Lögberg - 20.01.1955, Blaðsíða 5

Lögberg - 20.01.1955, Blaðsíða 5
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 20. JANÚAR 1955 5 ÁtilJGAMÁL KVENNA Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON MYND HALLDÓRS K. LAXNESS AF ÍSLENDINGUM Ekki er hægt að segja, að það hafi vakið almennan fögnuð meðal Vestur-íslendinga, þegar hér birtust og útbreiddust á tungumáli þessa lands skáld- sögur eftir Halldór Kiljan Lax- ness. Lýsingarnar af íslenzku þjóðinni, sem þær fluttu voru ófagrar. Eftir mannlýsingum hans að dæma, „eru þar flestir aumingjar og illgjarnir þeir, sem betur mega“. Þess vegna vekur það nokkra furðu hverra vinsælda skrif hans njóta á Is- landi. Islendingar eru vandir að virðingu sinni, en fáir munu hafa komist lengra í því, að breiða út óhróður um fólkið í landinu en þessi höfundur; vegna ritsnilli hans hafa margir látið blindast og ekki skilið að hann hefir verið Islandi óþarfur maður. I sumar, sem leið, gerði sænskt kvikmyndafélag mynd eftir sög- unni Sölku Völku. Einn frægasti kvikmyndastjóri Svía, Arne Mattson, hafði leikstjórnina með höndum, og kunnir sænskir leikarar fóru með aðalhlutverk- in. Komu myndarinnar var að sjálfsögðu beðið með óþreyju á Islandi. Þetta var í fyrsta sinn, sem gerð hafði verið kvikmynd eftir íslenzkri skáldsögu. Þetta varð merkilegur atburð- ur að því leyti, að nú fékk þjóðin að sjá þá mynd af sjálfri sér, er útlendingar sáu við lestur skáld- sögunnar. Aður en myndin kom til lands- ins birti Þjóðviljinn grein með feitletraðri fyrirsögn: „Kvikmyndun Sölku Völku hefir heppnazt með afbrigðum vel“, — segir H. K. L., sem nú hefir sezt að nýju verki í gisti- húsi í Fredensborg.“ — „Salka Valka er óvenjugóð kvikmynd. I henni er, ef til vill ýmislegt, er kann að koma Is- lendingum annarlega fyrir sjón- ir; en þess ber að gæta, að hún er umfram allt sænsk kvikmynd og ég held ekki, að sænsk kvik- myndalist hafi komist hærra.“ Svo mörg eru þau orð. Skáld- ið er hæst ánægt með kvikmynd- unina, enda mun hann hafa verið með í ráðum við mynda- tökuna. Þó leggst það í H. K. L. að landar hans muni ekki verða eins glaðir og hann, þegar þeir sjá í gegnum augu Svía mynd- ina, sem hann hefir sjálfur dregið af íslenzku þjóðinni, og tekur því það ráð að skjóta að þeim, að þetta sé sænsk kvik- mynd, sem vitanlega gerir engan mismun; hún er byggð á íslenzkri skáldsögu og tekin í íslenzku umhverfi. Greinar gagnrýnenda blað anna í Reykjavík bera með sér að myndin hefir ollið miklum vonbrigðum. Þess var að vænta, en hitt er furðulegt, að flestir gagnrýendurnir virðast taka pfangreind ummæli H. K. L. sem góða og gilda afsökun og skella sökinni á höfund kvik- myndahandritsins! Hér fara á eftir nokkur blaða- ummæli: Kvikmynd þessi er fyrst og fremst sænsk framleiðsla og verður að líta á hana frá sænsku sjónarmiði. Sænskar kvikmynd- ir eru oft grófar, og ber „Salka Valka“ þess greinilega vott. Við íslendingar'myndum hafa tekið kvikmynd þessa á talsvert frá- brugðinn hátt. —MbL, 16. des. Er höfund kvikmyndarhand- ritsins öðrum fremur um þetta að saka. Hann hefir bersýnilega Fimmlíu ára afmæli rafmagnsljósa á Islandi: U Frímanns verður getið" kvað Stephan einblínt um of á þá hlið sögunn- ar, er sýnir kynferðisofsa og ástleitni persónanna, en átak- anna um þjóðfélagsmál, og hinnar römmu ádeilu höfundar- ins í því sambandi, sem er höfuð- atriði sögunnar, gætir sáralítið í myndinni. Hún er því mjög ein- hliða og ömurleg lýsing á lífi og háttum manna í hinu litla og fátæka sjávarþorpi, og óþarflega langdregin, — svart í svart, — án*þess að fyrir bregði nokkurn tíma, að heita má, ljósglætu eða góðri kímni, nema helzt á verk- fallsfundinum, sem ég tel eitt allrabezta atriði myndarinnar. Þá hefir af ýmsum ástæðum ekki verið hægt að gefa mynd- inni hinn rétta ytri svip, og sú þjóðlífsmynd, sem þarna er brugðið upp, er mjög ýkt og af- skræmd, en þó ekki meira en skáldsagan gefur efni til. Þetta kemur ekki að sök hér heima, en erlendis gæti það vissulega valdið leiðum misskilningi, ís- lenzku þjóðinni til lítils sóma. —Mbl., 7. des. En þetta er ekki sú Salka Valka, sem við þekkjum, ekki þorpið Óseyri við Axlarfjörð, ekki fólkið sem þar býr. Þetta er erlend kvikmynd, samin af er- lendum mönnum, og þótt efnið sé sótt í hið þróttmikla skáld- verk Laxness er það teglt til samkvæmt þörfum kvikmyndar- innar og takmarkað mjög til- finnanlega. Mesti og alvarlegasti munurinn er í því fólginn að þjóðfélagsátök bókarinnar spegl- ast aðeins að óverulegu leyti í kvikmyndinni og þá á rangsnú- inn hátt. Andstæðurnar milli fólksins á Óseyri’ og Jóhanns Bogesens birtast lítt og Bogesen er smávægileg aukapersóna í myndinni. Boðskapur Arnalds er óskemmtilegt æsingaskvaldur, stofnun verkalýðsfélagsins að eins hjákátlegt tiltæki, verk- fallið tilgangslaust, vaxandi skilningur Sölku Völku fær engan sess í myndinni. Þjóðfé lagsátökin eru ekki undir- straumur þeirrar sögu sem þar er sögð, þeirra virðist aðeins getið til þess að þræða bókar efnið; eins og myndin er byggð hefði hún orðið heilsteyptari ef þeim hefði verið alveg sleppt. Sú ósk er þó nærtækari að höf- undur myndarsögunnar hefði búið yfir þjóðfélagslegum skiln- ingi; þá hefði þetta orðið meiri mynd og algildari. Sama máli gegnir um lýsingu fólksins á Óseyri við Axlarfjörð. Myndin kynnir sama og ekkert lífsbaráttu þess, seiglu þess, von- ir og drauma. Svið myndarinnar er að mestu leyti bundið við sjómannaheimili Hersins og Mararbúð, og þar kynnumst við frumstæðu fólki og ruddafengnu, og lífshræringar þess eru fyrst og fremst bundnar við drykkju- skap og ofsalegar kynhvatir, en inn á milli eru sungnir sálmar og fluttar játningar á Her. —Þjóðviljinn, 7. des. Kvikmyndin Salka Valka er ekki nándar nærri eins vel gerð og skáldsagan. En þó verður þetta að teljast „góð“ mynd, en hitt er svo allt annað mál, hvort hún sé sérlega heppileg land- kynning fyrir ísland og íslend- inga, og hún hlýtur að gefa al- ranga hugmynd um þjóð okkar á því tímabili, sem hún er talin gerast á. 60 ár síðan Frímann B. Arn- grímsson hóf barátíu sína fyrir virkjun valnsafls og hlaul fyrir „aðhlátur, fyrirlitningu og fá- tækt" að' eigin sögn „Maður að nafni Frímann Arngrímsson er fyrsti ís- lendingurinn, sem minnist á raforku hér á landi,“ segir í sunnanblaði s.l. laugardag í tilefni hátíðahaldanna í Hafnarfirði á 50 ára afmæli rafmagnsins hér á landi. En ekki er Frímanns þessa nánar getið. kennaraprófi. Gekk hann síðan á menn ótrú á þessari nýjung, en sjálfur taldi Frímann, að kola- og olíukaupmenn hefðu spillt málinu. Varð honum þessi för heim mikil vonbrigði og bjó sú beiskja með honum alla ævi. Hvarf Frímann þá til Bretlands og starfaði þar á vísindastofnun- um, unz hann fluttist til Parísar og þar bjó hann til þess að fyrri heimsstyrjöld hófst, eða 17 ár samfleytt, en þá kom hann heim, 1914. Er þó maklegt að minnast hans nú. Nafn hans er tengt sögu raforkunnar hér á landi. Hann hóf þar upp merki löngu á undan öðrum. En hann var í því efni, sem sumum öðrum, á und- an samtíð sinni. Draumar hans og spár hafa rætzt, en fyrir aldamót þótti tal hans stundum með ólíkindum. Má nú minna á orð Stephans G. Stephanssonar, er eitt sinn kvað svo til Frí- manns: —Vísir, 6. des. „Ef einhvern tíma íslands fossar ^aldanna ókveiktu blossar ásmegni og sólskini síma fram í fámennis bæinn, fjölbýlin við sæinn þar sem hetjurnar híma . . .“ o. s. frv. „ . . . þar sem falli og feigð frostnóttin eygð Fletin fyrr hafði setið Frímanns verður geiið!" Lærdómur undir förumannskufli Frímann B. Arngrímsson and- aðist hér á Akureyri árið 1936 og er grafinn hér. Hafði hann þá átt hér heima óslitið síðan hann fluttist aftur til íslands í upphafi fyrri heimsstyrjaldar. — Hvert mannsbarn í bænum þekkti Frímann. Hann klæddist síðustu árin förumannsbúningi og gekk álútur við staf, mæddur af elli og löngu lífsstríði. En enga uppgjöf var að sjá í svipn- um. Andlitið var hörkulegt, augun snör og hvöss og tungan bitur, er því var að skipta. Börn- um og unglingum í kaupstaðnum um og eftir 1930 gekk illa að skilja, að þessi maður væri ein- hver lærðasti maðurinn í bæn- um, maður, sem hafði dvalið langvistum við erlenda háskóla og vísindastofnanir, verið í þjón- ustu erlendra ríkja, stofnað blöð og skrifað margt um vísindi og tækni, dvalið langvistum í mörg um þjóðlöndum, síðast 17 ár samfleytt í París. En staðreynd var þetta allt eigi að síður. Sá var maðurinn. Um hann var því, þrátt fyrir tötrana og beiskjuna í skapinu, talsverður ævintýra- ljómi. Auk þessa alls var Frí- mann einn af þeim fyrstu, er sáu hér möguleika til stóriðnaðar á grundvelli vatnsaflsins. Erfið æska Frímann B. Arngrímsson var fæddur í Sörlatungu í Hörgár- dal, af lærdómsmönnum kom inn, en átti erfiða æsku, því að foreldrar hans voru ekki gift og voru ekki samvistum. Ólst Frí mann upp á ýmsum stöðum Eyjafirði og Fljótum, og mun hafa hreppt hörð kjör. En skapið var mikið og harkan, og bar hann menjar uppvaxtaráranna alla ævi. Hér heima naut hann einhverrar tilsagnar á Ríp Skagafirði og Möðruvöllum Hörgárdal, en aldrei skólagöngu hér á landi. — Frímann hélt til Vesturheims í stórum hóp Vest- urfara, er lagði upp héðan frá Akureyri í ágúst 1874. Var hann þá 19 ára gamall og blásnauður Glæsilegur námsferill Vestur í Canada hóf hann þegar árið eftir skólanám, og lauk prófi, er jafna má til stú dentsprófs hér, og litlu seinna háskóla og stundaði óreglulegt nám unz hann hóf að nema stærðfræði og náttúrufræði við háskólann í Toronto og lauk hann þar prófi, fyrstur Islend- inga í Canada. — Framhalds- nám stundaði hann svo við Manitobaháskóla og lauk þar einnig prófi með miklum ágæt- um. I Winnipeg var hann um skeið í þjónustu landsstjórnar- innar við ritstörf, og þá stofnaði hann blaðið Heimskringlu og stýrði því um skeið. Ferðaðist mikið um Canada, m. a. til ó byggða. Árið 1889 fluttist Frí- mann til Cambridge í Banda- ríkjunum og gerðist starfsmaður í frægri stofnun þar: Iinstitute of Technology, sem er tengd Harvard-háskóla, síðan gekk hann í þjónustu General Electric Co. og þar þróuðust hugmyndir hans um framtíð rafmagns á íslandi. Draumur um ísland Frímanni var búin mikil fram- tíð í þjónustu félagsins, en svo gagntekinn var hann af hug- myndinni um vatnsvirkjanir á íslandi, að hann hvarf heim 1894 með tilboð frá General Electric um rafvæðingu Reykjavíkur. En tilboðinu var ekki sinnt. Höfðu Rafvæðing Eyjafjarðar Eftir heimkomuna hóf hann að rita um rafmagnsmál, og var þá nokkuð öðruvísi umhorfs en 1894. Hann vildi byggja Glerár- stöðina með allt öðrum hætti, en gert var, en fékk engu ráðið. Mun hugmynd hans þó hafa verið hin athyglisverðasta, en hann vildi virkja Glerá hjá Tröllahyl og fá 20 metra meiri fallhæð en við neðsta fossinn. Rafmagnið átti ekki aðeins að vera til ljósa heldur til hitunar og verksmiðjureksturs. Skrifaði hann 1915 bækling um „raflýs- ing og rafhitun Akureyrar og annarra kauptúna og bæja í grennd.“ Margt fleira skrifaði hann og ræddi í fyrirlestrum. Sá hann þá ekki aðeins full- virkjun Glerár, sem skammt mundi duga að hans sögn, heldur beizlun orku Hörgár, Skjálfanda fljóts og Laxár. — Frímann út- vegaði á þessum árum tilboð frá General Electric um rafvæðingu Akureyrar, en hlaut fyrir, að því hann sagði sjálfur, „aðhlátur, fyrirlitning og fátækt.“ Vildi aldrei lúta smáu Frímann B. Arngrímsson lifði hér heima við fátækt og um- komuleysi, enda var erfitt að gera honum til þægðar. Skap- lyndi hans var þannig farið og átti það vafalaust mikla sök á, að hann naut aldrei hæfileika sinna og mikils lærdóms. En eld- heit ættjarðarást brann honum í brjósti. Hann sá Island framtíð- arinnar sem mikið framfararíki nýrrar tæknialdar. Hann sá stóriðju og nýtingu orkulinda landsins. Draumar hans voru stórir og ofviða þjóðinni, sem var að byrja að rumska eftir alda kúgun og eymd. En Frí- mann vildi ekki lúta að smáu. Og draumar hans urðu aldrei annað en draumar meðan hann átti enn óbilað starfsþrek. En nú eru þeir að rætast. Er því mak- legt að minnast Frímanns B. Arngrímssonar nú, um leið og getið er afreka annars Norðlend- ings, Jóhannesar Reykdal frá Vallakoti í Reykjadal, er fyrstur kvekti hélr rafmagnsljós fyrir 50 árum. —DAGUR, 15. des. Tækifærin fyrir vestan haf leystu úr læðingi kraft og dug í íslendingseðlinu Spjallað við kunnan Vestur- íslending, Soffónías Thor- kelsson, á heimili hans í Vicioria vesiur á Kyrrahafs- sirönd Canada Vancouver-eyja er fjöllótt land og gróðri vafið, um 80 kíló- metra undan Kyrrahafsströnd Canada og er suðuroddi eyjunn- ar á móts við landamerki Banda- ríkjanna. Canada er norðlægt land, en þessi eyja minnir sterk- lega á suðrænar slóðir. Þróttmikill gróðurinn teygir sig sums staðar út yfir sléttan vatnsflötinn í vík og vogi, lofts- lag er hlýtt og hér ríkja mild veður og góð mestan hluta árs- ins. íslendingar hafa löngum unað sér vel þarna við Kyrra- hafið. Allmargir fluttust þangað vestur þegar á öldinni, sem leið, og búa afkomendur þeirra enn þar, í sveit og bæ. Aðrir hafa komið á seinni árum og hefur virtzt landið fagurt og gott eins og Stephani G. Stephanssyni, sem lengi ól þá ósk í brjósti að flytja „vestur á strönd“, er aldur og þreyta færðist yfir hann. Sú ósk hans rættist ekki, en bréf hans bera vott um að hann kunni vel við sig á þessum vestrænu slóðum og gerði nokkr ar ferðir þangað, er líða tók á ævina. Síðan Stefán velti fyrir sér hugmyndinni um kyrrláta daga vestur við Kyrrahaf, hafa sprott- ið upp heilar borgir þar vestur frá og lífshættir allir eru breytt- ir. En marga fýsir enn vestur, er þreyta sækir á þá. Margir bæir á Kyrrahafsströnd eru eftirsóttir dvalarstaðir og þar koma ekki aðeins Canadamenn austan frá sléttum og hafi, heldur og Bandaríkjamenn og Evrópu- menn, einkum Bretar fyrr á árum, er fjárráð lands og ein- staklinga leyfðu frjálsara líf. A leið vestur yfir George- sund, er skilur Vancouver-eyju frá meginlandinu, sagði brezkur ferðalangur mér, að mér mundi þykja Victoria brezkari bær en brezkir heimabæir og þótti mér það ekki mikið tilhlökkunarefni, en þau áhrif fóru í reyndinni alveg fram hjá mér. Landslag virtist mér allt fegurra og loft mildara en ég hafði séð á Bret- landi, en mestu mun þó hafa ráðið, að ég átti skemmtilegt kvöld á rammíslenzku heimili í borginni. Þótt útsýni um glugga væri framandi, var andinn innan I veggja íslenzkur. Fallegt safn íslenzkra bóka, íslenzkar mynd- ir á veggjum, ýmsir íslenzkir hlutir aðrir til prýði og kjarn- mikið íslenzkt mál talað og ekk- ert annað þá stund, sem ég dvaldi þar. Þessi blær kom mér raunar ekki á óvart því að hús- ráðendur voru Soffónías Thor- kelsson, verksmiðjueigandi í Winnipeg, og kona hans, frú Sigrún Sigurgeirsdóttir, en þau hafa dvalið þarna vestra í rösk 7 ár. Soffónías er í hópi þeirra Vestur-lslendinga, sem kunnast- ir eru hér um byggðir enda á hann hingað að rekja ættir sínar og hefur viðhaldið tengslum við héraðið alla tíð, ýmist með því að heimsækja okkur hér eða sýna sveit sinni, frændum og vinum ræktarsemi og höfðings- lund við ýmis tækifæri. En f jöl- margir aðrir Islendingar þekkja Soffónías fyrir afskipti hans af þjóðræknismálum íslendinga og stuðningi við ýmis menningar- mál Islendinga. íslenzkur bóndi við Kyrrahaf Soffónías Thorkelsson er nú 78 ára gamall, en ber aldurinn vel, er beinn í baki og víkings- lundin enn hin sama, en starfs- þrek hans nokkuð tekið að bila Framhald á bls. 8 BLOOD BANK T H I S SPACE CONTRIBU+ED B Y DREWRYS MAN ITOBA D I V I S I O N WESTERN CANADA BREWERIES L I M I T E D HD-S52 SHOPandSAVE /k 104 PAGES CROWDED WITH MONEY-SAVING 8ARGAIN OFFERINGS ^T. EATON Cí-n- WINNIPEG CANADA

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.