Lögberg - 20.01.1955, Blaðsíða 8

8
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 20. JANÚAR 1955
Úr borg og bygð
Þann 3. jan. s.l. lézt á Almenna
spítalanum í Winnipeg, konan
Margrét Guðmundsdóttir, til
heimilis í Garðar-byggð í N.
Dak. Hún var fædd 19. jan. 1885
að Hreinsstöðum í Norður-
Múlasýslu, og uppalin þar: kom
vestur um haf árið 1913 og hefir
lengst af átt heima að Garðar.
Jarðarförin hófst með húskveðju
á heimilinu, en fór síðan fram í
hinni gömlu Garðar kirkju þann
7. jan.; var hún mjög fjölmenn.
Dr. Valdimar J. Eylands flutti
kveðjumál.
☆
— ÞAKKARORÐ —
Við viljum votta innilegt
þakklæti séra Valdimar J. Ey-
lands og séra Rúnólfi Marteins-
syni fyrir fögur kveðjuorð við
útför föður okkar og bróður,
séra Sigurðar Christopherssonar.
Ennfremur viljum við þakka af
hrærðum hug söngkonunni, Mrs.
Pearl Johnson, söngflokknum og
söngstjóranum, Mrs. Eric Isfeld,
fyrir yndislegan söng, og ölltun
þeim, sem heiðruðu minningu
hins látna með nærveru sinni
þennan dag.
Guð launi ykkur og blessi.
Mr. og Mrs.
Luther Chrislopherson
Gerða Christopherson
w
FRÓNS-fundur
Síðastliðið mánlidagskvöld, 17.
þ. m. efndi Þjóðræknisdeildin
Frón til skemmtifundar í Góð-
tmeplarahúsinu.
Jón Jónsson, forseti deildar-
innar, stýrði fundinum. — Að
fundarstörfum loknum hófst
skemmtiskráin.
1. Glímusýning: — Nokkrir
drengir undir umsjón Art Reyk-
dals og Jóns Jóhannssonar
sýndu glímuna og var hressandi
að sjá þessa drenghnokka
reyna sig í þessarj fögru og
þjóðlegu íþrótt. — Þvínæst flutti
próf. Finnbogi Guðmundsson
fyrirlestur um uppruna og sögu
íslenzku handritanna. Var erindi
próf. Finnboga ítarlegt og af
vandvirkni samið, eins og hans
er venja.Einnig sýndi hann
nokkrar myndir af handritun-
um, og hefir frágangur þeirra
vissulega verið listrænn mjög
og vandaður.
Hr. Jóhann G. Jóhannsson
kennari kvaddi sér hljóðs og
þakkaði ræðumanni fyrir hönd
fundarmanna.
Einnig var staddur á fundin-
um hr. Jón Kristgeirsson kenn-
ari frá Reykjavík, Islandi, en
hann hefir nokkuð ferðast um
Bandaríkin og Canada undan-
farnar vikur og kynnt sér
menntamál og kennsluaðferðir í
skólum. Mælti hann nokkur orð
til fundarmanna og flutti kveðj-
ur að heiman.
☆
Kvenfélag Sambandssafnaðar
efnir til spilakvölds (bridge) á
föstudaginn 28. janúar kl. 8 í
neðri sal kirkjunnar. — Allir
boðnir og velkomnir.
Tækifærin fyrir vestan haf .
Framhald af bls. 5
og mun það engum undrunar-
efni, sem þekkir sögu hans.
Soffónías býr nú í fallegu hvítu
húsi, sem hann hefur sjálfur
byggt, í útjaðri Victoria-bæjar.
Hefur hann valið sér mjög
fallegan stað. Nemur garður
hans við lygna vík og þar hafði
hann áður hraðbát sér til ánægju
og hressingar, en hefur nú látið
af þeirri sjósókn. I stað þess
hefur hann snúið sér að land-
búskap, enda mundi mörgum ís-
lenzkum bónda þykja þar gott
til starfa sakir gróðursældar og
veðurfars. Þessi búskapur hans
gæti litið út sem lítið brot af
Islandi, þótt ekki sé hann stór í
sniðum. Hann dundar við það
að gamni sínu að slá lendur sín-
ar umhverfis húsið og þurrka og
hirða heyið á gamlan og góðan
íslenzkan máta. í horninu hjá
sér hefur hann geit, er hann
hirðir og gefur heyið, en mjólk-
in úr henni er hin mesta heilsu-
lind, segir Soffónías. Soffónías
brosir í kampinn, er hann sýnir
mér lönd sín og útihús, eins og
hann vilji ségja, að munur sé
nú orðinn á umsvifunum síðan
hann var athafnasamur iðju-
höldur í Winnipeg og stjórnaði
stóru fyrirtæki með atorku og
framsýni. En þó var ekki hér allt
talið. Seinna sá ég innan dyra
marga vel gerða og smekklega
smíðisgripi, er hann hefur gert
til prýðis og gagns og er því
augljóst, að þótt aldurinn sé hár,
á iðjuleysið ekki upp á pall-
borðið nú frekar en fyrrum.
Soffóníasi sýnist sama sagan
hafa verið að gerast heima á Is-
landi síðan frelsið kom. Það fór
eins og vorþeyr um landið og
hvarvetna brustu bönd minni-
máttarkenndar og athafnaleysis.
Hinn sami kraftur fékk útrás
og þessi kraftur er í íslendings-
eðlinu, segir Soffónías, á því er
ekki nokkur vafi. Þið eruð búnir
að skila Dönum minnimáttar-
kenndinni og vonandi fær hún
aldrei friðland á íslandi. Og
mér hefur aldrei komið í koll
að vera íslendingur, þvert á móti
hefi ég fengið að njóta þess, að
íslenzkt ætterni vekur traust
innlendra manna hér. Þetta eru
ummæli, sem gott er að heyra,
því að hér talar enginn flysjung-
ur heldur maður, sem má trútt
um tala og er einn af þeim, sem
hafa barizt áfram með fádæma
dugnaði og þreki.
Bréfkorn frá Skoflandi:
DEYJANDI TUNGA
HI-SUGAR
New Hybrid
Tómata
Svo auðug aS sykurefnl, a?S bragBið
minnir á vfnþrúgur. StærS á viÖ golf-
boita, dökkrauðar, hraustar og bráð-
þroska; alveg óviöjafnanleg
fyrir niöursoöna
ávexti, ávaxta-
mauk, eftirmat
ig fleira þess
háttar. Þetta eru
stórar plöntur alt
aö sex fetum um-
máls. Einstakar
plöntur gefa oft
af sér bushel af
þroskuöum ávöxt
um. Ný tegund,
sem prýöir hvaöa
garö sem er. —
Pakki af 35 fræ-
um á 35c póst-
frítt.
ókeypis stór 1955
fræ- og bióma-
nektunarbók.
Aldrei komið mér í koll
að vera íslendingur"
Soffónías hefur nú dvalið
hartnær hálfa öld í Canada og
hefur séð þar tíma tvenna. Hann
sagði mér, að er hann liti yfir
farinn veg og hugleiddi störf Is-
lendinga og framsókn heima og
erlendis virtist sér alveg aug-
ljóst, að í íslenzku þjóðinni býr
feikilegur kraftur til athafna og
framsóknar. Á fyrri tíð, meðan
ófrelsið grúfði eins og dimmur
skuggi yfir þjóðinni, var þessi
kraftur stunginn svefnþorni. Öll
orkan fór þá til þess að viðhalda
lífinu og má kalla það krafta-
verki næst, að það skyldi þó
takast gegnum þrengingar ald-
anna. En þeir, sem vestur fóru,
fundu þar tækifæri, sem ekki
voru til heima. Af þeim leystust
viðjar og þeir hófust handa af
djörfung og miklum dugnaði.
Heildarútkoman á þeirri sókn
íslendinga í Ameríku er sú, að
kynstofninn nýtur álits og
trausts, mjög margir hafa brot-
izt áfram til mikilla trúnaðar-
starfa og efnahagslegrar vel-
megunar, enda þótt samkeppni
á þeim vettvangi sé harðari þar
en annars staðar og í rauninni
nái fáir langt á opinberum vett-
vangi, sem ekki eru af brezku
eða frönsku bergi brotnir.

ICELANDIC CANABIAN CLUB
Banqmiet amiJ Dance
BLUE ROOM, MARLBOROUGH HOTEL
FRIDAY, JANUARY 21st, 1955
PROGRAM
Guest Speaker
Piano
Violin
* Accompanist
COMMENCING-
Banquet
Dance
Rev. Stefan Guttormson
Albert Braun
Miss Joan Negrych
Miss Konrad
6.45 p.m.
9.00 p.m.
ADMISSION—
Banquet and Dance
Dance
$2.50 per person
$1.00 per person
Dress Optional
JIMMY GOWLER’S ORCHESTRA

Frá tóvélum til kassagerðar
Soffónías kom Ungur maður
hingað til Akureyrar úr Svarf-
aðardal og var hér árin 1905—
1908 og vann með Aðalsteini
Halldórssyni við að koma upp
tóvélunum á Gefjuni. Um svip-
að leyti hóf hann að læra járn-
smíði, en hvarf frá þessu hvort
tveggja og fór vestur um haf.
Hann fór með tvær hendur
tómar eins og flestir Vestur-
fara, en kom brátt fótum fyrir
sig vestra, stofnsetti kassaverk-
smiðju í Winnipeg og stýrði
henni um marga áratugi og gerði
að stóru fyrirtæki og traustu.
Það fyrirtæki hefur hann nú
fengið í hendur sonum sínum,
og nýtur þeirrar hvíldar, sem
hann hefur vel til unnið, í þessu
kyrrláta og fallega umhverfi við
Kyrrahaf.
Fylgist með málum heima
Þegar talið berst frá baráttu
Vestur-íslendinga að starfinu
heima, *er ekki komið að tómum
kofanum hjá Soffóníasi. Hann
er vel heima í öllu, sem gerist á
íslandi og í frásögur er fært.
Hann heldur og les mörg ís
lenzk blöð og ef út kemur góð
bók um íslenzka sögu og menn'
ingu eða athafnir samtímans, þá
er eins líklegt að hún lendi inn-
an tíðar í bókaskápnum hans
Victoria. Soffónías kom fyrst
heim 1913, eftir fárra ára dvöl
í Canada. á fannst honum lítið
hafa rofað til. Aftur á móti voru
mikil umskipti 1930, en þó enn
miklu meiril940. Síðan virðist
honum framsókn Islendinga á
öllum sviðum ævintýri líkust og
þó skiljanleg og skýranleg. Þetta
gat aldrei öðruvísi farið. Kraft-
urinn var alltaf til. Hin ytri að-
staða þurfti að breytast og það
gerðist með komu stjórnarfars-
legs frelsis. Þessum aldur-
hnigna víkingi verður tíðrædd-
ast um ísland, er gest að heiman
ber að garði, en vissulega er
hann góður sonur fóstru sinnar
og er bjartsýnn á framtíð
Canada og canadisku þjóðarinn-
ar. Menning Vestmanna er ung
og ótamin á ýmsan háft, en
þjóðin er full af kappi unglings-
ins og atorkan við framkvæmd-
irnar í þessu stóra og auðuga
landi er mikil.
Kvöldstund á þessu íslenzka
heimili á Kyrrahafsströnd er
eftirminnileg og eldlegur áhugi
húsráðandans fyrir íslenzkum
efnum styrkir þá skoðun, að í
íslendingseðlinu sé fólginn
þróttur og dugur, sem duga
mun einstaklingum og þjóð til
farsældar á ókomnum árum. —
H. Sn.
—DAGUR, 17. nóv.
ÍSLAND er eina ríki Evrópu,
þar sem allir tala sömu tungu.
Við erum því blessunarlega
lausir við öll þau átök, sem
skapast við hatramlega bar-
áttu þjóðarbrots fyrir tilveru-
rétti tungu sinnar. Á Bretlands-
eyjum horfir öðruvísi við, þar
hefur að minnsta kosti eitt
tungumál liðið undir lok á hverj-
um hundrað árum, og að meðal-
tali, um nokkrar aldir. Og enn
eru þar talaðar tungur, sem
hjara, berjast vonlítilli baráttu
fyrir tilvist sinni. Á Skotlandi
voru til skamms tíma töluð
fjögur tungumál: enska, lág-
skozka, norræna (norn), og
gelíska. Norrænan, sem töluð
var í Orkneyjum og Hjaltlandi,
dó út á síðustu öld, en þó eru
þar enn notuð í talmáli fjölda
mörg tökuorð norræn. Bók-
menntaleifar á „norn“ eru ekki
ýkja miklar. Auk fornbréfa er
þar um fátt að ræða nema dans-
kvæði eitt, Hildinakvæðið. A
síðustu árum hafa hjaltlenzk
skáld tekið að skrifa og yrkja á
nýrri mállýzku, sem þeir hafa
sniðið eftir glataðri tungu for-
feðra sinna.
Fimmtugasti hver Skoti talar
gelísku, en áður fyrr voru þeir
miklu fleiri hlutfallslega. Nú er
gelískan einkum töluð í Suður-
eyjum og í hálöndunum á af-
skekktustu stöðum. Á hverju ári
flytzt fjöldi manna þaðan til
stórborganna, þar sem gelískan
kemur þeim að litlu betra haldi
en íslenzka í New York. Hitt er
þó miklu ískyggilegra, að enska
vinnur jafnt og þétt á, þar sem
gelíska hefur verið töluð um
margra alda bil. Þessar tvær
tungur eiga ólíka aðstöðu: enska
er ríkismál, kennd í öllum skól-
um, og bókakostur og blaða á
ensku má heita óþrjótandi;
gelískan á hinn bóginn á í vök
að verjast: hún er réttlítið mál,
kennd lítilsháttar í fám skólum
og bókakostur takmarkaður. Þó
eru til ágætar bókmenntir á
gelísku, sumar geymdar á mygl-
uðum handritum, sumar í minni
fátækra fiskimanna og kotkarla,
sem byggja' strandir og eyjar
við yzta haf.
Eins og að líkum lætur er
ríkisvaldið tómlátt um örlög
gelískrar tungu. Embættis-
mönnum í Lundúnum liggur í
léttu rúmi, þótt enn ein minni-
hluta tunga hverfi, þeir bera
lítið skyn á, að Skotland — og
raunar heimskringlan öll — verð
ur miklu fátækari, þegar gelísk
tunga og öll sú margvíslega
menning, sem við hana er
bundin, hættir að vera lifandi
mál. Því Bretland er auðugt að
dauðum málum, og stjórnmála-
menn harma ekki, þótt eitt
bætist við.
Til þess að efla gelíska tungu
var fyrir nokkrum áratugum
stofnað félag áhugamanna, og
heitir það An Comun Gaid-
heálach (Félag Gela). Félag þetta
heldur þing á hverju ári, og er
nú skammt um liðið síðan þessa
árs þing var háð. Þingin eru
kölluð Mód, sem er gelískt töku-
orð úr norrænu, sama og ís-
lenzka orðið mót. Á „mótum“
þessum er fyrst og fremst rætt
um hag gelískrar tungu, en auk
þess fer fram samkeppni í söng
þjóðlaga, og alls konar skemmt-
anir, sem Gelum eru tamar, svo
sem dans og drykkjur. Mótið
stóð sex daga. Pilsumklæddir
Hálendingar lifðu nokkurs kon-
ar Valhallarlífi þann tíma: körp-
uðu um gelísku, dönsuðu og
sungu, meðan sól var á lofti, en
drukku svo og sungu, unz nýr
dagur rann. Og þeir, sem féllu í
valinn fyrir dögun, risu jafn-
góðir upp að morgni til að taka
iátt í baráttunni fyrir viðhaldi
linnar deyjandi tungu. Því hver
er svo heimskur, að hann vilji
móðurmál sitt feigt? Við þekkj-
um átakanlegar lýsingar á því,
hvernig tugumál deyja. Nú á
tímum upprætast tungur fyrir
tilverknað opinberra aðila, sem
reyna að þvinga heilar þjóðir til
að tala annað mál. Hætt er að
kenna það í skólum, klerkar pré-
dika ekki á því lengur, guðsorð
fæst ekki prentað á því. Litið er
niður á þá, sem tala mál minni-
hluta, þeir eiga erfiðara um að
lifa, af því þeir tala móðurmál
sitt. Loks kemur að því, að ein-
ungis elzta kynslóðin skilur og
talar hið deyjandi mál, og börn-
in hætta að skilja vögguljóð
ömmu sinnar, sambandið við
fortíðina er rofið að fullnustu,
og þjóðarbrot hættir að vera til,
drukknar hljóðalaust í þjóða-
hafi. Og yfir leifunum af horf-
inni tungu hlakka nokkrir sér-
vitrir málfræðingar, sem eyða
fánýtri ævi sinni í að skýra
hana.
Svo fer deyjandi tungum.
Gelískan er að vísu ekki komin
svo langt. En hve lengi má hún
sín gegn ofureflinu? Nú er orðið
erfitt að fá gelískumælandi
klerka til að þjóna þar, sem
gelískan er enn töluð. Og svip-
uðu máli gegnir um barnakenn-
ara, þeim fækkar óðum, sem
gelísku kunna. Nú getur vel
verið, að einhverjir óvitrir
menn spyrji: Hvers vegna á að
halda lífinu í feigri tungu? Svo
ófróðlega getur enginn íslend-
ingur spurt, því að íslenzkunni
hefði orðið ólífvænlegt, ef
danskan hefði náð meiri fótfestu
með forfeðrum okkar en raun
varð á. Við eigum ósköp auðvelt
með að skilja tilfinningar Suður-
eyinga, sem óttast um afdrif
móðurmáls síns. Við þurfum
ekki annað en líta í eigin barm,
og ef það hrekkur ekki til, þá
skulum við kynna okkur laus-
lega, hvernig horfir við með
Gelum um þessar mundir.
Meginhluti gelískra bók-
mennta er þjóðlegs eðlis: þjóð-
sögur, þjóðkvæði, verk löngu
liðinna kynslóða varðveitt höf-
undarlaust um margar aldir.
Sumum nútímamönnum hættir
til að líta niður á þess konar
bókmenntir, og stafar það meir
af fáfræði en skilningi. Eða
hverjum þykir minna koma til
„Vísna Fiðlu-Björns“, af því að
þær hafa varðveitzt sem þjóð-
kvæði? Er sagan af Galdra-Lofti
lélegri bókmenntir af því hún
er þjóðsaga, en þótt Skúli hefði
ritað hana og kallað smásögu?
1 þjóðlegum bókmenntum á
gelísku bera mörg verk þann
frumstæða þokka, sem er aðal
þess konar bókmennta hvar
sem vera skal. Nú er mikið
um þjóðsögur og þjóðkvæði í
Suðureyjum, sem hafa ekki
verið skrásett. Á hverju ári
deyja sagnaþulir, og með þeim
hverfur til moldar mikil gnótt
lifandi bókmennta, af því að
bókmenntir þessar eru komnar
úr tízku og safnendur þeirra eru
höndum seinni að koma þeim á
blað eða segulband. I fyrra lézt
Duncan MacDonald, gamall
maður, fæddur og alinn upp í
Suðureyjum. Hann var fátækur
leiguliði, og svo höfðu forfeður
hans verið, maður fram af
manni. Með dauða hans var
meiri harmur kveðinn gelískum
bókmenntum en nokkurn les-
anda þessa bréfkorns getur
rennt grun í, því að Duncan
kunni sjóð óskráðra bókmennta,
og hann kunni að segja sögur
sínar eins og listamaður af guðs
náð einn getur gert. Við svarð-
ar eld í afskekktu koti voru
sögur þær í minnum hafðar um
aldaraðir, sem Duncan einn
kunni, og þær guldu þess, að
sagnaþulurinn lifði á röngum
tíma: hann var of seint uppi til
að samtímamenn hans kynnu að
njóta þeirra, og hann hvarf til
feðra sinna áður en fræðimenn
gætu náð öllum sögum frá
honum.
Þjóðkvæði eru sungin, og í
Orkneyjum eru til þúsundir af
þjóðlögum, sem myndu hverfa
jafnskjótt og fólk hættir að
MESSUBOÐ
Fyrsta lúterska kirkja
Sr. V. J. Eylands, Dr. TheoL
Heimili 686 Banning Street.
Sími 30 744.
Guðsþjónustur á hverjum
sunnudegi:
Á ensku kl. 11 f. h.
Á íslenzku kl. 7 e. h.
☆
Lúterska kirkjan í Selkirk
Sunnud. 23. jan.:
Ensk messa kl. 11 árd.
Sunnudagaskóli á hádegi
íslenzk messa kl. 7 síðd.
Fólk boðið velkomið.
S. Ólafsson
☆
Messur í Norður-Nýja-íslandi
Sunnud. 23. jan.:
Kl. 3 í Riverton, á íslenzku og
ensku.
Séra Bragi Friðriksson frá
Lundar prédikar.
Kl. 8 í Árborg á íslenzku og
ensku.
Séra Bragi Friðriksson frá
Lundar prédikar.
Robert Jack
kunna kvæðin. Nú er reynt að
bjarga því frá gleymsku, sem
bjargað verður, með því að láta
sagnaþuli segja sögur og fólk
syngja á segulband. Þannig
verður hægt að varðveita sögur
og söngva um aldaraðir. En
hverjum til gangs? Þessi starf-
semi stuðlar ekki að því að
halda lífinu í gelískri tungu,
heldur miklu fremur til að draga
úr því tjóni, sem þjóðin bíður
við dauða tungunnar.
En þó er rétt að minnast þess,
að gelíska er töluð víðar en í
Skotlandi, því að fleiri tala
hana í Nova Scotia (í Canada)
en í Skotlandi sjálfu. Margir
Gelir fluttust þangað árið 1772,
og síðan hafa þeir varðveitt
málið afburða vel, raunar miklu
betur en Vestur-íslendingar
móðurmál sitt, og er þó skemmra
síðan þeir fóru vistferlum vest-
ur. Og þegar leiðin lá frá gamla
Skotlandi til Nýja-Skotlands,
þá fóru fornar arfsagnir með.
I Nova Scotia hafa safnendur
þjóðlegra fræða ærið að starfa,
svo að vel hafa Gelir haldið þar
á arfi fátækra forfeðra.
Magnús Magnússon
—Lesb. Mbl.
Nýr sparisjóður
Um helgina var stofnaður
Sparisjóður Kópavogshrepps. —
Komu saman á stofnfund 30
hreppsbúar. Mun öllum undir-
búningi verða hraðað svo sem
föng eru á og kom fram á fund-
inum mikill áhugi manna fyrir
því að innan þessa sívaxandi
hrepps sé starfandi sparisjóður,
er geti orðið lyftistöng undir at-
hafnalíf hreppsbúa. Af hálfu
ábyrgðarmanna var kosin fjög-
urra manna stjórn, en sýslu-
nefnd skal kjósa tvo. Ábyrgðar-
menn kusu þá Jósafat Líndal
skrifstofustjóra, Baldur Jónsson
kaupmann og Jón Gauta verk-
fræðing. —Mbl., 6. des.
ANGEL CHIMES
from Sweden
Ideal Gift for Valentine
$2.50
MUIR'S DRUG STORE
789 Ellice Ave.
Phone 74-4422