Lögberg - 20.01.1955, Blaðsíða 3

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 20. JANÚAR 1955
3
VICTOR MOGENS:
flokkurinn aðeins sjö og Alþýðu- ítölsku máli heldur og ítölskum
Virkiseyjan Maita
„Ást Maltabúa og ákvörðun
Evrópu staðfestir yfirráð hins
mikla og sigrandi Bretaveldis
yfir eyju þessari.“
Eitthvað á þessa leið hljóða
hin latnesku orð yfir hallardyr-
um brezka landstjórans á Möltu.
Þetta, með ákvörðun Evrópu,
árið 1814, þegar höllin var byggð
er auðvitað ákvörðun sigurveg-
arans, og hvað ást Maltabúa á
Bretum viðkemur, þá hefur hún
víst ekki ávallt verið mikil í við-
skiptum eyjarskeggja við herra-
þjóðina. Þvert á móti hefur sam-
búðin oft verið þannig, að frem-
ur hefur mátt kalla hatur en ást.
Milli heimstyrjaldanna, er ít-
ölsku fasistarnir efldust að
magt og veldi og Mussolini hélt
áróðursræður sínar gegn Bret-
landi og talaði um „mara, mara
nostrum,“ gáfu Maltabúar Bret-
um ástæðu til áhyggju og alvar-
legra öryggisráðstafana. Flokka-
skipting hafði orðið, jafnvel áður
en Mussolini kom til sögunnar,
og var deilan um tungumálið
efst á baugi og í beinu sambandi
við sögulegar staðreyndir og
forna síði. Þetta vekur spurn-
ingu: Hvers konar fólk og af
hvaða stofni eru Maltabúar og
hver er þjóðtungra þeirra? Um
forfeðurna er ekki vitað, enda
skiptir þ^ð ekki miklu máli, því
'þeð, sem við í dag köllum Malta-
búa, hlýtur að vera samband af
óskyldum þjóðflokkum, sem
hafa sigrað eyjunna og ráðið þar
um langan tíma. f söguheimild-
um segir, að hinir fyrstu ráða-
menn hafi verið frá Fönikiu.
Þeir ríktu þar lengi og sáðu
fyrstu þjóðareinkennum meðal
fólksins. Síðan komu Rómverjar
með latínuna. Eftir þá Vandalar
og Gotar, en þeir voru ekki nægi
lega lengi til þess að frá þeim
gætti varanlegra áhrifa í máli og
menningu. En það gerðu vafa-
laust Arabarnir.
Á þessum öldum var ritmálið
fyrst latína og síðan ítalska, sem
einnig var talmál hinna mennt-
uðu yfirstétta, en almenningur
talaði arabíska mállýsku, bland-
aða sikileyskum og ítölskum orð-
um, eða það, sem kallað var
maltiska. Það er því tæplega
rétt, er Maltabúar telja mál sitt
eitt hið elzta mál í heimi, en hitt
er víst, að enginn utan eyjanna
talar það mál. Enginn vafi er um
arabískan uppruna þess, enda
líkast því máli, þótt Arabi
myndi ekki skilja það, fremur
en ítali, janfvel þótt mörg orð
eigi uppruna sinn í ítölsku og
latínu.
En fólkið? Þegar maður lítur
Maltabúa, efast enginn um að
hann er Evrópumaður af Miðj-
arðarhafsættinni. Á þeim er eng-
inn munur og Suður-ítölum, sér-
staklega Sikileyingum, sem eru
næstu nábúarnir, enda flestir
innflytjendur frá Suður-Evrópu,
og ítölsk áhrif einna sterkust.
Annálar Möltu og lög voru skrif-
uð á ítölsku, sem ætíð hefur ver-
ið réttarmálið, allt til vorra
daga. Þá eru það einnig ítalskar
listir og byggingarstíll, sem
setur svip sinn á bæina.
Það' er víst, að Bretar höfðu
engin áhrif á eyjunni fyrr en
þeir komu þangað um 1800, og
jafnvel síðan hefur áhrifa þeirra
lítið gætt, því eins og í öðrum
nýlendum, einangruðu Bretar
sig þarna. Þeir komu ekki til
þess að setjast að fyrir fullt og
allt, blönduðu ekki blóði við eyj-
arskeggja, hvorki þá né síðar.
I deilumálum Breta og Malta-
búa hefur togstreitan um málið
verið einna hörðust. Bretar
ergja sig yfir, að þessi litli þjóð-
flokkur (nú um 275,000 manns),
sem hefur lotið þeim á aðra öld,
skuli ekki skilja enska tungu.
Strax í stjórnartíð Sir Thomas
Maitlands, landstjóra 1813 til
1824, var reynt að koma ensk-
unni • á sem réttarmáli í stað
ítölskunnar, en andstaðan var
svo sterk, að því var hætt. Þegar
málið var vakið að nýju um
1830, með sama árangri, úrskurð
aði Bretakonungur: „Italska skal
vera hið opinbera ritmál á allri
þessari eyju vorri.“
Árið 1849 fékk Malta nokkurs
konar stjórnarnefnd og málstofu
Fulltrúar voru tíu, þar af skyldu
fjórir útnefndir af landstjóran-
um, en hinir sex skyldu kosnir
af fólkinu. Landstjórinn tryggði
sér auðvitað meirihlutann, því
þessir fjórir útnefndu voru ein-
lægir Englandsvinir og hinir
skiptir, en Maltabúar voru ekki
ánægðir með þetta, svo að árið
1887 varð stjórnin að ganga
skrefi lengra. Hin svokölluðu
„Nissi‘-lög gáfu íbúunum — að
vísu ekki sjálfstjórn — en full-
trúum fólksins meirihluta í mál-
stofunni. Þannig gekk það til
aldamóta, að deilan um tunguna
reis stöðugt upp að nýju, og varð
til þess að Bretar tóku upp fyrri
stjórnarháttu og unnu síðan
markvíst að því að auka brezk
áhrif sem leiddi til þess að árið
1902 var fyrirskipað að enskan
skyldi fyrst vera jafn rétthá
ítölskunni, en síðar ítalskan
hverfa með öllu. Þessu mótmæli
menntastéttin harðlega, með
prófessora, lögfræðinga og kenn-
ara í broddi fylkingar.
I fyrri heimsstyrjöldinni ríktu
herlög á Möltu, sem voru látin
gilda áfram eftir að stríðinu
lauk. Þetta leiddi til skipulegrar
uppreisnar á eyjunni. Stjórnar-
skrifstofurnar voru teknar með
valdi og brezki fáninn rifinn nið-
ur. í átökunum særðust margir
og nokkrir létu lífið. í slíkum til-
fellum slakar Bretinn ávallt á
klónni, eftir að hann hefur sýnt
mátt sinn, og árið 1921 fékk
Malta sjálfstjórn. Hinn 1. okt-
óber það ár setti prinsinn af
Wales f y r s t a löggjafarþing
Möltu, í umboði föður síns.
Ekki varð nú samt állt í sátt
og samlyndi, því þinginu fylgdu
stjórnmáladeilur. Markalínan
var dregin um aðstöðuna til Eng
lands og af þófinu um tungumál-
ið. Öðru megin stóð kirkjan og
Þjóðlegi flokkurinn í andstöðu
við Breta, en hins vegar Stjórn-
arflokkurinn. Báðir þessir flokk-
ar voru borgaralegir, en á milli
þeirra, eða réttara sagt til vinstri
við þá, var mannfár Alþýðu-
flokkkur, sem fylgdi Stjórnar-
flokknum í vingjarnlegri að-
stöðu til Breta.
Kosningabaráttan 1930 var afar
hörð. Kirkjan lagði fram sinn
skerf, með því að lýsa yfir, að
þeir, sem kysu gegn Þjóðlega
flokknum, myndu ekkS öðlast
syndakvittun, svipað og ítalska
kirkjan gerði í síðustu kosning-
um, er hún tilkynnti, að þeir,
sem kysu með kommúnistum,
skyldu bannfærðir.
Kosningaúrslitin urðu síðan
þau, að Þjóðlegi flokkurinn fékk
22 menn kjörna, en Stjórnar-
flokkurinn þrjá. Landstjórinn
tók nú fram fyrir hendu þings-
ins og gaf út tilskipun, þar sem
bönnuð var kennsla í ítölsku í
aimennum skólum, á þeim for-
sendum, að of erfitt væri börn-
um að læra tvö tungumál, því
enskan skyldi kennd. Reiðin
yfir þessu broti á sjálfsákvörð-
unarrétti Maltabúa var svo al-
menn, að lýsa varð hernaðar-
ástandi á eyjunni og afnema
áðurnefnda tilskipun. Malta var
nú aftUr kominn í nýlenduhóp
Breta og stjórnað sem slíkri,
þ.e.a.s. frá London.
Nú verður að hafa í huga hvað
var að gerast utan Möltu, en í
næsta nágrenni hennar. Á Italíu
rak Mussolini hernaðarpólitík,
sem meðal annars beindist mjög
að Bretum, þannig að á miðjúm
fjórða tug aldarinnar var talið
líklegt, að til ófriðar kæmi milli
Italíu og Englands. Á Möltu var
Þjóðlegi flokkurinn vinsamlegur
Itölum, og sama var að segja um
kirkjuna. Eftir sættina milli páfa
og Mussolínis, höfðu fasistar unn
ið vináttu þessa heittrúaða kaþ-
ólska fólks, þannig, að ef til ó-
friðar hefði komið milli land-
anna, gátu Bretar ekki treyst
íbúunum í þessu mikilsverðasta
virki sínu í Miðjarðarhafi. Nú
varð aðeins tekið tillit til hern-
aðarlegra hörðu. Gáfu þeir út
sérstök lagafyrirmæli, handtóku
alla grunsamlega ítali, ráku aðra
úr landi með atvinnutæki sín og
reyndu að útrýma ekki aðeins
hugsunarhætti.
En svo þegar stríðið brauzt út,
ekki sem einangrað uppgjör
milli Italíu og Bretlands, heldur
sem ný heimsstyrjöld milli ein-
ræðisstefnu fasista og lýðræði-
sins, þá var meirihluti Maltabúa
ekki í neinum vafa um hvoru
megin þeir áttu heima. Þeir báru
með hetjulund, allar þær byrð-
ar, sem ástandið krafðist. Unnu
við hlið Breta og fundu að með
þeim áttu þeir samleið.
Á meðan styrjöldin stóð gátu
Maltabúar að sjálfsögðu ekki
látið uppi neinar skoðanir fjand-
samlegar Bretum, jafnvel þótt
þeir fyndu hjá’sér til þess ein-
hverja hvöt. Eftir stríðið og fall
fasismanns, var andstaðan mjög
veik, og Bretar fundu brátt, að
taka mátti stjórn landsins. Eyj-
an fékk aftur sjálfstjórn og hinn
10. nóvember 1947 setti hertog-
inn af Glousester hið löggefandi
þjóðþing Möltu.
I dag er sá hópur ekki mjög
stór á Möltu, sem óskar fulls
skilnaðar við England, og Malta
búar eru heldur ækki í neinum
vafa um hvoru megin við „járn-
tjaldið“ þeir vilja vera. Þeir vita
og að Malta getur ekki varið
hlutleysi sitt eða sjálfstæði í
nýrri heimsstyrjöld. B r e t i n n
verður heldur aldrei hrakinn
burtu af Möltu, nema við valdi,
en því ríki, sem hefur til þess
mátt og megin, vilja Maltabúar
ekki lúta. — 1 dag ber lítið á
Bretahatri þar. Þýll: M. Jensson
Þættir um ellefu merkar konur
í einni bók
Elinborg Lárusdóttir: Merkar
konur. Iðunnarútgáfan 1954
Frú Elinborg Lárusdóttir rit-
höfundur, hefir um mörg undan
farin ár haft það ígripastarf,
meðal annarra, að safna heim-
ildum um merkar samtíðarkon-
ur og rita niður þætti um líf
þeirra, starf og afrek.
Því hefir löngun verið svo
háttað um sagnritun okkar Is-
lendinga, sem og annarra þjóða,
að hún hefir að langmestu leyti
fjallað um karlmenn. Mönnum
er gjarnt til að líta svo á, að lífið
sé það eitt, sem gerist á yfirborði
þess. Koma þá einkum til greina
stjórnmálaátök og styrjaldir,
deilur og illindi, ofbeldisverk og
glæpir, framkvæmdir og forusta
í þjóðmálabramlinu og margvís-
leg afrek í átökum við náttúru-
öflin o. s. frv.
Germanskar erfðasagnir, sem
felldar hafa verið í ódauðleg
söguljóð Sæmundar eddu svo og
fornsögur norrænar, bæði Heims
kringla og Islendingasögur votta,
að forfeður okkar í heiðni og á
Söguöld hafa lagt annað mat á
þátt konunnar í lífi þjóðanna en
nú gerum við. örlög bæði ætta
og þjóða eru rakin til stórmæla,
er konur valda. Hlutur kvenna
Eldfjallamyndin verður tekin í júni í
sumar á Mývatnshraunum
Eins og skýrt hefir verið frá
hér í blaðinu, var um tíma nokk-
ur tvísýna á því, hvort heldur
Vesúvíus eða Hekla yrðu fyrir
valinu hjá brezk-amerísku kvik-
myndafélagi, er hefir nú fullráð-
ið að taka kvikmynd, sem gerist
á eldfjallalandi. Það er þó hvor-
ugt þessara ágætu fjalla, sem
fyrir valinu hafa orðið að lokum,
heldur Mývatnssveit. Mun kvik-
myndatakan fara fram þar í
júní í sumar. Aftur á móti hefir
Hekla ekki beðið ósigur með
öllu, þar sem kvikmynd af gosi
hennar verður felld inn í aðal-
myndina.
I upphafi var ætlunin að
myndataka færi hér fram síðla
í sumar leið, en af því varð þó
ekki, þar sem einn aðalleikand-
inn Shelley Winters fékkst ekki
vegna samninga, sem hún hafði
við annað félag. Nú hefir verið
endanlega gengið frá því að ráða
fólk til myndarinnar og ákveðið
að taka innisviðsmyndir í marz-
apríl, meðal annars þann kafla
hennar, þar sem Heklugos kem-
ur við sögu.
Sagan, sem myndin er byggð
á, var rituð fyrir tuttugu árum
af brezkum rithöfundi. Er sagan
um skipreikafólk, sem ber að
nýju landi, eða landi, sem er ný-
risið úr hafi vegna eldsumbrota.
Stendur það í þeirri meiningu,
að um heimslok hafi verið að
ræða og engir nema það hafi
komizt af úr því umróti. "Fór
kvikmyndatöku s t j ó r i n n um
landið í fylgd Guðmundur Ein-
arssonar frá Miðdal þeirra er-
inda að finna góðan stað fyrir
töku þess hluta myndarinnar,
þar sem ekki er hægt að koma
við líkönum. Hefir gossvæðið
milli Þeistareykja og Mývatns-
sveitar endanlega orðið fyrir val
inu.
— TÍMINN, 11. des.
Business and Professional Cards
er dreginn fram til afburða í
fornum sögum bæði um eggjanir
stórmæli og líknarslóð. Nægir
þessu til stuðnings að nefna hér
nokkur nöfn svo sem: Brynhild-
ur Buðladóttir, Guðrún Gjúka-
dóttir, Guðrún ósvifursdóttir,
Hallgerður langbrók, Bergþóra
Skarphéðinsdóttir, Þorbjörg
digra, Þórdís todda svo nokkrar
séu nefndar.
Við djúpa sögukönnun mun
það ávallt koma í ljós, að konurn
ar eiga miklu ríkari þátt í starfi
ályktunum, breytni og afrekum
eiginmanna sinna, en við gerum
okkur ljóst og almennt er viður-
kennt í yfirborðslegu raupi okk-
ar karlmanna. Við erum að vísu
til með að viðurkenna þetta. í
stofuræðum okkar á afmælum
og tyllidögum í lífi okkar. En út
fyrir stofuveggina nær það sjald
nast.
1 allri okkar miklu bókagerð
og sagnritun er bersýnilegt mis-
vægi að því er varðar hlut karla
og kvenna. Bók frú Elínborgar á
því réttmætu og nauðsynlegu
hlutverki að gegna. I henni eru
þættir um ellefu konur, sem höf-
undurinn hefir gerþekkt. Eru
konurnar þessar: Sesselja Guð-
mundsdóttir, Guðný Hagalín,
Sólveig Sveinsson, Jóhanna Guð
rún Skaftason, Sigríður Bene-
diktsdóttir, Jódís Sigmundsdótt-
ir, Jensína Júlía Guttormsson,
Jónína Líndal frá Lækjamóti,
Elín Sigurðardóttir, G u ð r ú n
Brunborg og Margrét Árnadóttir
— Flestar þessara jívenna eru
enn á lífi og atburðir þeir og
staðreyndir, sem frá er greint í
þáttunum, því nærri í tímanum.
Er og höfundurinn, frú Elinborg,
kunn að vandvirkni og samvizku
semi. Rétthermi þessara þátta
mun því mega að fullu treysta.
Sagnaþættir verða ávallt lokk-
andi lestrarefni fyrir þá sök, að
þeir eru persónulegir. Þar er
skyggnzt að baki þess tjalds,
sem hversdagslega hylur hin
innri kjör eins og sorgir og hug-
arstríð, missætti og átök fjöl-
skyldulífsins ellegar þá gleði og
andlega sigra. — 1 þáttum frú
Elinborgar er með næmleika
skáldsins og hæversku fjallað
um þau efni, er varpa ljósi yfir
skaphöfn og innri gerð þeirra
kvenna, er hún ræðir um og tel-
ur merkar vera.
— TIMINN, 16. des.
Phone 74-7855
ESTIMATES
FREE
J. M. Ingimundson
Re-Rooflng — Asphalt Shingles
Insul-Bric Siding
Vents Installed to Help Eliminate
Condensation
S32 Simcoe St.
Winnlpeg, Man.
Dr. ROBERT BLACK
SérfræSingur I augna. eyrna, nef
og hálssjökdómum.
401 MEDICAL ARTS BLDG.
Graham and Kennedy St.
Skrifstofusími 92-3851
Heimaslmi 40-3794
Dunwoody Saul Smith
& Company
Chartered Accountants
Phone 92-2468
100 Princess St. Winnipe^, Man.
And offices at:
FORT WILLIAM - KENORA
FORT FRANCES - ATIKOKAN
Hafið
Höfn
í huga
Heimili sólsetursbarnanna.
Icelandir* Old Polks’ Horne Soc
3498 Osler St., Vancouver, B.C.
ARLINGTON PHARMACY
Prescription Specialist
Cor. Arlington and Sargent
Phone 3-5550
We collect light, water and
phone bills.
Post Office
Muir's Drug Siore Ltd.
J. CLUBB
FAMILY DRUGGIST
SERVING THE WEST END FOR
27 YEARS
Phone 74-4422
Elllce & Home
Thorarinson & Appleby
Barristers and Solicitors
S. A. Thorarinson, B.Sc., L.L.B.
W. R. Appleby, B.A., L.L.M.
701 Somerset Bldg.
Winnipeg, Man. Ph. 93-8391
Phone 92-7025
H. J. H. PALMASON
Chartered Acccuntant
506 Coníederation Life Building
WINNIPEG MANITOBA
Parker, Parker and
Kristjansson
Barristers - Solicitors
Ben C. Parker. Q.C.
B. Stuart Parker. A. F. Kristjansson
500 Canadlan Bank of Commerce
Chambers
Wlnnlpeg, Man. Phone 92-3561
G. F. Jonasson, Pres. & Man. Dir.
Keystone Fisheries
Limited
Wholesale Distributors of
FRESH AND FROZEN FISH
60 Louise Street Sími 92-6227
EGGERTSON
FUNERAL HOME
Dauphin, Manitoba
Eigandi ARNI EGGERTSON Jr.
Van's Electric Ltd.
636 Sargenl Ave.
Authorized Home Appliance
Dealers
GENERAL ELECTRIC — ADMIRAL
McCLARY ELECTRIC — MOFFAT
Phone 3-4890
Dr. P. H. T. Thorlakson
WINNIPEG CLINIC
*
St. Mary’s and Vaughan, Wihnipeg
PHONE 92-6441
J. J. Swanson & Co.
LIMITED
308 AVENUE BLDG. WINNIPEG
Fanteignasalar. Leigja hús. Öt-
vega peningalán og eldsábyrgB,
bifreiSaábyrgC o. s. frv.
Phone 92-7538
SARGENT TAXI
PHONE 20-4845
For Quick, Reliable Service
DR. E. JOHNSON
304 Eveline Street
SELKIRK, MANITOBA
Phones: Office 26 — Residence 230
Office Hours: 2.30 - 6.0t p.m.
Thorvaldson, Eqgertson,
Bastin & Stringer
Barristers and Soíicitors
209 BANK OF NOVA SCOITA Bldg.
Portage og Garry St.
PHONE 32-8291
CANADIAN FISH
PRODUCERS LTD.
J. H. PAGE, Managing Director
Wholesale Distributors of Fresh and
Frozen Fish
311 CHAMBERS STREET
Offlce: 74-7451 Res.: 72-3917
Office Phone
92-4762
Res. Phone
72-6115
Dr. L. A. Sigurdson
528 MEDICAL ARTS BUILDING
Office Hours: 4 p.m.—6 p.m.
and by appointment.
A. S. BARDAL LTD.
FUNERAL HOME
843 Sherbrook Street
Selur llkkistur og annast um út-
farir. Allur útbönaBur sá bezti.
SlMI 74-7474
StofnaC ^894
Minnist
BETEL
í erfðaskróm yðar.
S. O. BJERRING
Canadian Stamp Co.
RUBBER & METAL STAMPS
NOTARY & CORPORATE SEALS
CELLULOID BUTTONS
324 Smith St. Winnipeg
PHONE 92-6624
Creators of
Distinctive Printing
Columbia Press Ltd.
695 Sargent Ave. Winnipeg
PHONE 74-3411
SELKIRK METAL PRODUCTS
Reykháfar, öruggasta eldsvörn,
og ávalt hreinir. Hltaeiningar-
rör, ný uppfynding. Sparar eldi-
vlC, heldur hita frá aC rjúka út
meö reyknum.—SkrlfiÖ, slmiC til
KELLY SVEINSSON
625 Wall St. Wlnnipeg
Just North of Portage Ave.
Simar 3-3744 — 3-4431
J. Wilfrid Swanson & Co.
Insurance in all lts branches
Real Eatate - Mortgages - Rentala
210 POWER BUILDING
Telephone 93-7181 Res. 46-3480
LET US SERVE YOU