Öldin - 01.02.1894, Blaðsíða 12

28 ÖLDIN.
ein tang mannfélagsins titrar fyrir hinni
komandi reynslu, er allir þeir sem á jörðu
húa, skulu prófast og koma úr þcirri raun,
endrleystir. Vér erum að hyrja bylt-
ingu þá, sem mun reyna til þrautar á allt
núverandi trúarlegt og horgaralegt fyrir-
komulag sem mun reyna á vizku og
hetjudug hinna göfugustu og hugrökkustu
manna. Það dugar ekki að neita því að
hylting þessi sé á leiðinni og ekki heldr
að segja að hún sé frá djöflinum. Bylting-
ar, jafnvel í sinum tryltustu myndum eru-
verkanir guðlegs anda í eldþrungnum
fóllum flóðs og fjöru mannlegs lífs. Skað-
ræðismennimir eða mannflokkarnir á
hverri öld og hjá hverri þjóð eru þcir
sem til hagsmuna fyrir einhverja trú-
flokka eða pólitíska flokka segja að ekki
sé hægt að vinna hót á rangiætinu, sem
um er verið að kvarta, sem segja að eigin-
gimin, ranglætið og ójöfnuðrinn á kjörum
manna sé eðlilegt og nauðsynlegt fyrir
framför og viðhaldi menningar heimsins;
þeir sem segja að hugmyndir manna um
réttlætið geti elcki orðið fullkomnari og
hreinni cn cinmitt mennirnir, sem leiða
hörmungar og reiði yfir heiminn. En
þeir sem reyna að hefja á æðra stig hug-
myndir og fyrirkomulag mannfélagsins
með hugsjónum meiri sannleika og fyllra
réttlætis, eru ekki að eyðileggja, heldr
hyggja upp. Þeir búa drottni veginn til
endrlausnar mannlífsins.
011 þessi mannfélagsspurning snýst
um það, hvort mögulegt só eða ekki, að
hinda auðmagnið lögum. Vinnan ætti að
hera ávöxt í dagfari, í siðferðislegri fram
för allra þeirra, sem vinna. Þegar mað-
urinn fór fyrst að nota jörðina, þá gaf
guð honum náttúruna til afnota. Öll
auðæfi eru óekta, sem menn ekki afla sér
með erviði. Auðæfl millíónaeigandans
og fjárplógsmannsins Goulds sýndu fá-
tækt mannfélagsins. Iíver einn dollar, sem
hann græddi, gerði mannfélagið þeiin mun
fátækara. I þessum heimi eru nægtir af
i » •.
öllu fyrir hvern og einn, ef mögulegt væri
að skiftaþessum nægtumréttvíslegamanna
á milli. Það verður að leysa stjórriirnar frá
því, að tilhiðja eignina, eða stjórna rnönn-
um á prangaravísu.
Mannfélagshylting þessi veldur því,að
aldamót þessi verða hin þýðingarmestu í
myndun nýrrar stefnu síðan Kristur var
krossfestur, og hún hrópar hátt, að nú skuli
menn sýna sig sem sannarlega kristna
menn”.
Þessar tilvitnanir gefa oss hugmynd
um andann í riti þessu. Vér flnnum það,
að höfundurinn er göfugur, réttlátur mað-
ur með spádómsgáfu. Þó að ég sé ekki
fyllilega í samræmi við skoðanir hans all-
ar, þá sé ég þó, að hann yfir höfuð herst í
flokki hinna mörgu millíðna jarðar. Ilann
er djarfur maður, sem talar úr flokki aft-
urhaldsmanna í kyrkjunni, en talar þó
þannig, að margir þeir, sem alt til þessa
hafa látið sig málið litlu skifta, munu
vaka og flnna til þess, að hróp hans um
réttlæti er kall guðs til hins bezta í sjálfum
þeim. Málstaður alþýðu er nú betur kom-
inn en nokkru sinni fyr. Sól hins nýja
lýðveldis er í uppgöngu. Spámenn hinna
nýrri tíma, hagfræðingarnir, sem hafa sam-
vizku og liugrekki til þess að rekja út í
ystu æsar mannfélagsspurninguna; vísinda-
mennirnir, er verja kröftum sínum til þess
að rannsaka þetta, án þess að vera háðir
auðvaldi eða fjötraðir í hlekkjum gamallar
vcnju; sögu-höfundarnir hinir cinlægu, sem
elska mannltynið, og in göfugustu skáld
vor, — allir þessir menn heyra ópið, er
hljómar um allan hinn mentaða heim, eftir
hærra og veglegra lögmáli í hagfræðislegu
tilliti. í lýðveldishugmyndum þjóðanna
heflr ýmist verið flóð eða fjara öldum sam-
an, en einlægt hefir lýðveldishugmyndin
meir og meir nálgast hugsjón frelsisins,
réttlætisins og bróðurlegs kærleika, og nú
á þessum seinustu árurn aldarinnar, hefir
hugmynd þessi orðið sterkari en nokkru
sinni áður, og hak við hana og knýjandi