Lögberg - 11.07.1957, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 11. JÚLÍ 1957
Lögberg
OeflS út hvern flmtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
303 KENNEDY STHEET. WINNIPEG 2, MANITOBA
Utanáskritt ritstjórane:
EDITOR LÖGBERG, 303 Kennedy Stree, Winnipeg 2, Manitoba
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Skrifstofustjóri: INQIBJÖRG JÓNSSON
Verð $5.00 um árið — Borgist fyrirfram
•‘Lögberg” is published by Columbia Press Llmited,
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Manitoba, Canada
Printed by Columbia Printers
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
_____________________WHitghail 3-9931__________________
HARALDUR BESSASON:
Sfrutt fréfrfrabréf fró íslandi
Flutt í Árborg og víðar vorið 1957,
Góðir áheyrendur:
Þegar ég las auglýsingu um skemmtun ykkar í íslenzku
blöðunum, varð mér ljóst, að dagskráratriði myndu vera það
mörg, að tæpast væri gerlegt að flytja hér langa ræðu, enda
minnir mig, að ég hafi lofað ávarpi. Mun ég nú hyggja á
efndir og leitast við að verða stuttorður.
Ég vildi mjög gjarna vera kunnugri Ný-íslendingum en
orðið er eftir meira en hálfs árs dvöl í Manitoba, en hvort
tveggja er, að „bundinn er sá, er barnanna gætir“ (ég á hér
við mín eigin börn) og svo hitt, að ég hefi ekki haft farartæki
til umráða þangað til nú fyrir skemmstu.
Allt stendur þó til bóta, eins og gleggst má marka af því,
að nú stend ég fyrir framan ykkur í fyrsta sinn vitandi lítið
um, hvað helzt skuli á borð bera, enda þótt réttirnir séu
heldur fáir.
Menn verða að virða mér það til vorkunnar, þó að ég
treystist ekki til að ræða um Vesturheim. Má minnast í því
sambandi, að hver og einn verður að leitast við að sníða sér
stakk eftir vexti. Því langar mig að minnast þeirra hluta,
sem ég tel mig helzt þekkja, og hverfa um stund til heima-
haganna.
Mætti slíkt vera viðeigandi á þessum stað og í þessari
byggð, sem í raun og veru er nú í dag tengdust Islandi allra
vestur-íslenzkra byggða. Ég er ekki að kasta hnútum að
öðrum byggðarlögum með þessum orðum, en fram hjá þeirri
staðreynd verður ekki gengið, að eitt höfuðvígi íslenzkrar
tungu í Vesturheimi er einmitt hér að finna, og óska ég
ykkur þess af alhug, að svo megi enn verða um langan aldur.
Mönnum að heiman er einkar gjarnt að semja ræður
sínar fyrir landa hér vestra sem eins konar fréttabréf um
austur-íslenzk mannvirki, ameríska bíla á Islandi og jafnvel
skip og flugvélar. Slíkt er góðra gjalda vert, ef hófs er gætt
og eins þess, að Vestur-íslendingar, sem láta sig íslenzk mál-
efni nokkru skipta, fylgjast vel með norður og austur þar.
Fréttir að austan berast hingað glænýjar að kalla, og ferðir
heim til „gamla landsins" gerast æ tíðari vegna stórbættra
samgangna. Allt um það ætla ég í kvöld að lesa ykkur einn
stuttan fréttapistil til viðbótar. Langar mig til að helga þann
pistil að nokkru því fólki, sem nú er að erfa ísland, eftir að
þjóðin öll hefir stigið í fám skrefum frá fátækt til mann-
sæmandi lifnaðarhátta.
Fólki verður tíðrætt um, að Island sé því nær óþekkjan-
legt land nú í dag, miðað við það ástand, sem ríkjandi var
fyrir nokkrum áratugum. Það má til sanns vegar færa, en
mér þykir mönnum stundum sjást yfir það, sem ekki er síður
frásagnarvert. íslenzk þjóð hefir breytzt, og þær breytingar
hafa orðið með svo skjótum hætti, að fullerfitt hefir reynzt
að brúa bilið milli tveggja kynslóða, þannig að faðir og sonur
gætu ræðzt'við í fullri einlægni og skilið hvor anna.
Um langan aldur hefir menning Islendinga verið talin
þeim til gildis meðal annarra þjóða og þá ekki sízt, hversu
alþýða manna hefir látið sér annt um að sinna fræðum ýmiss
konar, nema af bókum og eiga sér heim fjarri brauðstriti og
daglegu amstri. Hér er ekki um tilviljunarkennaran mennta-
þorsta einstakra manna að ræða, heldur gamalt hefðbundið
fræðslukerfi, sem borið var uppi af íslenzkum heimilum.
Því er það ,að IslendingaT leggja mjög djúpa merkingu í
orðin sjálfmenntun og sjálfmenntaður.
Fram hjá því verður ekki gengið, að það er þessi erfða-
venja, öðrum fremur, sem mótaði og réð venjum og við-
horfum Islendniga um aldaraðir. Úr þessum jarðvegi uxu
menn með sterk þjóðareinkenni, en þó voru einstaklings-
einkennin e. t. v. skýrari. ,
Hún hefir ennþá furðulítið máðst myndin af óskóla-
gengna, sjálfmenntaða manninum. Svipurinn er ramm-
íslenzkur, en þó sjáum við einhverja þá drætti í myndinni,
sem hvergi er annars staðar að finna, eitthvað, sem greinir
manninn frá öllum öðr^im. Þeir, sem til þekkja, geta
skyggnzt dýpra og orðið varir
sömu sérkennanna hið innra.
Sama máli gegnir um orðfærið
og daglega háttu. Allt er þetta
með sínu sérstæða sniði.
Þekkja ekki flestir afdala-
bóndann, sem fjarri skarkala
lífsins reynir tilsagnarlaust
að skynja dýþstu rök? Þekkja
ekki allir manninn, sem sér
flest í hendi sér, fylgist með
tunglkomum, spáir veðrum
eftir skýjafari og dreymir
fyrir stórtíðindum eða kann
skil á þeim vísindum, sem
öðrum eru hulin?
Úg hygg það séu sérkenni
einstaklingsins, sem gætt hafa
íslenzkt þjóðlíf hvað mestri
fjölbreytni og varpað á það
eins konar töfraljóma. Okkur
er kær minningin um þá
menn, sem við í daglegu tali
nefndum skrýtna karla. Þeir
ristu ekki allir djúpt, en voru
skemmtilega sjálfstæðir 1
hugsun. Sízt skyldi því og
gleymt, að úr röðum þessara
manna hafa komið sumir af
fremstu andans mönnum ís-
lendinga fyrr og síðar.
Því vík ég að þessum mál-
um, að ekki er annað sýnna
en vorleysing síðustu áratuga
hafi að talsverðu leyti skolað
einstaklingssérkennum Islend-
inga brott, þannig að hver sé
nú táknrænni fyrir heildina
en áður var. Má e. t. v. kveða
það fast að orði, að hér sé um
höfuðbyltingu að ræða, að því
er varðar íslenzkt þjóðlíf.
Liggja til þess gildar ástæður
og þá fyrst og fremst breyting
á uppeldi og uppeldisháttum.
Sú kynslóð, sem nú er að
vaxa úr grasi hefir því nær
undantekningarlaust n o t i ð
meiri eða minni skólamennt-
unar. Alþýðumenntun er ekki
lengur kvöð íslenzkra heimila,
heldur hefir ríkisheildin tekið
á sig þungar byrðar til þess að
gera ungt fólk sem bezt úr
garði. Lögboðinni skólasetu
lýkur nú ekki, fyrr en fólk er
því nær fullvaxið. Mun mörg-
um svo fara, þegar þeim á-
fanga er náð, að þeir telji
langskólaleiðina þegar hafna,
enda fýsir nú æ fleiri með
hverju árinu, sem líður, að
ganga þá leið á enda. Má í
því sambandi minnast þess, að
fyrir um það bil hálfum öðr-
um áratug flutti æðsta
menntastofnun landsmanna,
Háskóli íslands, í eigin húsa-
kynni. Mörgum þótti þá vel
að verið og jafnvel fulldjúpt í
árinni tekið. Hefir sennilega
fáa grunað þá, að árið 1957
yrði hin reisulega háskóla-
bygging orðin of lítil. Sú er
þó raunin, enda þótt fjöldi ís-
lenzkra stúdenta leggi árlega
leið sína til erlendra háskóla.
Sú spurning gerist æ áleitn-
ari, hvers konar áhrif síaukin
skólaganga ungs fólks hafi á
íslenzkt þjóðlíf. Margir hafa
leitazt við að gefa svör, sumir
af sanngirni, aðrir af ósann-
girni, eims og gengur.
Því verður tæpast neitað, (að
menntastofnunum hættir til
þess að steypa fólk um of í
sama mótinu. Einnig vijll oft
fara svo, að of mikið sé fram
reitt af andlegri fæðu, sem
þegar hefir verið tuggin og
melt. 1 þriðja lagi leitast al-
mennar menntastofnanir við
að leiða nemendur um flest
svið mannlegrar þekkingar,
svo að hætt er við, að ekki
gefist nægilegt tóm til rólegr-
ar íhugunar.
Höfuðgallar skólanna eru
vafalaust í því fólgnir, að ekki
er nógsamlega hirt um að
kenna fólki að ganga án stuðn-
ings. Því mun of mörgum
skrika fótur, þegar skóla-
göngu lýkur og haldið er út á
leikvöll lífsins.
Það hefir og valdið nokkr-
um ugg á Islandi, að skóla-
menntun fjarlægi uppvaxandi
kynslóð aðalatvinnugreinum
landsmanna.
Islenzkum óðalsbændum
þykir alllangt gengið, þegar
syni þeirra, óðalserfingjana
sjálfa, fýsir að leggja stund á
franskar bókmenntir suður í
París. Vissulega verður þeim
hinum sömu bændum hugsað
til bókvitsins og askanna og
einnig þess, að eitt sinn var
„Vormönnum lslands“ bent á
„eyðifláka, heiðarlönd11 heima
fyrir, en ekki suður til París-
arborgar. Sannast hér, að allt
hefir sína annmarka, sem
hægara er að benda á en sníða
af.
Er þá næst að víkja stutt-
lega að höfuðkjarnanum „Vor-
mönnum íslands“, kynslóð-
inni, sem næst erfir landið,
því fólki, sem bezta aðhlynn-
ingu hefir hlotið allra kyn-
slóða, allt frá upphafi lands-
byggðarinnar.
Ég gat áðan um áhrif skól-
anna, hins sameiginlega upp-
eldis. Hugsun ungs fólks eru
takmörk sett af kennisetning-
um og „formúlum“ ýmiss
konar. ímyndunaraflið er
tízkubundið, meira að segja
«ru skáld og listamenn alls
ekki skáld og listamenn, nema
upnt sé að draga þá í dilk ein-
hverrar stefnu, sem þegar
hefir verið gefið eitthvert há-
spekilegt heiti. Þeir, sem
skera sig úr fjöldanum, eiga
það á hættu að verða nefndir
sérvitringar.
Menn sjá ekki lengur tröll
og álfa á íslandi né kynlega
fyrirboða í skýjum vegna
þess, að raunvísindin hafa
barið það inn í höfuð fólksins,
að slíkir hlutir tilheyri kerl-
ingarbókum og séu hvort
tveggja í senn óraunhæfir og
óskynsamlegir. Þannig ber ís-
lenzkt æskufólk ótvíræð
merki umhverfisins og að-
stæðnanna, þess aldaranda,
sem vill þreifa á og rekja í
sundur. Snorri Sturluson
myndi sjálfsagt hafa kallað
þetta jarðleg viðhorf.
Hefir þá verið haldið í rétta
átt? mætti spyrja. Heilbrigð
dómgreind hlýtur að svara
þeirri spurningu játandi, að
því er varðar þau mál, sem
hér hefir verið drepið á. Eng-
Framhald á bls. 5
ADDITIONS
lo Betel Building Fund
Mr. R. Bergson,
245 Arlington Street,
Winnipeg 10, Man. $100.00
-----------0---
Mrs. Guðbjörg Walterson
& Sons, Paul, Björn, Andrés,
Frederick & Eyfi
Selkirk, Manitoba $10.00
In loving memory of Father
Johannes A. Walterson.
----0---
Mrs. Guðbjörg Walterson
& Sons, Paul ,Björn, Andrés,
Frederick & Eyfi
Selkirk, Manitoba $5.00
In memory of
Sheridon Dunning
Elmhurst Apts., Winnipeg.
-------------0---
Mr. Sæmundur Borgfjord,
Wpg. Beach, Man. $10.00
-------------0---
Proceeds of Icelandic picture
showing at Riverton, Man.
June 28/57 by Miss H.
Josephson $48.00
----0---
Misses Jóhanna and Louise
Bergman
28 Purcell Ave.,
Winnipeg 10, Man. $50.00
-----------0---
Jón Ólafsson Stál
' Salmon River, B.C. $100.00
In memory of
Mrs. Guðfinna Sigurdson
of Víðir, Manitoba.
Þó að kali heitur hver
hylji dali jökull ber,
steinar tali og allt hvað er,
aldrei skal ég gleyma þér.
Jón Ól. Siál
4
"Befrel" $180,000.00
Building
Campaign Fund
----—180
—160
Make your donallons lo ihe
"Beiel" Campaign FundL
123 Prlncess Sireei,
Winnipeg 2.