Lögberg - 13.01.1955, Blaðsíða 5

Lögberg - 13.01.1955, Blaðsíða 5
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 13. JANÚAR 1955 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwm il l 4 VH VI ' I VI NNA Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON ÍSLENZKAR LJÓSMÆÐUR VESTANHAFS Allmikið safn til sögu Vestur- íslendinga liggur nú fyrir í bók- um, blöðum og tímaritum. Vænt- anlega verður unnið úr því efni í framtíðinni, og samfelld saga þjóðarbrotsins skráð í heild. Þess vegna er áríðandi að allt, sem ritað hefir verið af Vestur- íslendingum, og um Vestur- íslendinga, safnist saman á einn stað, þar sem það verður til- tækilegt fynr sagnritara. Öll þessi skilríki ættu að sjálfsögðu að geymast í hinu íslenzka bóka- safni Manitobaháskóla. Að því hefir áður verið vikið í þessum dálkum, að framlags kvenna til sögu Vestur-lslend- inga, hafi ekki verið getið sem vert er í þeim drögum, sem nú eru til að sögunni. Ein stétt vestur-íslenzkra kvenna á það sérstaklega skilið, að hennar sé minnst með virðingu og þakk- læti, en það eru ljósmæðurnar. Flestir Vestur-íslendingar, sem komnir eru nokkuð til aldurs, eiga dýrmætar minningar um þessar kvenhetjur, sem voru sannkallaðir máttarstólpar í hin- um afskekktu, ísienzku byggð um, einkum á frumbýlingsárun- um. Þær gegndu ekki einungis ljósmóðurstörfum, heldur voru þær og eina athvarfið í mörgum byggðum, er leita þurfti læknis- hjálpar. Frú Thorstina Walters, sagnritari, hefir skýrt ýtarlega frá þessu starfi móður sinnar, frú Guðrúnar Jónsdóttur Norður Dakota, í bókinni Modern Sagas The Story of lce- landers in North America. Sann- söguleg er lýsing frú Láru Goodman Salverson í skáldsög unni Viking Heart af hinum erfiðu og átakanlegu kringum- stæðum konu í barnsnauð, á frumbýlingsárunum í Nýja- íslandi, og hjálparhellu hennar, Ijósmóðurinni. Kvennasíðu Lögbergs barst nýlega eftirfylgjandi greinar frá frk. Halldóru Bjarnadóttur, rit- stjóra; er þess að vænta að ein- hverjir vestanhafs verði við þeim tilmælum, er þær flytja. 5. ☆ ☆ ☆ ÍSLENZKA LJÓSMÓÐIRIN Undirritaður hefir, í samráði við Bókaútgáfuna Norðra, tekið sér fyrir hendur að efna til safn- rits með frásagnarþáttum af ís- lenzkum Ijósmæðrum fyrr og síðar, starfi þeirra og stríði. Er tilgangurinn sá að gera, með al- þýðlegum og skemmtilegum hætti, grein fyrir- mannlegu framlagi þessarar stórmerku stéttar með þjóðinni, og gera ís- lenzkan almenning eftir föng- um, hluttakanda í mannlegri reynslu hennar og þekkingu á þjóðlífinu. Yrði þetta til að bæta um mynd þá, sem þjóðin á af sinni eigin fortíð, og skilning hennar á framlagi konunnar í þjóðlífinu. Má í þessu sambandi geta þess, að mjög fátt er til sagnaþátta af íslenzkum konum í öllum þeim sæg sagnaþátta, sem alþýðlegir fræðimenn hafa skrifað um íslenzka einstaklinga fyrr og síðar. Eigi tilgangi þessum að verða náð, verð ég hinsvegar að njóta áhugaríks atbeina sem flestra þeirra, sem hér gætu lagt hönd að verki. Vil ég því leyfa mér hér með að skora á alla, er í fórum sínum — huga, handriti eða prentuðu máli — eiga yfir einhverjum þeim' fróðleik að ráða, er stuðlað gæti að myndun slíkrar bókar, að gera svo vel að gera mér sem allra fyrst aðvart eða senda mér það til athugunar. Skal nú telja fram helztu at- riði, sem mig fýsir að hafa fleiri eða færri dæmi um í áminnstri bók: 1. Samfelld saga ljósmóður- starfs tiltekinnar ljósmóður — frá sem flestum þeim sjónarmiðum, sem upp verða talin hér á eftir; bezt eigin frásögn ljósmóður eða skrif- að upp eftir fyrirsögn henn- ar — þegar slíku verður við komið. (Eftirfarandi er eink- um — en ekki eingöngu — miðað við frásögn ljósmóð- ur, hvort sem hún skrifar sjálf eða lætur skrifa eftir sér). Hvers vegna gerðust þér Ijósmóðir? 3. Er eitthvað viðvíkjandi námstímanum, sem yður er hugstætt? Gerið svo vel að skýra nákvæmlega frá því, ef svo er. 4. Hvernig var yður tekið af konum og almenningi um- dæmisins, er til starfsins kom? Gerið svo vel að segja 2. ýtarlega frá því, ef yður er það hugstætt. Gerið svo vel að segja frá fyrstu fæðingarhjálp yðar — og næstu yfirsetum einnig, — ef minningin um þetta er yður hugstæð eða yður finnst til nm hana við upp- rifjun. Gerið svo vel að segja víðtækt frá eftir því, sem hugur yðar stendur til: sængurkonunni, eiginmann- inum, heimilishögum, innra manni sjáifrar yðar o. s. frv. 6. Gerið svo vel að segja frá einni eða fleiri yfirsetum seinna meir, sem fest hafa sig öðrum fremur í minni yðar. 7. Gerið svo vel að segja almennt frá reynslu yðar sem ljósmóður. 8. Gerið svo vel að segja frá sérstaklega minnisstæðum ferðalögum til fæðingar- hjálpar: á hesti, fótgang- andi, á skíðum, sleða, í bíl (flugvél, draumi!); svo og af sérlega minnisstæðum fylgdarmönnum, hestum o. s. frv. 9. Viljið þér gera svo vel að reyna að skýra frá andlegri reynslu yðar á vegum ljós- móður starf sins ? 10. Viljið þér gera svo vel að reyna að skýra frá því, sem þér hafið lært á vegum starfsins í vináttu manna og vonbrigðum? 11. Viljið þér gera svo vel að skýra frá því, sem þér hafið lært á vegum starfans um hamingju og óhamingju í hjónabandi, hamingju og ó- hamingju ógiftra mæðra, framkomu feðra, giftra og ógiftra, trúarlíf mæðra o. s. frv.? 12. Gerið svo vel að segja hispurslaust frá skoplegum atvikum og ummælum, sem fyrir yður hafa borið í starf- inu og þér hafið haft gaman af með sjálfri yður. 13. Gerið svo vel að segja nokk uð frá lífi yðar og starfi utan ljósmóðurstarfsins, heimilis' högum, viðhorfi til um- hverfisins, lífs og heims. 14. Gerið svo vel að segja frá karlmönnum, sem innt hafa af hendi ljósmóðurstarf, er nauðsyn bar til, eða aðsto& að ljósmóður svo, að orð sé á gerandi — þar með taldir læknar. 15. Gerið svo vel að segja frá konum, er hjálpað hafa sér sjálfar í neyð. Það er ekki meiningin, að hver og ein Ijósmóðir og fyrr- verandi Ijósmóðir sé beðin að svara öllum framangreindum spurningum, heldur svo mörg- um þeirra, sem hún getur með nokkurum eigin áhuga. Frásögnina má sem bezt birta undir dulnefni 1 bókinni, í stað höfundarins rétta nafns, þegar þess kynni að vera óskað. Mætti þá t. d. birta sumt undir nafni, en taka nokkuð úr og birta sér nafnlaust eða með dul- nefni. Aftur á móti yrði ég allt af að vita um nafn höfundar. Sömuleiðis fer væntanlega á stundum betur á því að fela nöfn, sem í frásögn eru nefnd, með skammstöfunum o. s. frv. Eitt er það, sem ég vil leyfa mér að brýna fyrir öllum vænt- anlegum höfundum, og þó um- fram allt þeim ljósmæðrum, sem málaleitan minni kynnu að vilja sinna: Segið eins ýtarlega, ein- lœgt, hreinskilið, hispurslaust frá öllu og þér framast megnið. Ég get allt af strikað út, en með engu móti bætt inn í. Sleppið engu úr, sem þátt á í að setja svip á minninguna í yðar eigin huga, fyrir þær sakir að þér ætlið, að öðrum þyki það of smávægilegt. Það eru einmitt slík „hégómleg“ smáatriði, sem flestu öðru fremur gæða frásögn lífi og þokka. Að sjálfsögðu verður reynt að þægjast þeim, er undir bagga þenna hlaupa með mér, t. d. með eintaki af bókinni eða sann- gjarnri peningagreiðslu. Ég leyfi mér að vænta vin- gjarnlegra undirtekta yðar eins fljótt og auðið er, til þess að málinu megi miða eitthvað áleiðis fyrir vor- og sumar- annir. Væntanlegt svar eða aðrar úr- lausnir sendist til mín c/o P. O. B., Akureyri. Að sjálf- sögðu er ég fús að veita nánari upplýsingar þeim, er þess kynnu að óska. Virðingarfyllst. P. t. Akureyri, 25. marz 1954. Björn O. Björnsson ☆ MEÐMÆLI Saga íslendinga í Norður- Ameríku á ensku The Story of the Icelanders in North America. — Útg.: North Dakota Institute for Regional Studies. — Fargo, N.-Dakota 1953. Það hefur lengi verið mér mikið áhugamál, að sagan um framlag íslenzkra ljósmæðra í þjóðlífinu yrði rituð, áður en það yrði um seinan, svo stór- merk sem sú saga er. En því miður er líklega heldur seint hafizt handa, margt sé þegar gleymt og glatað, sem íslenzkar ljósmæður hafa unnið af þrek- virkjum og hetjudáðum í ís- lenzku þjóðlífi. Talsvert margt hefur verið ritað um íslenzku ljósmæðurnar, en það er á tvístringi til og frá í blöðum og tímaritum. Margt er óskráð, og því miður margt týnt. Þetta þarf að grafa upp að svo miklu leyti sem hægt er. Það vill nú svo vel til, að virðulegt bókaforlag, Bókaút- gáfan Norðri, telur sig vilja leggja út í þetta fyrirtæki, og má þá heita vel borgið fram- lcvæmd þess, — því fremur sem síra Björn O. Björnsson hefur tekið að sér að vera ritstjóri fyrir verkið. Hann hefur þegar fyrir löngu sýnt hæfileika til slíkra starfa — meðal annars með verki sínu „Vestur-Skafta- fellssýsla og íbúar hennar“, sem var fyrst héraðslýsinga og safn- rita með frásögum um ákveðið þjóðlegt efni og náði alþýðu- hylli. Sýndi hann með því, að honum lét vel að skrifa um al- þýðleg efni. Ég óska fyrirtækinu allra heilla. Ef vel tekst, getur þetta orðið menningarlegt afrek. Islendingar vestanhafs eiga og hafa átt margar hetjur í ljós móðurstarfi. Ekki mega þær gleymast, þegar safnað verður í þennan menningarsjóð. Halldóra Bjarnadóttir Þórstína Walters mun vera flestum kunn, sem á annað borð vita nokkuð um Vestur-íslend- inga. Hún er gift Emile Walters listmálara, en hét áður Thorstina Jackson, og undir því nafni var hún þekkt sem rithöfundur. Hafði hún gefið út bók um Norður-Dakota, og mikið af greinum á ensku og íslenzku Hin síðari ár hefir Thorstina Walters verið veik og lengst af rúmliggjandi. Það eitt út af fyrir sig sýnir elju hennar, og áhuga, að hún skuli skrifa slíka bók við þau skilyrði, sem flestum mundu finnast nægilega erfið til þess, að ekkert yrði úr samfelldu starfi. Slíkt mundi enginn ráðast í, sem ekki hefði einlægan áhuga á verkefni sínu og ynni því af heilum huga. Og það er bezt að segja það undir eins, að stærsti kostur bókarinnar er einmitt sá, að hún er rituð af mikilli frá- sagnargleði. Málið er lipurt og létt, frásögnin víðast hvar fjörug og stundum krydduð léttri kímni. Allt þetta gerir bókina skemmtilega í lestri. Ég fyrir mitt leyti hefði átt örðugt með að hætta við að lesa hana, fyrr en lokið væri. Þetta, sem hér hefir verið sagt, nægir til þess að menn skilji, að ég tel útkomu bókar- innar happa-viðburð. Hún sýnir, að þrátt fyrir alla hina amerísku vélatækni, sem oft er um rætt, lifir enn með Vestur-íslending- 1 um löngunin til að halda á penna í þágu andlegra fræða. En kostir bókarinnar gera samt ekki að engu nokkura galla, sem á henni eru, að mínu áliti. Fyrst og fremst er titill bókarinnar vill- andi. Þetta er ekki saga íslend- inga í Norður-Ameríku, heldur nokkrir þættir þeirrar sögu. Mig grunar að það sé útgefandanum að kenna, að valinn er svo yfir- gripsmikill titill á bókina. Aug- lýsingatækni Eiríks rauða lifir enn góðu lífi í Ameríku. En meðal þeirra, sem kunnugir eru almennri sögu Vestur-lslend- inga, er hætt við, að titillinn verði til þess, að menn leggi rangan mælikvarða á bókina. Það, sem sagt er frá, er að vísu gott innlegg í Sögu Vestur- Islendinga, það sem það nær. En þó er það engin heildarsaga af þjóðarbrotinu, heldur eins konar útsýn úr glugga Dakota búans yfir menn og málefni. Ég fyrir mitt leyti hefði kosið gleggri mynd af hinni kirkju legu þróun, eftir að „Hið sam- einaða kirkjufélag“ kemur til skjalanna, og ennfremur meira frá starfi Þjóðræknisfélagsins. Maður eins og séra Rögnvaldur hinn mikli höfðingi, hefði verið skuldað meira rúm í bókinni, Þrátt fyrir þetta vil ég meta bókina meira eftir því, sem henni er, heldur en því, sem kann að vanta í hana. Og víst er um það, að bókin veitir ensku- mælandi fólki meiri þekkingu á Vestur-íslendingum en nokkur önnur bók, sem út hefir komið til þessa. Bókin er í tíu köflum, mis- löngum. Auk þess er inngangur eftir kunnan sagnfræðing, dr. Allan Nevins, prófessor við Columbia-háskólann, og viðbæt- ir (Appendix) með ýmsum sögu- legum gögnum og heimildum, þar á meðal stjórnarbréf frá Grants forseta, varðandi fyrir- hugaða tilraun Islendinga til að nema land í Alaska. Meginefni bókarinnar hefst á frásögninni um Vínland hið góða, og er það út af fyrir sig nytsamur fróðleikur fyrir þá, sem enn reyna að berja þvf inn í fólkið, að Columbus hafi fyrst- ur manna fundið Norður- Ameríku. Þá koma allrækilegir kaflar um vesturferðir á 19. öld- inni, landaleitir Islendinga, og landnám, einkum í hinni merku nýlendu í Norður-Dakota. Höf- undur fléttar bernskuminningar sínar inn í söguna, og eru þeir kaflar mjög skemmtilegir. Frú Þórstína lætur einstakar myndir úr lífi nýlendufólksins- bregða birtu yfir hugsunarhátt þess, lífsbaráttu og samlíf. Hún segir meðal annars mjög fallega frá því, hvernig þeir reyna að byggja á sínum fornu þjóðlegu erfðum, samtímis því sem reynt er að hagnýta framfarirnar hinu nýja landi. Sérstakur kafli er um trúarlíf nýlendunnar. Margir virðast álíta, að trúar legur áhugi Vestur-ísledinga hafi yfirleitt ekki komið fram í öðru en guðfræðilegu rifrildi og deilum. Ef til vill er slíkt ekki óeðlilegt, því að hávaðinn berst langt, en þögn hinna hljóðu til- beiðslustunda við húslestrana í „loggakofunum“ gömlu eða í kirkjunum lætur ekkfmikið yfir sér. Mér virðist bókarhöfundur lýsa því allvel, hvernig kirkjan var hið vekjandi afl til umhugs- unar um vandamál mannlífsins, og opnaði alþýðunni leiðir til frjálsrar umræðu um menning- armálin. — Skólamálunum er helgaður sérstakur kafli, og ætti lesandanum að finnast nokkuð til um þær fórnir, sem íslenzkir alþýðumenn færa til þess að koma börnum sínum til mennta. Á vorri öld, þegar pína þarf fróðleikinn ofan í fjölda ungra manna, eins og þorskalýsi ofan í börn, er mikill fengur að því að fá lýsingar bókarhöfundarins á þeim dugnaði, seiglu og atorku, sem braust til skólagöngu við lítil fararefni en því meiri löng- un til að verða að manni. Þessu lýsir höf. með einstökum dæm- um. Þá er sérstakur kafli um heimilislíf landnámsaldarinnar og þjóðlegar venjur í byggðar- lögunum. Stuttur kafli, en eftir- tektarverður er um hin fyrstu afskipti af opinberum málum í hinu nýja landi. Næst-síðasti kaflinn er helgaður þeim mönn- um, sem í einhverju hafa skarað fram úr í amerísku þjóðlífi. Hin stuttu æviágrip eru stórfróðleg, og nægja til að sýna það, að Vestur-íslendingar hafa reynzt liðtækir starfsmenn, og þessi hin minnsta af innfluttum þjóð- um í Ameríku þarf ekki að fyrir- verða sig fyrir tillag sitt til amerísks menningarlífs. Það er skiljanlegt, að þegar nokkrir menn eru valdir sem fulltrúar úr hópi íslenzkra afburðamanna, geti verið vandi að velja þessa fulltrúa þannig, að öllum líki. Ég ætla samt ekki að kjósa neinn út, af þeim, sem þarna eru taldir, en ég mundi kjósa nokkra fleiri inn, ef ég mætti ráða. Sérstak- lega hefði ég viljað fleiri „norð an línunnar“, eins og við sögðum fyrir vestan. En hér verðum við aftur að hafa það í huga, a?í glugginn, sem hún Þórstína horfir út um, er „sunnan lín- unnar“. — í síðasta kaflanum er getið nokkurra atriða, sem varða líf og starf Vestur-Islendinga nútíðinni. Inn í lesmálið eru víða fléttuð íslenzk ljóð í enskri þýðingu., bæði veraldslegs og andlegs efnis, og gerir það bókina meira lifandi. Þýðingarnar eru gerðar af ýmsum. Bókin er fallega gefin út og el' ég mætti skjóta því inn í, sam- kvæmt ritúali ritdómenda fyrir jólin, ágætlega fallin til jóla^ gjafa handa enskumælandi fólki ekki sízt af öðru þjóðerni. — Ég er viss um að bók þessi gerir gagn. Sem stendur höfum vér mikið af Ameríkumönnum landi voru. Því nábýli er þann veg háttað, að óhjákvæmilegt er, að vissar hömlur séu á nánum kynnum. Vér göngum ekki að. því gruflandi, að slíkt veldur nokkrum misskilningi handan við hafið. Þess vegna ber oss að fagna öllu, sem eftir eðlilegum leiðum skapar heilbrigð kynni og veitir raunhæfa þekkingu. Og þrátt fyrir smá-annmarka sem ég hefi getið um, mun hún verða eitt þeirra rita, sem hjálpar ame- rískum lesendum til þess að þekkja íslenzkt þjóðareðli. Hafi bæði höfundur og útgef- andi þökk fyrir verk sitt. Geta má þess að lokum, að í bókinni eru nokkrar myndir, helzt mannamyndir, en auk þess eftirprentanir af málverkum eftir málarann Emile Walters. Meðal þeirra er hin fagra mynd “The Glaciér Blink” (Jökul- bjarminn), sem mesta athygli vakti á sýningu málarans í Winnipeg fyrir allmörgum árum. Jakob Jónsson TÍMINN, 29. nóv. Gifts for Betel Peter Anderson, Winnipeg, $50; Icelandic L. A., Church- bridge, Sask., $10; Icelandic L.A. Leslie, Sask., $10; Icelandic L.A. Elfros, Sask., $25; Ardal L.A., Arborg, Man., $25; Mrs. G. Thomassson, Beaver, Man., $10; From a Friend, Winnipeg, $25; Mr. and Mrs. Ben Anderson, Baldur, Man. $3. GLENBORO, MAN.: Mr. J. K. Sigurdson, $10; Mr and Mrs. O. S. Arason, $5; Mr and Mrs. Stefan Johnson, $5 Mr. and Mrs. Thori Goodman, $5 Mr. and Mrs. B. S. Johnson, $5 Mr. and Mrs. S. S. Johnson, $3 Mr. and Mrs. Chris Helgason, $3 Dr. and Mrs. R. E. Helgason, $3 Mr. Fred Sigmar, $3; Mr. and Mrs. S. Arason, $2; Mr. and Mrs. A. A. Oliver, $2; Mr. and Mrs. J. W. Christopherson, $2; Mr. and Mrs. John Gudnason, $2; Mr. and Mrs. R. C. Rawlings, $1; Mr. and Mrs. Dori Gudnason, $1. CYPRESS RIVER, MAN.: Kvenfelag Frikirku Safnadar í!25; Mr. and Mrs. Ben Anderson, in loving memory of our son, Leonard, $5; Mr. and Mrs. Th. I. Hallgrimson, $5; Mr. Sigridur Helgason, $5; Mr. and Mrs. Emil Johnson, $3; Mr. and Mrs. T. S. Arason, $3; Mr. and Mrs. G. M. Sveinson, $2; Mr. and Mrs. Oscar Josephson, $2; Mr. and Mrs. B. Sigurdson, $2; Mr. and Mrs. H. S. Johnson, $2; Mr. and Mrs. G. Morrisson, $2; Mr. and Mrs. B. K. Johnson, $2; Mrs. Margrét Josephson, $2; Mr. and Mrs. Conrad Nordman, $2; Mr. and Mrs. Otto Sveinson, $2; Mr. and Mrs. Steini Johnson, $2; Mr. and Mrs. Alvin Anderson, $1; Mr. and Mrs. Kris Isfeld, $1; Mr. Herman Isfeld, $1; Mr. Siggi Sigurdson, $1; Mr. and Mrs. H. S. Sveinson, $1; Mr. and Mrs. Jim Ross, $1; Mr. and Mrs. T. L. Hallgrimson, $1; Mr. Beggi Sveinson, $1; Mr. Siggi Hall- grimson, $1; Mr. Sigurdur Gud- brandson, $2; Mr. and Mrs. Rissel Hanslip, $2; Mr. and Mrs. Bjorgvin Hallgrimson, $1; Mr. and Mrs. Bjorn Hallgrimson, $1. Mr. and Mrs. J. B. Johnson, Gimli, Man. $20; Mr. and Mrs. Steinunn Kristjanson, Betel, $5; Mr. and Mrs. J. Reykjalin, Langenburg, Sask., $10; Mr. Kenny Roeves, Gimli, $1; Un- named Friend, Gimli, $1; Mr. and Mrs. E. Johnson, Steep Rock, Man., $10; Gudrun Sigurd- son, Betel, $5; Lutheran Ladies Aid, Glenboro. Man., $25; A Friend of Betel’s, Winnipeg, $25 Mr. Finnur Johnson, Betel, $20 Mrs. Maria Stevens, Betel, $5 Mr. and Mrs. Daniel Peterson, Framhald á bls. 8

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.