Lögberg - 27.01.1955, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 27. JANÚAR 1955
7
Blaðamennskan var byrjunarskref
Hemingways út á ritvöllinn
Nokkur áður en tilkynnt hafði
verið, að bókmenntaverðlaun
Nóbels í ár hefðu fallið í skaut
rithöfundinum heimsfræga. Er-
nest Hemingway, kom út í
Bandaríkjunum ný bók, skrifuð
af Charles A. Fenton, er nefnist
„The Apprenticeship of Ernest
Hemingway.“ Fjallar hún um
þann kafla í lífi og verkum Hem-
ingwáys, sem kalla mætti byrj-
unarskeið hans sem rithöfund-
ar, er hann sem ungur maður
fékkst við blaðamennsku og
vakti þá þegar, sem hver annar
fréttamaður, athygli á sér fyrir
rithæfni og sérstaka stílgáfu.
Nú þegar hafa verið ritaðar
fjölda margar bækur um Hem-
ingway og verk hans, sem ekki
er mjög títt um höfunda, sem
enn eru í lífendatölu og í fullu
fjöri á ritvellinum. — Það þarf
því nokkurt áræði til að hætta á
að skrifa enn til viðbótar við það
sem fyrir er, enda þótt efnið sé
vissulega umfangsmikið.
Danskur maður, magister N.
K. Johansen, hefir skrifað grein
um umrædda bók Fentons, sem
varpar nokkru ljósi yfir innihald
hennar og bókmenntalegt gildi.
— Charles A. Fenton, skrifar
Johansen, hefir gilda ástæðu til
að kveða sér hljóðs með þessari
bók sinni, „The Apprenticeship
of Ernest Hemingway,“ því að
hann hefir hyggilega snúið sér
að þeim þætti í lífi rithöfundar-
ins, bernsku hans og æsku, sem
hingað til hefir hvílt í skuggan-
um. Höfundurinn hefir þó ekki
sennilega sumum til vonbrigða,
þrætt leiðir Freuds og Kinsey’s
í náinni athugan á einkalífi og
persónulegri reynslu Heming-
ways — það sem hann fyrst og
fremst hefir áhuga á er að rekja
hin fyrstu spor hans út á rit-
völlinn.
En það hefir kostað mikið erf-
iði að afla sannra upplýsinga um
þetta efni. Fyrstu skólastílar
Hemingways eru gleymdir og
týndir en tvær kennslukonur,
Miss Biggs og Miss Dixon, sem
kenndu honum ensku í skóla,
róma mjög rithæni þessa nem-
anda síns, og til allrar hamingju
fyrir Charles Fenton hafa varð-
veitzt gulnuð eintök af skðlablöð
unum tveimur, „Trapeze“ og
„Tabula,“ þar sem hin verðandi
rithöfundur h 1 a u t sína bók-
menntalegu eldskírn.
19 ára — með hugann allan á
vígvellinum
Ernest Hemingway ólst upp í
Oak Park í Illinois-ríki, lítilli
sveitaborg þar sem velmegandi
mótmælendatrúar millistétt réði
lögum og lofum. Skólinn og
kirkjan var öxullinn, sem líf
bæjarbúa snerist um, en Hem-
ingway virðist ekki hafa fundið
sig heima í hinu stranga um-
hverfi og andrúmslofti í kring-
um hann. Vafalaust hefir honum
verið það mikils virði, að Miss
Biggs stofnaði „Sögu-klúbb,“ þar
sem hinir elztu nemendur skól-
ans komu saman til að lesa upp
sögur, sem þeir höfðu sjálfir
samið. Þarna gafst Hemingway
fyrsta tækifærið til að reyna
verulega á sköpunargáfu sína.
Þegar Hemingway sagði skilið
við skólann sumarið 1917, 19 ára
gamall, gekk hann ekki um nið-
ursokkinn í skáldskaparóra og
metnaðardrauma. H a n n var
þvert á móti með hugann allan
í hinum blóðugu ævintýrum
heimsstyrjaldarinnar og á 11 i
enga ósk heitari en þá að kom-
ast á vígvöllinn. En það átti ekki
fyrir honum að liggja þá í bráð-
ina. — Fjölskylda hans kom hon-
um að sem blaðamanni við blað-
ið „Kansas City Star“ og hinir
sjö mánuðir, sem hann var þar
starfandi blaðamaður, réðu
^iklu um bókmenntalegan
þroska hans í framtíðinni.
Ritstjóri blaðsins heilsaði hin-
um nýráðna blaðamanni með
þessum orðum: „Ungi maður,
Þegar nýr maður gerist starfs-
maður hér á ritstjórninni, ger-
um við okkur far um að mennta
hann. — Við kærum okkur ekki
um menn frá hinum stóru blöð-
um né heldur um flækinga, sem
æða frá einu blaðinu til annars.
Við þjálfum starfsmenn okkar
— þjálfum þá vel.“
Og Hemingway komst fljótt
að raun um, að ritstjórnin við
„Kansas City Star“ krafðist hins
áreiðanlega, nákvæma og skýra
stíls af samstarfsmönnunum.
Það var algerlega harðbannað
að nota nokkuð útflúr í setning-
um, útslitin lýsingarorð eða ó-
vandað götumál. Hinn 19 ára
gamli Hemingway sökkti sér
niður í blaðamennskuna af lífi
og sál. Hann fann allt, sem er
heillandi og spennandi við starf-
ið og samstarfsmenn hans hafa
vitnað í þá sprengiorku, sem ein-
kenndi vinnubrögð hans við rit-
vélina. — Fréttaritun hans fól
þá þegar í sér eiginleika stórrit-
höfundarins, sem hann er í dag
— hinn þróttmikla og mergjaða
stíl ásamt frábærri hæfni til að
lýsa og segja frá.
Hinn 30. apríl 1918, fékk Hem-
ingway síðustu útborgun sína
hjá „Kansas City Star.“ Ekki þó
vegna þess, að um nokkra mis
klíð væri að ræða frá hendi hvor
ugs aðilans, en Hemingway hafði
loksins heppnazt að fást skráður
í hjúkrunarflokk sjálfboðaliða,
sem starfa í hernum í Frakk-
landi og ítalíu. Margt hefir ver-
ið skrifað um hina stuttu dvöl
Hemingways á ítölsku vígvöll-
unum en hæpin virðist sú stað-
hæfing, að þátttaka blaðamanns-
ins frá „Kansas City Star“ í
heimsstyrjöldinni hafi átt hug-
sjónalegar ástæður að baki. Hitt
mun sönnu nær, að Hemingway
hafi fundið sig knúinn í stríðið
fyrst og fremst af hinni með-
fæddu ævintýraþrá Eftirvænt-
ing sú og uppnám, sem hann
komst í er hann sá hilla undir
markið — vígvöllinn — virðist
eiga harla lítið skylt við hugsj-
ónalega hrifningu. Finnum við
ekki sælukenndan taugatitring
Hemingways í eftirfarandi smá-
kafla úr bréfi, sem hann skrifaði
heim til Kansas City: „I go to
the Front tomorrow. Oh, boy!
. . . I’m glad I’m in it!“
Charles A. Fenton virðist einn
ig leggja meiri áherzlu en á-
stæða er til á hið mikla reiðar-
slag sem Hemingway hafi orðið
fyrir, sálarlega, er hann hinn 8.
júlí særðist alvarlega. Heming-
way sjálfur virðist jafnvel hafa
gert óþarflega mikið úr áhrifum
þeim, sem þetta atvik hafði á
hann.
Eftir hið blóðidrifna ævintýri
á Italíu fann Hemingway hjá
sér löngun til að snúa sér að
blaðamennsku á ný og í janú-
ar 1920 réði hann sig að tveimur
kanadiskum blöðum: „Toronto
Star“ og „Star Weekly.“ Nú voru
kröfurnar, sem til hans voru
gerðar töluvert ólíkar því, sem
þær höfðu verið í Kansas City.
Aginn var hvergi nærri eins
járnharður og Hemingway hafði
í Toronto miklu frjálsari hendur
og hafði nú með höndum léttari
og skemmtilegri verkefni heldur
en er hann fékkst vitð þurra
fréttaritun einvörðungu.
Aðalritstjórinn, Cranston, kom
brátt auga á hæfileika Heming-
ways og það, að hann hafði dá-
litla kímnigáfu — það var vatn
á hans myllu. Alls konar óvenju-
legir atburðir, afbrot og ofbeldi
virtist hafa sérstaklega mikið að
dráttarafl fyrir hinn unga blaða
mann.
I „Star Weekly“ kemur hann
hins vegar fram sem upplagður
grínfugl, sívakandi fyrir öllu
sem hefir eitthvað hlægilegt eða
afkáralegt við sig eða felur í sér
háð og ádeilu. í greinum sínum
sýnir hann nú einnig nýja tækni
í samtalsformi og það, að hann
hefir sett sér að fastri reglu að
skrifa aldrei um annað en það,
sem hann veit eitthvað um, eyk-
ur á álit hans við ritstjórnina.
50 dolararnir voru freistandi
Það var mjög þýðingarmikið
fyrir síðari feril Hemingways, að
hann þegar tvítugur að aldri
hafði gert ritstörf að atvinnu
sinni, og skrifaði fyrir lesendur,
sem fyrst og fremst vildu lesa
sér til skemmtunar.
En það hafði lengi angrað hinn
unga Hemingway, að hin sleitu-
lausa vinna hans við blaða-
mennskuna, veitti honum svo
lítil tækifæri til að vinna að sín-
um eigin ritstörfum. Þegar hann
öllum að óvörum, tók sig upp til
Chicago haustið 1920 og gerðist
aðstoðarritstjóri við „Co-oper-
ative Commonwealth"— hrein-
ræktað viðskiptablað, var ástæð-
an í raun og veru sú, að hann lét
freistast af 50 dollara vikulaun-
unum, sem honum stóðu til boða
Með allar þær bókmenntalegu
bollaleggingar og fyrirætlanir,
sem hann hafði í höfðinu um
þessar mundir fannst honum
hann ekki geta staðizt við að slá
hendinni á móti þessum pening-
um, sem ef til vill gætu orðið
grundvöllurinn að fjárhagslegu
Vllhjálmur Þ. Gíslason tók sumun -
Á öllum öldum hefur orðsins
list verið mikils metin meðal Is-
lendinga. Ræðan hefur verið það
tjáningarform, sem þjóðinni var
nærtækast til þess að túlka hugs-
anir sínar og afstöðu, hvort held-
ur var á héraðssamkomum, á
þingum, eða í guðshúsum. Góðir
hæfileikar til ræðuflutnings
urðu þess vegna vísasta leiðin
til þess að leggja grundvöll að
bókmennta-afrekum, völdum og
mannaforráðum.
Nú hefur Bókaútgáfa menn-
ingarsjóðs ráðist í það þarfa
verk, að gefa út úrval af íslenzk-
um ræðum í þúsund ár. Til þess
að taka það rit saman hefur
verið fenginn Vilhjálmur Þ.
Gíslason, útvarpsstjóri, marg-
fróður maður og vís.
Vera má, að það kunni að
flögra að einhverjum, að slíkt
ræðusafn muni vera þungt
lestrarefni og torkennt. En
því fer víðsfjarri að svo sé.
Þessi bók er ekki aðeins stór-
fróðleg heldur bráðskemmtileg
aflestrar. Hún gefur glöggt yfir-
lit um merkilegan þátt íslenzkr-
ar menningarsögu og varpar
Ijósi yfir þær hræringar, sem
gerzt hafa í þúsund ár á fjöl-
mörgum sviðum íslenzks þjóð-
lífs.
I bókinni eru ræður eftir 114
menn, margar eftir suma þeirra.
Að vísu virðist manni vanta þar
ræður eftir ýmsa ágæta andans
menn frá fyrri og síðari tímum.
En þess er þó að gæta, að í riti,
sem er aðeins rúmar fjögur
hundruð blaðsíður verður varla
komið fyrir fleiri ræðusýnis-
hornum.
Ræðurnar, sem birtar eru í
bókinni eru fluttar við ótal tæki-
færi og á fjölmörgum stöðum.
Þær hafa hljómað frá Lögbergi
hinu helga, í sölum hins endur-
reista Alþingis, í kirkjum og
veizlusölum, á dómþingum og
héraðshátíðum, við útfarir og
minningarathafnir og víðar.
Efni þeirra er að sama skapi
fjölbreytt. Undiralda þeirra eru
hugðarefni þjóðarinnar á öllum
sviðum. Þar er rætt um stjórn-
mál, bókmenntir og listir, trú-
mál, kvenréttindi og síðast en
ekki sízt sjálfstæðismál íslands.
Fyrsta ræðan er flutt af Agli
Skallagrímssyni á Gulaþingi í
Noregi. Þá koma ræður hinna
gömlu goða og lögsögumanna,
stuttar og kjarnyrtar. Er það at-
hyglisvert, hve gagnorðir for-
feður okkar voru á þingum. Mun
mörgum finnast að nokkur
sjálfstæði hans sem rithöfundar.
Charles A. Fenton staðhæfir,
að starf Hemingways við þetta
viðskiptablað í Chicago hafi orð-
ið til að vekja óbeit hans og and-
u ðá hinu ameríska viðskiptalífi
og kaupmennsku. Þarna fann
hinn ungi rithöfundur í fyrsta
skipti hjá sér hvöt til að kasta
sér yfir ádeiluefni af öllum sín-
um ofurkrafti. 1 síðari verkum
sínum hefir hann oftlega sýnt
meistaralega snilli í þess konar
ritmennsku.
„Mun það seljast vel?“ Þetta
var spurningin, sem honum
fannst alls ráðandi alls staðar.
— Hinn grái veruleiki Chicago-
borgar varð honum ennþá ömur-
legri, er hann bar hann saman
við hinar glæstu lýsingar, sem
vinur hans, skáldið Sherwood
Anderson gaf honum af hinu
örvandi andríki, sem lægi í loft-
inu í Paris og öðrum borgum í
Evrópu.
Hemingway átti eftir að kynn-
ast París og Evrópu af eigin
raun. Leið hans lá innan skamms
til Parísar, þar sem hann fékkst
jöfnum höndum við blaða-
mennsku og sjálfstæð ritstörf. —
BókaútKÚfa Meuiiingarsjóðs gaf út
breyting hafi þar á orðið er
tímar liðu.
Biskupar eiga þarna margar
ræður og merkar. Má af þeim
nefna reiðilestur meistara Jóns
biskups Vídalíns og ræðu Brynj-
ólfs biskups Sveinssonar um
drykkjuskapinn. Báðar eru þær
ræður frábær listaverk, þrungn-
ar andagift og speki. Mega allar
kynslóðir í þessu landi vissulega
ausa af þeim brunni vísdóms og
mannþekkingar, sem í þeim
felst.
Þegar líður á taka ræðurnar
að bera svip endurreisnarand-
ans. Eggert Ólafsson kveður sér
hljóðs, Baldvin Einarsson hefur
upp fagnaðarboðskap frelsisins
og Jónas Hallgrímsson slær
hörpuna, ekki aðeins hina undur
fögru ljóðahörpu sína, heldur
stígur hann í ræðustól og mælir
fyrir minni fuglanna.
Eftir Jón Sigurðsson forseta
eru einnig birtar nokkrar ræður.
Þá koma ræður eftir Arnljót
Ólafsson, Benedikt Sveinsson
sýslumann, Björn Jónsson,
Hannes Hafstein, Stefán skóla-
meistara, Bríeti Bjarnhéðins-
dóttur, Harald Níelsson og
Magnús Stephensen, svo aðeins
nokkrir séu nefndir.
Saga sjálfstæðis- og viðreisnar
tímabilsins lifir í þessum ræðum.
Ef litið er langt um öxl ber
Snorra Sturluson hátt við him-
inn bókmenntanna. Telur Vil-
hjálmur Þ. Gíslason í frábærum
formála fyrir bókinni, að ræður
Snorra í Heimskringlu séu skýr-
asta dæmið um þroska ræðulist-
arinnar.
Mannfundir eru í senn merki-
legt og samanþjappað heimildar-
gagn um andlegar og efnalegar
hræringar í lífi Islendinga á
liðnum tíma, og skemmtilegt
lestrarefni fyrir hvern þann,
er ann sögu þjóðar sinnar í gegn
um rót aldanna. I raun og veru
eru þessar gömlu ræður ágætur
skóli í ræðulist, íslenzkri sögu,
stjórnmálum og fjölmörgum
öðrum efnum, sem þær fjalla
um. Væri óskandi að Menningar-
sjóður héldi slíkri útgáfu áfram
og gæfi út aðra bók, þar sem
sjálfum nútímanum væri gerð
frekari skil. En í Mannfundum
eru engar ræður eftir núlifandi
menn. Síðustu ræðurnar þar eru
eftir Sigurgeir Sigurðsson
biskup og Svein Björnsson,
fyrsta forseta hins íslenzka lýð-
veldis. S. Bj.
—Mbl., 13. des.
MANNFUNDIR:
íslenzkar ræður í þúsund ár
Þessi tími hafði mikil áhrif á
rithöfundinn. Hér kynnist hann
nýju lífi og lífsviðhorfum —
ekkert fór fram hjá hinu skarpa
gagnrýnandi auga hins unga rit-
höfundar. Af bítandi köldu háði
fordæmir hann slæpingjana sem
fylla kaffihúsin á gangstéttum
Parísar. Meiri hlutinn af grein-
um þeim, sem hann sendir heim
til „Toronto Star,“ eru sambland
af kímni og ádeilu. — Mjög
mikla þýðingu hafði það fyrir
síðari feril Hemingways, er sama
blað árið 1922 sendi hann til
Konstantinópel til að senda því
sjónarvotts lýsingar úr grísk-
tyrknesku styrjöldinni. Fenton
telur, að reynsla Hemingways
þarna í nágrenni vígvallana,
hafi að nokkru leyti orðið honum
efniviður í skáldsöguna „Vopnin
kvödd.“ Af hörmungum Grikk-
lands kynntist hann betur en af
nokkru öðru hinu rétta eðli styrj
aldar fyrr og síðar og það er þeg-
ar skáldið Hemingway en ekki
stríðsfréttaritarinn, sem skrifar
þessar línur um grísku hermenn
ina:
Fréílaritarinn hefir vikið fyrir
rithöfundinum
„Allan daglnn hefi ég horft á
þá ganga fram hjá, óhreina,
þreytta, órakaða og veðurbitna,
þrammandi eftir ójöfnum brún-
gráum stígum hinnar gullitu
Þrakíu. Engin hljómsveit, engin
umönnun, enginn staður til að
verja á frístundum sínum —
ekkert nema lús, skítugar og
rifnar ábreiður og moskítóur á
nóttunni. Þeir eru leyfarnar af
hinu glæsta Grikklandi — þetta
eru lok annarrar herferðar
þeirra til Troju.“
Hemingway gerði á þessum
árum persónulýsingu af einræð-
isherranum Mussolini, sem er
frábrugðin flestum þeim öðrum,
sem gerðar hafa verið. — Hinn
23 ára gamli blaðamaður gengur
beint til verks og er ekkert að
klípa utan af hlutunum: „Musso-
lini er mesti sjónhverfingamað-
urinn, sem til er í Evrópu. Fáið
yður góða mynd af Signor Mus-
solini og athugið hana. Takið
eftir veiklyndisdráttunum um
munninn og hinu fræga ská-
skjótandi augnatilliti, sem hver
19 ára gamall fasisti á ítalíu
streitist við að stæla. Lítið á
fortíð hans, takið eftir hvílíkur
snillingur hann er í að fara stór-
um orðum um smámuni ..."
Charles A. Fenton dvelur all-
lengi við greinarnar, sem Hem-
ingway skrifaði um hernám
Frakka á Rúhr-héruðunum. —
Hæfileiki hans til að lifa sig all-
an inn í framandi umhverfi og
aðstæður endurspeglast greini-
lega í hinum snilldarlegu svip-
myndum, sem hafa margar hverj
ar ótvirætt fagurfræðilegt bók-
menntagildi. Lærlingsár blaða-
mennskunnar eru á enda og inn-
an skamms átti hin nýja geisl-
andi stjarna á „Toronto Star“
skyndilega að slokkna, og sá sem
slökkti hana var hinn hrotta-
fengni Harry Hindmarsch, mað-
urinn, sem eftir lok síðari heims
styrjaldarinnar, lét svo um mælt
að tími væri til kominn, að tíma
bil fagurkera blaðamennskunn-
ar tæki enda.
Það var hinn sami Hindmarsch
sem lét í ljósi litla hrifningu, er
Hemingway, haustið 1923, sneri
heim og tók til starfa á ný á rit-
stjórn ,Toronto Star.“
Hindmarsch gerði sig æði
heimakominn og húsbóndalegan
við hinn nýkomna og fékk hon-
um hin auðvirðilegustu verkefni
í hendur. Óveðursblikurnar urðu
skuggalegri með hverjum deg-
inum sem leið og loks kom að
því, sem hlaut að koma fyrir —
að ósköpin dundu yfir, eitt sinn,
er Hindmarsch reif í sundur fyr-
ir augunum á Hemingway nokk-
ur opinber skjöl, sem hinn síðar-
nefndi hafði fengið að láni í við-
tali í ungverska utanríkisráðu-
neytinu.
Þetta atvik var til þess að út
af flóði úr bikarnum. Ernest
Hemingway tók samstundis sína
ákvörðun, kvaddi kóng og prest
og fór leiðar sinnar. „Toronto
Star“ hefir stolið 8 árum af lífi
mínu,“ sagði hann bitur í bragði,
en eftir að hafa lesið bók Charles
Fentons, virðist lesandanum, að
beiskja Hemingways sé ástæðu-
laus. — I þessari bók er svo
greinilega sýnt fram á, að ár þau
sem hann starfaði við blaða-
mennsku hafi verið honum lær-
dóms- og reynslunár, sem verða
átti hinn raunverulegi grund-
völlur að síðari skáldverkum
hans.
Hitt mun satt og rétt, að víst
var tími til kominn, að Heming-
way segði skilið við blaða-
mennskuna. — Kröfur hennar
höfðu meitlað og mótað ritstíl
hans, skerpt athyglisgáfu hans
og eflt með honum þroska til að
skapa eitthvað annað — og
meira.
sib (þýtt og endursamið).
— MBL. 28. nóv.
THIS
SPACI
CONTRIBUTID
B Y
WINNIPEG
BREWERY
L l m i t l D
HO-351
í því
er fólgin
heilsuvernd
mín
Já. Ég viseulega mæli meC Wainpole’s Extract of
Cod Liver Oil. ViC notkun þees öClast ég þrött,
einkum aö vetrarlagi. Sennilega aí bæUefni ”D”,
júxni og öCrum styrkjandi efnum.
E
HvaO um þaO, þetta er
minn heilsugjafi og
ljúft aCgöngu!
osu’l?*
EXTRACT 0F C0D LIVER
HKW-2