Lögberg - 02.09.1954, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 2. SEPTEMBER 1954
5
WVWWWWVW'WWWWWWWWWWVWW*
ÁHL6AHÁL
IWENNA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
íSLENDINGAR ÞARFNAST SAMKOMUHÚSS
DFTIRFYLGJANDI grein barst
** svo seint,. að ekki var rúm
fyrir hana á öðrum stað í blað-
inu, þar sem hún ætti e. t. v.
betur heima, en ljúft er kvenna-
síðunni að birta hana, enda láta
konur sig flest mál skipta nú á
dögum, ekki sízt mál eins og
það, er greinin fjallar um, enda
er kona formaður byggingar-
nefndarinnar.
Eitt það fyrsta, sem íslending-
ar gerðu, eftir að þeir settust að
í Winnipeg var að koma sér upp
samkomuhúsi til þess að styrkja
og auðga félagsskap sinn; var
það reist á Jemima götu norður
í bæ árið 1881; hleypti það fjöri
í félagslífið. Var það notað fyrir
skemmtisamkomur, leiksýning-
ar, kennslu og guðsþjónustur.
Þetta hús var selt 1891. Síðan
hafa íslendingar hér í borg
fengið kirkjurnar og Good-
Templara húsið til afnota fyrir
samkomur sínar, en vitanlega er
takmarkaður aðgangur að þess-
um húsum, sem bundin eru sín-
um sérstöku hlutverkum, og
Good-tmplara húsið hefir reynst
of lítið fyrir fjölsóttar sam-
komur.
Sennilega hafa íslendingar hér
í borg jafnan fundið þörfina
fyrir rúmgott samkomuhús; það
er því næsta furðulegt, að þeir
hafa ekki reynt á þessum 50—60
árum að bæta úr þeirri þörf.
Svo mörgum Grettistökum hafa
þeir lyft, að ekki hefði það orðið
þeim ofurefli, ef stórhugur, sam
tök og góður vilji hefði verið
annars vegar. Flestar íslenzkar
byggðir munu eiga samkomu-
hús, og nú á síðari árum hafa
margar þeirra komið sér upp
stórum og dýrum íþróttaskálum.
íslendingar í Kaupmannahöfn
hafa og reist félagsheimili, þar
sem þeir geyma sift íslenzka
bókasafn og hafa sín íslendinga-
mót. Hvergi utan íslands er að
finna stærri hóp íslendinga en
í Winnipeg. Er nokkur ástæða
til að ætla, að þeir þurfi að vera
eftirbátar annara í þessum
efnum?
Margar hugmyndir koma fram
í eftirfylgjandi grein, er eiga
skilið, að þær séu íhugaðar vand-
lega, og æskilegt væri að fleiri
létu frá sér heyra um þetta mál.
af öllu, að vel sé stjórnað og
hagkvæmlega.
Að þetta sé nauðsynjamál til
viðhalds íslenzkum þjóðaranda
og sambandi Islendinga austan
hafs og vestan í framtíðinni er
ekki nokkur vafi; þess vegna er
vonandi að menn láti þetta mál
til sín taka, ef nokkur alvara er
með að íslenzkar erfðir séu þess
virði að eitthvað sé gert til að
þær varðveitist og geymist fyrir
afkomendur okkar hér á vestur-
slóðum; og aðstaðan er áreiðan-
lega betri nú en fyrir aldar-
fjórðungi síðan hvað samvinnu
okkar íslendinga snertir, að
ekki kemur til mála að siglt
verði tveimur skipum, hvað
þetta mál snertir, enda væri það
dauðadæmt áður en byrjað væri,
en svo er fyrir að þakka, að
tímarnir breytast og mennirnir
með.
Þess vegna ætti að byggja með
risnu, þó ekki væri reistur há-
turn, en nafnið á íslenzka Húsinu
ætti að vera ljósritað og bera
hátt yfir burstir og gafla; það
yrði vitinn, sem lýsti íslenzkum
vegfaranda um marga tugi ára
fram í tímann.
Jón Ásgeirsson
RANNVEIG K. G. SIGBJÖRNSSON:
Á AUÐUM AKRI
H
☆ ☆ ☆
ÍSLENZKA HÚSIÐ í WINNIPEG
„Með risnu skal byggja, yfir
burstir og gafla, skal bera við
háturn með vita á“. Svo kvað
skáldið og stórmennið Einar
Benediktsson, og þannig myndi
hann enn kveða, ef hann væri á
lífi, 1 sambandi við byggingu
Islenzka Hússins í Winnipeg.
Eins og menn vita var á síð-
íista þjóðræknisþingi skipuð
milliþinganefnd í þessu máli, og
var henni falið að afla sér upp-
lýsinga um undirtektir deilda
félagsins, og íslendinga alment,
um fjárhagslegan stuðning um
málið. Ennfremur var nefndinni
falið að leita vinsamlegrar sam-
vinnu íslenzkra blaða í þessu
máli.
Formaður nefndarinnar er frú
Björg ísfeld og skrifari próf.
Tryggvi J. Oleson. Nefndin
hefur haldið nokkra fundi, og
sýnist vera mjög ákveðin og
einróma um að hafist verði
handa í þessu máli, og hefir þeg-
ar gert sér nokkra grein fyrir
hvaða viðhorf og afstaða væri
seskileg íslendingum til gagns og
sóma þessu máli viðvíkjandi;
mun skrifari nefndarinnar, á
sínum tíma, gefa skýrslu um,
hvað óunnist hefir, og læt
þar við sitja.
Þrátt fyrir allfjörugar um-
ræðum um byggingarmálið á
síðasta þjóðræknisþingi, hefir
ekki verið skrifað orð um það í
blöðunum. Ég hefi nefnt við
ttokkra, mér miklu færari menn,
að leggja á vaðið og skrifa for-
Ustugrein í þessu máli, en það
hefir komið fyrir ekki, og þess
vegna er málið alls ekki kunn-
ugt almenningi, sem þó er fyrsta
skilyrðið til að fólk fái áhuga
°g vilja til að taka þátt í að
hrinda því í framkvæmd.
Nú, þar sem ég er einn af
þeim, sem skipaðir voru í milli-
þinganefndina, langar mig til að
gora tilraun til að lýsa hugmynd
^ninni í þessu máli og það því
fremur sem ég held að skoðanir
h>ínar séu mjög í samræmi við
skoðanir flestra nefndarmanna.
Það er þá fyrst, að ég vil kalla
þossa byggingu íslenzka Húsið
^The Icelandic House). Það skal
yera byggt í minningu fallinna
'slenzkra hermanna og íslenzkra
iandnema í Canada og Banda-
ríkjunum.
Það skal vera byggt fyrir
fundi, samkomur og veizlur,
fyrst og fremst allra íslenzkra
ANN hét Jón og var íslenzkur.
Tæpur meðalmaður á hæð,
grannvaxinn, ljóshærður, blá-
eygður, smáfríður, alskeggjaður
og skeggið ljóst. Dálítið smá-
mæltur, strauk oft skeggið og
hallaði lítið eitt undir flatt,
einkum er hann talaði með íhug-
un. Góðmenskan skein af and-
liti hans, samt varð samferða-
mönnum hans persóana hans oft
að brosi.
Jón hafði kvæst og orðið bú-
andi í sveit. Svo sagði náið
skyldmenni konu Jóns, að bú-
skapurinn hefði ekki lukkast
sem skyldi og hefði búið gengið
saman en Jón færst úr einum
stað í anrian þar til hann lenti í
þurrabúð. Þar dó konan. Jón
fór þá til Ameríku.
Þegar Jón var kominn í vinnu
mensku til Víglundar ríka, tók
hann að dreyma um liðna daga,
litaðist þá fram hjá farið lífs-
umhverfi hans rósrauðum litum.
Hann átti þá tugi fjár og marga
nautgripi. Heimilið var búið
ríkuglega bæði að mat og hús
Fréttir frá ríkisútvarpi íslands
eg
felaga hér í borg, og í öðru lagi
til útlána hérlendu fólki eftir
þörfum til þess að viðhalds-
kostnaður geti staðist.
Það þarf að vera pláss fyrir
bókasafn, lestrarstofu og þjóð-
minjasafn.
Þar þarf að vera skrifstofa ís-
lenzka ræðismannsins, á sama
tíma ferðamannaskrifstofa til
upplýsinga og leiðbeiningar ís-
lenzkum ferðamönnum.
Þar þurfa að vera nokkur
gestaherbergi til að leigja út
handa íslenzku ferðafólki. Þar
þarf að vera bústaður fyrir for-
stjóra Hússins.
Þar þarf að vera eldhús með
öllum nýtízku áhöldum til fram-
leiðslu veizlukosts af fullkomn-
asta tagi, svo sem fyrir brúð-
kaupsveizlur, Smörgasbord o. s.
frv.
Nefndin hefir eytt töluverð-
um fíma í að rannsaka hvar
hægt væri að kaupa hæfilegt
pláss fyrir Húsið. Það er miklum
erfiðleikum bundið að fá pláss
í miðbænum vegna þrengsla og
okurverðs; samt er hægt að fá
til kaups pláss á Sargent Ave.,
en það er dýrt og tæplega nógu
stórt fyrir farartæki fólks. Á
hinn bóginn er hægt að fá nógu
stórt pláss rétt utan bæjar-línu
við þjóðveginn og álíta sumir
það öllu heppilegra, þar sem
íslendingar eru nokkuð jafnt
dreifðir um allan bæinn. Um
þetta geta náttúrlega orðið
skiptar skoðanir, og verður þá
meirihluti að ráða eins og hjá
öllu frjálsu fólki í frjálsu landi.
Nú, ef íslenzka Húsið verður
byggt og það sem miðstöð allra
íslendinga hvar í heimi sem þeir
búa, og þó sérstaklega þeirra,
sem frá Islandi koma annað
hvort til að leita sér atvinnu og
setjast hér að eða eru í kynnis-
ferð, þá finnst mér að stjórn ís-
lands ætti að vera þátttakandi í
þessu máli og vera einn aðilinn
í fyrirtækinu. Það er mín skoð-
un að til íslands væri heppileg-
ast að leita um forráðamann
hvað snertir praktískan rekstur
fyrirtækisins frá degi til dags
eftir að Húsið væri komið upp.
Ég segi þetta ekki til að niðra
íslendingum hér, heldur veit ég
að landar heima á Fróni hafa
meiri æfingu og þekkingu á
rekstri svona fyrirtækis heldur
en við hérna, en á því ríður mest
Framhald af bls. 4
og styðja listamanninn á annan
hátt í starfi hans fyrir þjóðina.
Formlegur stofnfundur þessara
samtaka verður haldinn um
miðjan október, og hafa for-
göngumenn þessa máls þegar
kosið sér bráðabirgðastjórn.
☆
Nýlega er lokið hinni árlegu
skoðun skrúðgarða í Reykjavík
á vegum Fegrunarfélagsins þar,
og að mati dómnefndarinnar er
garðurinn við Sigtún 53 fegursti
garðurinn í Reykjavík á þessu
sumri. Eigendur hans eru hjónin
Aðalheiður Gísladóttir og Jakob
Jónsson lögregluþjónn. Tíu öðr-
um skrúðgörðum var veitt við-
urkenning. Þá skipaði Fegrunar-
félagið nefnd manna til þess að
skoða þau hús, sem lokið var að
byggja á s.l. ári og verðlauna
það hús, sem þætti fegurst. Dóm-
nefndin varð sammála um að
verðlauna húsið 31 við Tómasar-
naga. Eigandi þess og arkitekt
er Gísli Halldórsson.
☆
Á afmælisdegi Reykjavíkur
skipaði borgarstjóri Listaverka-
nefnd Reýkjavíkur. Það er verk-
efni nefndarinnar að gera til-
lögur til bæjarráðs og borgar-
stjóra um öflun höggmynda og
staðsetningu til skreytingar í
skrúðgörðum og á öðrum opin-
berum svæðum, og um skreyt-
ingu opinberra bygginga innan
húss og utan, með höggmynd-
um, málverkum og öðrum lista-
verkum. Er til þess ætlast að
nefndin hafi frumkvæði og for-
göngu um þessi mál og sé bæjar-
yfirvöldunum til ráðuneytis um
þau. Formaður nefndarinnar er
Tómas Guðmundsson skáld, for-
maður Bandalags íslenzkra lista-
manna.
☆
Bæjarstjórn Reykjavíkur sam-
þykkti á fundi sínum s.l. fimmtu
dag tillögur um fyrirætlanir og
framkvæmdir varðandi hita-
veitu bæjarins, og segir þar
m. a. að hraðað skuli rannsókn
og leit að heitu vatni í bæjar-
landinu og nágrenni þess, og
gera skuli heildaráætlun um
fjarhitun húsa í bænum og
reyna að nýta betur heita vatnið,
sem rennur inn í húsin og eins
frárennslisvatnið. Kýs bæjar-
stjórn verkfræðinganefnd til
þess að sjá um þessar rannsóknir
og áætlanir. Þá hefur bæjar-
stjórnin einnig samþykkt að
veita fé úr framkvæmdastjóði
bæjarins til að byggja 6 húsa-
samstæður með 50 til 80 íbúðum
til viðbótar 45 íbúðum í rað-
húsum og 16 íbúðum, sem verið
er að koma upp við Bústaðaveg.
☆
Stærðfræðideild New York
háskóla hefur boðið dr. Leifi Ás-
geirssyni prófessor að flytjast
vestur um haf og hafa þar með
höndum sjálfstæðar stærðfræði-
rannsóknir eitt háskólaár. Pró-
fessor Leifur hefur þekkst þetta
boð og fengið leyfi frá störfum
sínum við Háskóla íslands
þennan tíma, og fer til Banda-
ríkjanna í næsta mánuði.
☆
Sumarskólanum að Löngu-
mýri í Skagafirði er nýlega lok-
ið. Hann starfaði nú í fyrsta
sinn og var stofnað til hans að
tilhlutan þjóðkirkjunnar með
stuðningi ríkisins, en frum-
kvæðið að þessu skólastarfi átti
forstöðukonan á Löngumýri,
Ingibjörg Jóhannsdóttir. Skól-
inn starfar á kristilegum grund-
velli, og stunduðu 32 stúlkur
nám þar í sumar.
☆
Englendingur að nafni James
Whittaker, einn af framkvæmda
stjórum bókaforlagsins Hut-
chinson & Co., hefur nýlega
sent Landsbókasafninu að gjöf
20 eftirmyndir lögreglu- og
dómsskjala í brezkum söfnum
varðandi Jörgen Jörgensen, sem
hér á landi hefur verið nefndur
Jörundur hundadagakonungur.
Whittaker hefur fundið ýmis
gögn um Jörgensen, sem ekki
var vitað um áður.
☆
Leikflokkur frá Þjóðleikhús-
inu fer á morgun af stað í leik'
för um Austurland og sýnir þar
franska leikritið Topaze, sem
varð hér mjög vinsælt.
☆
Úrslitaleikur Islandsmótsins
knattspyrnu fór fram á íþrótta-
vellinum í Reykjavík á miðviku-
daginn og kepptu Akurnesingar
og KrR. Jafntefli varð, tvö mörk
gegn tveimur, og urðu því
Akurnesingar íslandsmeistarar í
knattspyrnu, því að þeir voru
stigahærri fyrir. Þetta er
þriðja sinni, sem Akurnesingar
bera sigur af hólmi í Islandsmót-
inu í knattspyrnu. Flokknum
var vel fagnað, er hann kom
heim til Akraness um kvöldið.
Fjölmenni á bryggju, söngur og
ræðuhöld, og bæjarstjórn bauð
til veizlu. Knattspyrnumenn frá
Akranesi fara nú í knattspyrnu-
för til Þýzkalands og verður
fyrsti leikurinn í Hamborg hinn
29. þ. m. — Landslið íslendinga
í knattspyrnu fór til Svíþjóðar í
gær, en þar verður háður lands-
leikur við Svía á þriðjudaginn í
Kalmar. íslenzkir knattspyrnu-
menn hafa einu sinni áður háð
landsleik við Svía. Sá leikur fór
fram í Reykjavík 1951 og höfðu
íslendingar betur. — 1 gær fóru
einnig utan nokkrir frjálsíþrótta
menn, sem keppa eiga á Evrópu-
meistaramótinu í Bern.
búnaði, svo voru og vinnuhjú
haldin með bezta móti er þektist
þar um slóðir og gestum fagnað
á höfðinga vísu. Sátu yfir hlöðn-
um borðum af víni og vistum.
Því meira sem Jón sá af góða
matnum hjá Víglundi og öllu
hans ríkulega úthaldi til starfa,
því starkari urðu litirnir á gamla
búinu hjá Jóni, er hann hugsaði
um það og sagði samverkamönn-
um sínum frá því.
Samferðafólki Jóns á amer-
ísku sléttunni var vel skemt við
þessar frásagnir og hvatti hann
mjög til framsagnar gömlu tíð-
indanna. Jón strauk þá títt
skegg sitt og geislar gamla lands-
ins útbreiddust í huga hans og á
vörum. Sumir trúðu því, er Jón
sagði, aðrir þóttust þess vissir
að vart' væri orð satt í því, er
hann sagði af þessu tagi, þó Jón
væri ráðvendnin sjálf að öðru
leyti.
En þó Jón færi svona geyst um
heima huga síns á þessu sviði, þá
átti hann fleira sem hann hafði
ánægju af að dvelja við, en pilt-
arnir kærðu sig ekki eins mikið
um að fylgjast með honum á því
sviði.
Jón var bókakær, vanrækti þó
skyldur sínar ógjarna þar fyrir,
er hann átti öðrum að þjóna,
en þegar aðrir heimilismenn
fóru á félagsfundi eða skemtamr,
notaði Jón marga stund til að
lesa.
Biblían var ein þeirra bóka,
sem Jón leit oft í, talaði þó ör-
sjaldan um hana og aldrei að
fyrra bragði. Á ungum aldri
hafði honum verið kennt að hún
væri Heilög Ritning, Guðs Orð,
og hann látinn lésa hana alla.
Jóni varð ýmislegt úr innihaldi
hennar ærið umhugsunarefni.
Hann glímdi við að brjóta eitt
og annað þa rtil mergjar, en
fann sjaldan fullnægjandi úr-
lausn fram yfir það, sem honum
hafði verið sagt í æsku.
Eitt af því sem stóð og staðið
hafði eins og ókyngdur biti fyrir
brjósti Jóns frá því hann var
barn, var það hvers vegna Guði
hafði þóknast betur fórn Abels
en Kains.
Ekki lifði spurningin í huga
Jóns af neinni sérstakri með-
aumkun með öðrum hvorum
manninum. Alls ekki. Bara
þetta:
í hverju var velþtóknunin
fólgin?
í hverju?
Já, í hverju?
Það þurfti þó að farga skepn-
unum til þes að nota þær til
fulls. Jón fann til með skepnun-
um, þegar illa var farið með
þær og þegar þær voru líflátnar.
En þarna brann spurningin enn-
þá sterkar en nokkuð annað.
Jón fékk ekkert svar hjá sam-
tíðarmönnum sínum upp á þessa
spurningu. Þegar talið leiddist
inn á slíkar leiðir, hjaðnaði gleð-
in og viðtalsmenn dreifðust þar
til Jón sat einn eftir með hugs-
anir sínar.
Jón fékk stóra bók að lesa í
kringum Víglund Þórsson. Grös-
ug engi með gullnum blómum,
skógaröldur, þá víðlendu, dýrð-
legu akra, sem Víglundur rækt-
aði. Hvernig þeir komu hljóðir
upp af moldinni að vorinu og
klæddu hana þar til skrúð-
grænkan breiddist fyrir augað
hvert sem litið var. Og er á
sótti sumarið og gengið var um
þá, rak Jón sig oft svo mildilega
á sannleikann í orðum Jónasar:
,.Við bleikan akur rósin blikar
rjóða“. Hve dýrðlegt var að
horfa á rósina rjóðu í umgerð
akursins. Skógarborgir og blóm-
skrýdd, grænklædd engi að um-
hverfi. Þannig var rósin ennþá
rjóð í akrinum þegar hveiti
stöngin stóð þrungin af brauð-
efninu. Allur heili akurinn bar á
brjósti sér brauð veraldarinnar.
Hvílík tign. Það skrjáfaði ekkert
í stönginni þó vindurinn blési,
aðeins lágt, suðandi hvísl, fór
um akurinn. Svo þungar sem
stangirnar voru upp á sitt bezta,
er þær stóðu reiðubúnar að gefa
aí sér ávöxtinn, sveigðu þær sig
í öldum og risu svo upp aftur,
eða, ef mikill stormur geysaði
um þær og þær brotnuðu. —
Blómið var afar smátt sem vildi
það láta sem minst á sér bera,
en gefa brauðefninu sem mestan
byr, en það var auðlesið tákn
þess að ávöxturinn væri í mynd-
un. Það tók Jón ákaflega sárt,
ef hveitið fraus í blóma.
Þá voru línaKrar Víglundar
fallegar myndir í lífsins bók. Jón
strauk oft skeggið í kringum þá.
Á vorin var jurtin svo veik og
viðkvæm á meðan hún var að
komast upp og svo síðar þegar
hún var að blómstra. Hvílíkt út-
haf af fegurð á meðan jurtin
var í blómi. Himinbláminn á
samfeldu blómskrúði akursins,
var svo virkilegur, að í fjarlægð
nokkurri var akurinn stundum
tekinn fyrir himinstirnt vatn. I
nálægð sést að blómið er yndis-
Framhald á bls. 8