Lögberg - 04.11.1954, Blaðsíða 6

n
/ -- ...... •'V
GUÐRÚN FRÁ LUNDI:
DALALÍF
^--------------- —..............- ■ .......-r
En Þóra gleymdi aldrei æskuást sinni, þótt hún reyndi að
sætta sig við sín eigin kjör. Það getur engin kona, nema því aðeins
að eiginmaðurinn skyggi á elskhugann í sjón eða mannkostum.
En það var nú eitthvað annað. Hún hugsaði oft um þá sólbjörtu
daga, þegar hún lifði áhyggjulausu heimasætulífi og byggði sér
stórar og fallegar borgir úr vonum sínum, sem allar tilheyrðu
framtíðinni. Náttúrlega saknaði hún þeirra. En þó bjóst hún við
að hika, ef þessi mislynda forlagagyðja kæmi allt í einu og byði
henni að skipta á fortíð og nútíð. Það hafði svo margt breytzt
síðan hún byggði skýjaborgirnar. Fyrst voru það nú krakka-
angarnir. Hún gat ekki hugsað sér þau annars staðar en í Hvammi,
trítlandi um bæinn og túnið. Ef hún væri á fjölmennara heimili,
ætti hún þau ekki ein út af fyrir sig. Og svo var það Sigurður.
Hún þóttist vita, að það yrði ekki með öllu sársaukalaust að
skilja við hann eftir öll þessi ár, þó að sambúðin hefði ekki verið
sem ákjósanlegust. Og svo var það Hvammur. Hún var alveg
undrandi yfir því, að fyrr meir skyldi sér algerlega hafa sézt yfir
hann. Hún gat ekki ímyndað sér, að hún hefði nokkurn tíma getað
yfirgefið hann, þegar til alvörunnar hefði komið. Þá hafði hann
litið út eins og tötrum klædd manneskja hjá því sem hann nú var
orðinn. Það var Sigurður, sem hafði hresst hann svona við, eða
„búið hann upp“, eins og kallað var þegar um persónu var að
ræða. Ekki mátti gleyma því, enda var engin hætta á, að það
gleymdist, sem veitti auganu ánægju dagsdaglega. Það var unaðs-
legt, að koma út á björtum júnúnorgni og líta yfir túnið sitt,
rennislétt og skrúðgrænt. Þá kom það oft fyrir, að hún rauk á
mann sinn og kyssti hann innilega. Hann tók atlotum hennar
alltaf vel, en þau voru ekki venjuleg. Eiginlega voru þessir
morgunkossar það eina, sem hann þurfti ekki að biðja hana um
að láta sér í té. Það var ekki sjaldan, sem samvizkan bar henni
það á brýn, að maður hennar þyrfti alltaf að betla um blíðu
hennar. Hann varð að biðja hana í sínum hlýjasta málróm að
koma til sín í kvöld, þegar krakkarnir væru sofnaðir. „Það er
leiðinlegt, að geta ekki haft þig hérna hjá mér alla nóttina. Það
var svo gaman“. sagði hann, þegar hún bjóst til að fara aftur.
„O, þú finnur víst lítið til þess, þegar þú ert sofnaður. hvort
ég er hjá þér eða ekki. Það er bara þess rýmra um þig“, sagði hún.
Hún vissi það vel, að hann hefði heldur kosið að hún segði: „Víst
væri það skemmtilegra“, því að alltaf fann hún, að honum þótti
vænt um hana, og var hreykinn af henni. En hún sagði það aldrei,
vegna þess að henni þótti miklu notalegra að sofa hjá litlu barns-
kroppunum, þó að það væri þrengra.
Björn var elztur systkinanna, þess vegna litu hin yngri upp
til hans. Hann var líka laglegastur af þeim. Það sáu þau sjálf,
og heyrðu líka gesti tala um, að hann væri alveg eins og mamma
hans og afi. Hann hafði falleg, brún augu og dökkt hár. Svo var
hann líka duglegur að læra að lesa. Og ekki var það sízt til að
auka álitið á honum, að hann átti peninga í sparisjóðnum, vegna
þess að hann hafði átt margar botnóttar kindur, sem Magga gamla
gaf honum einu sinni. Magga var dáin, en kindurnar urðu ein-
hvern veginn að peningum og fóru í sparisjóðinn. Og svo átti
Björn að fara í skóla, þegar hann væri orðinn stór, og verða fínn
maður. Peningarnir áttu að hjálpa honum til þess. Þetta hafði
Björn sagt þeim sjálfur, og mamma hafði sagt að það væri satt.
„Það var skrítið, að Magga, sem var svo góð við mig, skyldi
ekki gefa mér botnóttar kindur, svo að ég ætti peninga og gæti
farið í skóla“, sagði Friðrik litli.
„Ef þú verður eins duglegur að lesa eins og Björn, verða
kannske einhver ráð með að láta þig far^ í skóla“, svaraði
mamma hans.
Það fannst honum þrautin þyngri, þessum viljalitla snáða,
sem glímdi við að þekkja þessa afkáralegu stafi ,er voru svo
nauðalíkir hver öðrum. Ef hann ætti alltaf að þreyta við svo
erfið viðfangsefni, þá langaði hann víst ekkert til að fara í skóla.
En það hefði verið gaman að eiga peninga í sparisjóðnum.
Það voru ekki nema sárafá ár liðin frá því að Maggá gamla
hætti að bera eldiviðinn á sínu mjóa, bogna baki, frá ærhúsunum
og inn í eldhúsbinginn. Þó var hún að mestu gleymd og fátt eitt,
sem minnti á, að hún hefði nokkurn tíma átt heima í Hvammi.
Það eina, sem minnti litlu bræðurna á hana, var að hún hafði
legið í rúminu sínu, og mamma hafði sagt þeim, að hafa ekki hátt,
því að Magga þyrfti að sofa. En svo var hún einn morguninn
allt í einu horfin úr rúminu sínu. Mamma sagði, að hún væri
frammi í stofu, en þegar Björn ætlaði til hennar og gá að því,
hvað hún væri að gera þarna inni. Þá kom mamma hans og sagði
honum, að Magga væri dáin og gæti ekki talað við hann. En
drenginn langaði til að sjá hana og reyndi að gægjast inn um
gluggann, en þá var hengt fyrir gluggann að innanverðu. Þetta
var allt ákaflega dularfullt. Svo var komið með kistu, svarta að
utan, en hvíta að innan. í henni átti Magga að sofa. Hjónin á
Hjalla og Borghildur á Nautaflötum komu. Það fór allt inn í
stofu, en þeir bræðurnir fengu ekki að koma þángað, heldur var
Stína frænka þeirra látin spila við þá inni í baðstofu, á ný, falleg
spil, og svo var þeim gefið stórt súkkulaðistykki, svo að það
borgaði sig að vera inni, þótt þá langaði mikið til að sjá, hvað
væri verið að gera í stofunni. Þeir heyrðu, að verið var að syngja
þar frammi. Spilin fengu þeir til eignar, en litla systir þeirra vildi
rífa þau í sundur, og þá var ekkert gaman að þeim lengur. Reyndar
voru það ekki nema spil Björns, sem fengu þá útreið. Friðrik tók
sinn bróðurpart og faldi hann bak við gömlu klukkuna uppi á
hillu. Hann ætlaði sér ekki að láta fara svoleiðis með sínar eigur,
drengurinn sá. í því tók hann ekki bróður sinn til fyrirmyndar.
Svo kom skemmtilegasti dagurinn í lífi þeirra Hvamms-
bræðra — jaðarfarardagur Möggu. Fyrst kom margt fólk heim að
Hvammi; presturinn var þar meira að segja. Allir drukku súkku-
laði og kaffi, svo var sungið og presturinn talaði eitthvað mikið
við kistuna, sem Magga svaf í. Björn þóttist vita, að hún væri
vöknuð og heyrði til hans. Svo var farið fram að Nautaflötum.
LÖGBERG, FIMMTUDAGNN 4. NÓVEMBER 1954
Allir voru ríðandi. Björn fékk að sitja einn á hesti. Allt var sem
hátíðlegast. Kistan var flutt á einum hestanna. Þá var svolítið
gaman að koma í kirkjuna. Þar var svo margt fallegt að sjá, og
þar voru sungin þau ósköp, og svo fór presturinn enn að tala
rétt hjá kistunni. Svo báru margir menn kistuna út, en þeir sáu
aldrei fyrir víst, hvað um hana varð, því að fólkið var svo margt,
en mamma sagði þeim, að hún hefði verið látin ofan í jörðina.
Það var allt óskiljanlegt. En inni í fínu stofunni á Nautaflötum
drukku allir þessir mörgu gestir kaffi og súkkulaði með ósköp
góðu brauði, og þeir fengu að sitja við borðið hjá föður sínum,
og drukku eins og fullorðna fólkið. Þeir töluðu um það sín á milli
næstu daga, hvort það myndi aldrei koma fyrir aftur, að farið
yrði með kistuna herinar Möggu fram að Nautaflötum og drukkið
súkkulaði og kaffi og borðað fínt brauð. Einu sinni réðust þeir í
að spyrja föður sinn að því. Hann sagði bara, að þeir létu eins og
kjánar. Þá var að spyrja mömmu, því að hún var alltaf betri. En
hún sagði, að það kæmi aldrei fyrir aftur. En það var eitt af því
mikla láni, sem Björn hafði fram yfir bróður sinn, að hann varð
eigandi að rúmfötunum hennar Möggu. Hann átti bara sitt eigið
rúm. Friðrik sveið sárt fátækt sín, hann átti ekki nema einn
koddasnepil. En af því að Björn var alltaf fjarska góður drengur,
þá lofaði hann Friðriki að sofa hjá sér án þess að telja það
eftir honum.
Svo gleymdist það að mestu leyti, að Magga gamla hefði
nokkurn tíma verið í Hvammi. En sambúð hjónanna batnaði mikið
við fráfall hennar. Sigurði hafði alltaf fundizt hún þungur ómagi
á heimilinu, en það vildi Þóra aldrei viðurkenna.
Þóra saknaði þess einna mest frá unglingsárunum, hvað hún
kom sjaldan á hestbak. Venjulega reyndi hún þó að reka féð á
afréttina á vorin. Fráfærur voru nú óðum að leggjast niður, en
féð var rekið úr heimahögum, þegar búið var að rýja og marka. —
Það rifjaði upp margt skemmtilegt, að koma fram í afréttina.
Leiðinlegast þótti henni, að sjá Selið í eyði. Við það var þó mörg
skemmtileg minning bundin.
Með ullarlestinni reið hún alltaf í kaupstaðinn. Það hefur
lengi verið siður íslenzku sveitakonunnar. Hún þurfti heldur
ekki að minnkast sín fyrir lestina sína. Það fluttu ekki aðrir á
fleiri klökkum en Sigurður í Hvammi, nema stórbændurnir, Jón
hreppstjóri og Bárður á Ásólfsstöðum. Hún reið alltaf á undan
lestinni heim, til þess að þurfa ekki alltaf að fara lestagang. Mósi
gat tekið skemmtilega spretti fram dalinn, þó að hann væri ekki
lengur á léttasta skeiði. Annan útreiðartúr tók hún vanalega á
túnaslætti. Þá var farið út að Hvoli og Hlíðarendakoti. Til hans
var hlakkað allt vorið og sumarið. Hún fór með þau af krökkunum,
sem hægt var að flytja. Hina tók Sigþrúður á Hjalla að sér.
Seinna um sumarið kom svo María fram eftir með öll sín börn.
Þau voru orðin æðimörg, að stjúpbörnunum meðtöldum, sem
ennþá voru öll heima hjá henni.
Einn túrinn var eftir ennþá. Hann var farinn gangandi. Ekki
var minnst hlakkað til hans. Það var fram að Nautaflatarkirkju.
Hún fann til ótuktarlegrar ánægju yfir því að sjá, hvað Jón
öfundaði hana af krökkunum.
„Þarna kemurðu með öll börnin þín“, sagði hann vanalega.
„En hvað þau eru stór og hraustleg. Þú gefur mér eitt eða tvö,
þig munar ekkert um það“. %
„Ég er ósköp hrædd um, að ég tími ekki að sjá af neinu
þeirra“, sagði hún. „Ég hef heldur aldrei verið gerð af gjöfum“.
Hún var alveg hætt að hugsa um það, hvernig hárið á þeim
væri litt, eða þó að andlitið væri með svolitlum brúnum doppum.
Það var þýðingarlaust að vera að setja það fyrir sig. Ekkert annað
en hégómi. Henni datt ekki einu sinni í hug að roðna, þegar gamli
strákurinn kom upp í Jóni, og kam honum til að strjúka yfir
rauðan kollinn á heimasætunni og líta glottandi út undan sér
til Þóru.
„En það skrautlega hár á þeirri litlu. Maður gæti ímyndað
sér, að hún væri eitthvað í ætt við Pál, kunningja okkar, sem
einu sinni var á Jarðbrú“.
Þóra hló og svaraði í sama tón: „Þú gleymir varla hárinu á
Páli, meðan þú fóstrar dóttur hans“.
„Alveg rétt“, sagði hann. „Það þarf ennþá ekki að toga svar
úr hálsi þér, Þóra mín. En svona köld hélt ég að þú værir ekki
orðin. En svo er ekkert um það að fást. Rautt hár er ljómandi
fallegt, og þú mátt gjarnan hafa hann rauðhærðan, krakkann,
sem þú gefur mér. Maður venst því. Dísa er alveg búin að venja
mig við þann háralit. Mér féll hann illa hér áður“.
„Hann verður hvorki rauðhærður eða dökkhærður, sá sem
þú færð frá mér. Þeir eru allir jafnskyldir mér, angarnir litlu“,
svaraði hún og reyndi að láta það ekki sjást, að hann hefði getað
strítt sér. „Lifðu í voninni", bætti hún við. „Kannske Dísa eigi
eftir að verða tengdadóttir á Nautaflötum. Þá geturðu glaðzt yfir
rauðhærðum barnabörnum“.
„Ja, nú finnst mér þú fara heldur langt fram í tímann.
Reyndar hefur það alltaf verið siður að gefa börn hvort öðru, en
það gengur aldrei eftir, svo að við því er ekkert nema gott að
segja, því að mig langar ekkert til að mægjast við Pál Þórðarson,
eins og þú getur skilið. Það er Ella litla á Ásólfsstöðum, sem á
að verða tengdadóttir mín. En hvað forlögunum þóknast, er eftir
að vita. Þau vilja alltaf hafa dálitla hönd í bagga, eða finnst þér
það ekki?“
„Þau ráða alltaf bezt fram úr“, sagði hún.
„Nú talarðu þvert um huga þér, Þóra, það er ég viss um“,
sagði hann.
„Nei, ég meina það, sem ég segi. Forlögin eru ágæt“, sagði
hún ánægð á svip. Hann skyldi fá eitthvað fyrir ertnina.
„Ekki get ég sagt það sama“, sagði hann. „Ég hef alltaf verið
óánægður yfir því, sem kallað er forlög“.
„Menn eins og þú þurfa víst ekki yfir mörgu að kvarta“.
„En þú?“ spurði hann.
„Ég hef aldrei haft yfir neinu að kvarta, enda hef ég ekki
gert það“.
„Þú ert bara of stórlát til að gera það“, sagði hann stuttlega.
Anna kom brosandi í áttina til þeirra.
„Það er ég viss um“, byrjaði hún á miðri leið, „að nú er Jón
að biðja þig að gefa sér einn krakkann. Það er svei mér ekki
hollt, að þú komir með þessa hrúgu. Hann verður gulur af öfund.
Mér finnst hann bara miklu ókátari næstu dagana á eftir. En
hvað þau eru feit og stór hjá þér. Þau hljóta að vera dugleg að
borða“.
„Já, þau hafa ágæta matarlyst“, sagði Þóra, ekki laus við
hreykni.
„Manstu, Þóra“, hélt Anna áfram, „þegar ég var að segja við
þig, að við ættum alltaf að búa í nágrenninu og koma hvor til
annarar með krakkana, mæla þá og metast um, hver væri stærri.
Og svo þegar þú kemur, hef ég ekki nema einn á móti þínum hop.
En hvað hann Björn er orðinn stór. Ég held bara, að Jakob se
orðinn minni en hann“.
Þannig masaði Anna meðan hún fylgdi Þóru og börnum
hennar til stofu.
Þóra vissi ekki, hvort það var gaman eða alvara fyrir Joni,
að fá einn krakkanna. En það var sama. Svarið hefði aldrei orðið
annað en „nei“. Hún ætlaði sér að láta þau öll sitja við sama
borð. Þau voru öll jafnskyld henni. Og sízt af öllu gat hún hugsað
til þess, að þau yrðu alin upp af Nautaflataauðnum, sem gæfan
hafði einu sinni hampað framan í hana, en hrifsað hann svo fra
henni aftur. Nei, þau áttu að alast upp hjá henni, í þeirri erfiðu
stöðu, sem forlögin höfðu úthlutað henni. Hún tók það heldur
ekkert nærri sér að neita honum, nema þegar Bogi litli var skírður.
Það var rétt fyrir sláttinn. Sigurður hafði stungið upp á því, að
þau færu með hann fram að kirkju til að láta skíra þann. Hun
þyrfti þá ekki að hafa neitt fyrir því meira. Þóra sá, að þetta
var þjóðráð. Hún hafði verið stúlkulaus allt vorið og haft í mörgu
að snúast. Sigurður ákvað að láta hann heita Boga, eftir frænda
hans og kunningja, sem var nýdáinn. Þóra bjóst við því, að það
hefði verið eini kunninginn, sem hann hefði átt. Hann hafði ánafn-
að Sigurði reiðhestinn sinn. Aðrar eigur hans gengu til sonar hans,
sem var barn að aldri. Sigurður reið til jarðarfararinnar, og kam
með hestinn til baka. Hann var jarpur með blesu. Þóra athugaði
hestinn ánægjuleg á svip:
„Ósköp er hann með leiðinlega blesu, og svo er hann líka
, glaseygður", sagði hún.
„Ætli það sé ekki nokkuð sama, hvernig hann lítur út“, sagði
Sigurður. „Það er líklega meira í það varið, að hann geti borið
baggana sína. En það efast ég um, að hann geti. Þetta er hálfgerð
beygja, sýnist mér“.
Þóra lagði á hann hnakkinn, brá sér á bak og reið framundir
Nautaflatir og heim aftur.
„Hann er ósköp þýður og lipur“, sagði hún þegar hún kom
heim aftur. „Þú mátt ekki taka hann undir áburð. Hann er til-
valirin reiðhestur“.
„ReiðhesturV“ hnussaði Sigurður. „Heldurðu kannske, að ég
fari að þeysast út og suður um dalinn að gamni mínu, eins og
Erlendur á Hóli og hans líkar? Honum væri nær, að reyna að
hlaða saman taðinu, áður en það sekkur ofan í töðuna á hólunum,
þeim argvítuga búskussa. Nei, ég hef ekkert veið reiðhest að gera-
Hinu býst ég við, að það verði hægt að kenna honum að púla,
greyinu. Rauður gamli er alveg að fara. Hann er ekki nema til
haustsins“.
Daginn eftir lagði hann reiðing á nýja hestinn. Það þurfti að
fara að reiða út móinn. Þóru leiff illa vegna hestsins, en hún vissi
jafnframt, að þýðingarlaust var að biðja honum griða. Sigurður
átti hann, en hún ekki. En samvinnan varð stutt. Henni þótti
vænt um, þegar hún sá, að Sigurður spretti af honum og let
sækja Rauð.
„Hann var ekkert annað en fjandans óþekktin og tafði fyrir
okkur“, útskýrði Sigurður um kvöldið. „Líklega verð ég að láta
einhvern reiðgikkinn hérna í dalnum fá hann í hestaskiptum,
eða þá að láta hann á markað“.
Næstu nótt stakk hesturinn af til átthaga sinna. „Líklega
hefur honum fundizt vera tekið heldur kuldalega á móti ser,
aumingja skepnunni1*', hugsaði Þóra.
En Sigurður ætlaði nú samt að láta drenginn heita eftir
þessum frænda sínum, hvernig sem gengi með hestinn. Það var
farið gangandi til kirkjunnar. Anna Friðriksdóttir hélt á öllum
börnum, sem skírð voru í kirkjunni, en þá voru flest börn borin
til kirkju. Hún hafði tekið við því starfi af fóstru sinni. Þóra tók
eftir því, að þau hjónin voru eitthvað að tala saman inni yfir
drengnum, eftir að komið var úr kirkjunni. Hún heyrði Önnu
segja:
„Hann var svo góður við mig í kirkjunni og kallaði ekkert tii
mömmu sinnar, og þó sat hún við hliðina á mér. Ég er líka alveg
viss um, að hann verður alltaf svona bjarthærður“.
Hún þóttist vita, hvað- kæmi næst. Fyrir utan gluggann sá hun
Sigurð á tali við Þórarinn á Hjalla. Glugginn var opinn, en hun
gaf ekkkert um að heyra hvert umtalsefnið var, fyrr en hún sa
Jón hreppstjóra koma og taka Sigurð tali einslega, nær glugganum
en áður. Þá hélt hún niðri í sér andanum og hlustaði með eftir"
væntingu. Jón talaði alltaf hátt, svo að það fór ekki fram hjá henni
það, sem sagt var.
„Konunni lízt svo vel á drenginn þinn, Sigurður, að hún óskar
þess, að þið gefið henni hann eða látið hann verða eftir í fostri ,
heyrði hún Jón segja.
„Ég hef víst ekkert á móti því“, svaraði Sigurður. „Það gset1
víst hvergi farið betur um hann. Ekki á ég von á því, að hann flýt1
mikið fyrir við heyskapinn í sumar. En um það ræður Þora
náttúrlega mestu“.
„Ekki var hann lengi að láta barnið af hendi“, hugaði Þóra og
fann beiskan kökk setjast í hálsinn á sér. Hún heyrði ekki meira
inn um gluggann. Það þurfti víst ekki að orðlengja þetta meira;
Undirtektirnar voru ekki svo slæmar. Nú var röðin komin a
henni sjálfri. Hún færði sig inn á rúmið, þar sem nýskir i
drengurinn svaf, og settist fyrir framan hann, eins og hún óttaðist,
að hún þyrfti að verja hann; hún beið átekta. Hin systkinin komu
til hennar og sátu eða stóðu í kring um hana. Þá kom Anna mn,
rjóð í vöngum og með ánægjuglampa í augunum.
„Sigurður sagði, að þú skyldir ráða“, byrjaði hún og vafði
handleggjunum um háls henni. „Við höfum beðið hann að gel
okkur drenginn. Hvað segirðu, góða? Vertu ekki harðbrjósta. Vi
erum svo fátæk, en þú ert svo ‘rík“.
Þóru fundust mjúkir handleggir vinkonu sinnar þrengja a
hálsi sér eins og járnklær, en hún hikaði samt ekki eina mínutu-
Hún ætlaði ekki að gefa þessari vinkonu annan ástvin. Það var
áreiðanlega nóg, að slíta hjartað til hálfs úr brjósti sínu einu
sinni, þó að það yrði ekki endurtekið. En samt tók hún það nserrl
sér að hryggja hana.
„Þú mátt ekki biðja mig svona vel um það, semi mér er
ómögulegt að gera. Ekki gætir þú gefið Jakob, jafnvel þo 3
einhver, sem væri ennþá ríkari en þú, óskaði eftir því“.
„Guð komi til! Hann Jakob, eina barnið okkar! En þú, sein
átt svo mörg“, sagði Anna.
„Mér þykir jafn vænt um þau öll, eins og þér um þitt ellia
barn. Gerðu þér í hugarlund, hversu ömurlega tómt rúmið yr *
ef hann væri allt í einu horfinn. Þú hlýtur að skilja þetta, Anna,
sem hefur séð börnin þín hverfa“.