Öldin - 01.06.1894, Blaðsíða 14

94
ÖLDIN.
cinloftuð, rauðmáluð hús og mcðal þeirra
0 eða 7 s'jlubúðir. Við höfnina stóðu
forðabúr og sveitin umhverfis var alskip-
uð fiski- og farmanna-hverfum. Bæir með
beinum strætum þóttu óþarfi á 17. öldinni;
þvi þéttara sem húsin stóðu, því tryggari
þóttust menn vera á þeím óróatímum.
Þorp eins og Vasa þá var, skoðaði sig eins
og eitt heimili, og íbúarnir töldu sér virð-
ingu að hinum liáreistu, grænu virkis-
veggjum ú Krossliólmi, sem stungu af við
hin lágu liús bæjarins.
Það var gömul sögn manna og sannar
imna sagnaritarinn Messenius, að Birgir
jarl iiafi bygt kastalann Krosshólm ; hafi
liann fengið nafn sitt af' trékrossi, er þar
var reistur og tákna skýldi sigur og griða-
stað ; fylgir þar með jafnforn saga, er scg-
ir, að hinn ágæti jarl liafi þar fyrst á land
gengið, þá er liann vann Finnland. Síð-
ari rannsóknir liafa nú dregið cfa á þær
sagnir og um leið á uppruna Krosshólms,
en víst er um það, að kastalinn eræfagam-
all, og það svo, að menn minnast hans ekki
öðru vísi en eins og leifa einhvers enn þá
eldra. Iíann befir að vísu aldrei veitt
landinu neina vörn, þar eð lega hansgcrir
iiann ónýtantil landvarnar, og eftir að kast-
alaborgirnar í Ulcá og Kajana voru bygð-
ar.hættu menn að skoða Krossliólm sem
lærvarnarstað. Nú var hann notaðursum-
liJirt fyrir aðsetur höfðingjans yfir norður-
f'ylkjunum, sumpart fyrir aðra konungs-
menn; þar var og fangeisi, og liinn svo
nefndi lllöðugarður, er bæta átti í búi höfð-
ingjans. Þá iiaf'ði þar setið hirðstjórinn
Jóhann Mánason Úlfsparrc frá Túsenhúlt,
og fór liann nú frá, cn í stað hans kom of'-
urstinn Ernst Crcuz af Sarvela, því ÚIÍ'-
sparre sat þar ekki nema við og við, enda
scgir sagan að í fráveru hans hafi móðir
hans, hin sjötuga frú Marta, verið ráðs-
kona bæði yfir kastalanum og búgarðinum,
og skort livorki skap né strangleik. Milli
bænda og bæjarmanna var mikill og und-
arlegur rígur á þehn dögum, hvorum
tveggja til skaða; kom hann mest af við-
leitni konunganna að efla bæina með því,
að bæla alla landverzlun og skapa og sctja
bemskulega vörutaxta og viðskiftareglur.
Þegar hinn gamli, ríld bændahöfðingi ólc
með dóttur sína inn í bæinn landmegin,
hitti liann að vísu noklcra menn, sem lcink-
uðu kolli eða heilsuðu hinum nafnkunna
manni sakir auðlegðar lians, en ofrembing-
arnir meðal konungsmanna, sem óttuðust
fortölur Bertílu og gengi hans hjá kouung-
inum, rendu til hans hornauga og létu óvild
sína í Ijósi mcð liáðyrðum, og töluðu svo
hátt, að hinn gamli maður lieyrði gerla.
“Þarna kemur,” sögðu þeir, “bændaskör-
ungurinn frá Stórlcyro, og bærinn hefir
ekki bygt neitt borgarlilið honum til heið-
urs! Ilann þykist víst of góður til að
þreskja á hlöðugólfinu; liann ætlar nú út í
stríðið og lætur óðara gera sig að hershöfð-
ingja. Varið ykkur, cldhúskonungurinn
er allófrýnn á svip að sjá. Fái liann full
ráð í hendur, pælir hann allan Vasabæ upp
í akurland.”
Bertila gamli var svobráðlyndur mað-
ur, að reiðin gaf honum sjaldan langt ráð-
rúm; keyrði liann nú harðlega liest sinn
og vildi sem fyrst komast til sjómannsekkju
þeirrar, scm hann var vanur að gista hjá í
bænum. En óðara en hann ók inn í stræt-
ið sem nú heitir Kaupmannagata og enn
þykir vera fremur þröngt cn þá var afar-
mjótt, hepti þar för hans liópur drulckinna
manna; voru það nýir liðsmenn, sem þá
liöf'ðu fest félagsskap sinn áeinni ölstofunni
þar nærri, áður en þcir legðu upp í leiðang-
urinn. Tveir eða þrir undirforingjar höfðu
fylgt hópnum sem sjálfkjörnir fyrirliðar,
og ruddust þeir nú allir fram í móti komu-
manni og lcölluðu: “Úr vegi, kotkarl! ’
Bertila, sem þcgar áður hafði verið nóg
boðið, gat þá ekki stilt sig lengur, lieldur
reiddi upp svipu sína og laust f'yrirliðann
högg mikið, svo að hinn barðabreiði hattur
hans með arnarfjöðrinni hraut af höfði
lionum.