka kýrnar með. Þær voru úti hjá Jarðbrú.
Ketilríður sendi krakka á móti henni með kýrnar. Hún gat getið
þess nærri, að hún ætti erfitt með að bera krakkann alla þessa
leið. Strákurinn bauð Sigga litla að smakka það, sem hann væri
með í lófanum, það væri góður matur. Hann var til með það.
Helgu fannst strákurinn haga sér eitthvað kynlega, og spurði hann
hvað hann væri að pukra með.
„Það er bara lifrarpylsa. Ég var að gefa Sigga litla að bragða
á henni. Hún er ný“, sagði strákurinn, og sýndi henni enda af
kepp, sem hann var með í lúkunni.
„Þið eruð svei mér stöndug, að eiga nýtt slátur núna, þegar
allir éta gallsúrt“, sagði Helga. Tortryggni hennar var vöknuð á
augabragði.
„Ég bara skauzt bak við mömmu og greip þennan kepp úr
troginu um leið og ég fór út. Hún var nýlega búin að taka keppina
upp úr pottinum. Hann var svo sjóðandi heitur, að ég hélt hann
ætlaði að brenna mig meðan ég var að fara út göngin. Svo lét ég
hann í lækinn, og þar kólnaði hann“, sagði hann hreykinn yfir
ráðkænsku sinni.
„Hafið þið misst eitthvað af ánum?“ spurði hún.
„Nei, það var hrútur með stórum hornum, Hausinn af honum
er undir heyinu í tóftardyrunum í ærhúsinu. Ég held, að mamma
ætli að svíða hann á morgun. Ég reif dálítið hrís í dag til þess, og
þá fáum við hornin“.
„Og þú hlakkar til að fá hornin til að leika þér að þeim,
Steini minn“.
„Svona líka stór og falleg“, sagði strákur og hljóp burtu. En
Helga kjagaði heimleiðis með vandlætingarsvip á andlitinu og
gremju í huganum til þeirra á Jarðbrú.
Þessari skepnu höfðu þeir óefað stolið. Enginn smábóndi, sem
ekki á nema einn hrút, fer að drepa hann að gamni sínu. Reyndar
gat það alltaf hent sig, að skepnur fengju vanka, en ekki hafði
Páll minnzt neitt á það þegar hann kom fyrir nokkrum dögum.
Um kvöldið sagði hún manni sínum frá því, sem Steini hafði
verið að blaðra.
„Það er þá líklega ekki fyrsta skepnan, sem þau þurfa að fela
hausinn af. Bágt er að geta ekki klekkt á þeim einhvern tíma“,
sagði hann hálfsofandi.
Klukkan fimm næsta morgun reis Erlendur úr rekkju sinni og
klæddi sig, án þess að nokkur yrði þess áskynja. Kona hans var
svefnþung, en foreldrar hans bæði heyrnardauf, svo það þurfti
ekki að læðast um baðstofuna. Hann hljóp út að fjárhúsum
nágranna síns. Fyrir þeim var gamall hengilás.
„Eitthvað hefur kauði þar, sem þarf að fela. Ekki er það
vanalegt, að hann læsi fjárhúsunum“, tautaði hann og réðst á
lásinn með báðum höndum, en spyrnti með öðrum fætinum í
dyrastafinn. Kengurinn dróst út úr feysknum stafnum, undan
sterklegum átökum hans. Húsið var þreifandi dimmt, allar smugur,
sem birta gæti komizt inn um, voru byrgðar. En af birtunni, sem
lagði inn um dyrnar, sá hann hvíta gæru, sem breidd var á garða-
bandið. Erlendur þreif gæruna og aðgætti hana við birtuna.
„Hrútsgæra, ekki ber á öðru. En nægilegt sönnunargagn er
hún tæplega. Helzt vildi ég fá hausinn líka“.