Dagskrá - 21.11.1896, Síða 5

127
skip frá því að veiða samkvæmt gildandi íslenskum lög-
um yrðu Englendingar að leggja Island undir sig eða
danskurinn að láta það laust til þeirra með góðu, og er
ekki víst að margir landsmenn hörmuðu það mjög þó
danskurinn kysi þann kost.
Hættir og siðir.
Eptir Fs.
II.
Borðsiðir Islendinga eru enn ólíkari algengri Norð-
urálfutísku heldur en kveðjur þeirra.
Siðum þessum má einkum skipta í tvennt hina eig-
inlegu íslensku borðsiði og þá háttu er tíðkast meðal Dana
eða heldri manna á íslandi, sem hafa mjög tamið sig
eptir danskri venju, jafnt í þessu sem öðru.
Uppi til sveita og meðal fátækara fólksins eru enn
til alíslenskir borðsiðir, og er aðalrótin til þeirra flestra
örbyrgð landsmanna um margar aldir og harðæri, sem
hafa svo opt komið yfir þjóð vora, og jafnvel gjört vart
við sig við borð þeirra ríkustu. Þannig er tilkominn sá
siður að þakka veitanda hátíðlega um leið og sest er að
máltíðinni.
»Guð laun' matinn« er enn víða sagt þegar matur-
inn er borinn á borð, en þó mun þessi siður vera að
leggjast mjög af, enda virðist slíkt ávarp allt of hátíð-
legt, þó manni sje gefin máltíð. — Þakkir eptir borð-
hald eru alsiða þar sem húsráðandi er með, en munu
ekki tíðkast þar sem menn matast hver í sínu lagi —
Það er og algengt, að allir sem tekið hafa þátt í mál-
tíðinni takist höndum á, og er það leiðinleg venja, sjer-
staklegá þar sem margir sitja til borðs. Yfirleitt eru
slíkar þakkir optast mjög óviðkunnanlegar, og hafa í
rauninni ekkert við að styðjast, Sje það skylda veit-
andans að láta matinn af hendi, ætti alveg eins vel við
að hann þakkaði mönnum fyrir að hafa þegið hann, og
sje máltíðin gefin af gestrisni er það óþægilegt fyrir veit-
andann að vera minntur á það, enda er slíkt sjaldsjeð
meðal útlendinga — þeirra er besta háttu hafa á sjer.
Við borðið eru hættir margra Islendinga lítt við-
feldnir. Aðalreglan er það að láta ekki bera meira á
því en þörf gerist að menn sjeu að matast. Fegurðar-
tilfmning mannsins og stöðuga barátta gegn þeirri með-
vitund að hann sje dýr, krefst þessa. En það mun al-
títt, jafnvel meðal menntaðri Islendinga, að brotið sje
móti þessari fyrstu reglu góðrar borðvenju, og munu
þeir mjög líkjast Rússum í þessu, sem hafa orð á sjer
fyrir að slupra og mása óþarflega yfir borðum.
Ein óvenja sem að borðsiðum lýtur er það, að menn
geyma sjer opt leyfar sínar milli máltíða yfir rúmum og
uppi í hyllum og byggist sú.venja á þeirri skoðun, að
hver sje rjettur eigandi að þeim skammti sem hann einu
sinni hefur fengið. Það álítst því sjálfsögn að hann reyni
að torga skammtinum öllum ef ekki í einu þá smátt og
smátt með hvíldum. Þessi venja er ekki óalgeng sum-
staðar upp til sveita — en hún er bæði til óhollustu og
þarflausrar eyðslu, auk þess sem hún er mjög svo ógeðs-
leg.
Máltíðir íslendinga eru almennt ekki fjelagslegar.
Menn sitja hver í sínu horni með sinn skammt; jafnvel
húsbændurnir og börn þeirra rnatast sitt í hvoru lagi þó
nóg efni sjeu til að hafa borðbúnað og allt sem þarf til
þess að sitja saman að máltíðum. Það er hollara og
mannalegra að njóta máltíðanna í fjelagi, með samræð-
um og góðum borðsiðum, en slíkt er næstum óþekkt
meðal almennings hjer á landi, hversdagslega. Það þyk-
ja því hátíðabrigði ef menn eru látnir sitja við borð
saman, með dúk, hníf og gaffal, þó þetta allt kosti mik-
ið minna heldur en ýms eyðsla og ónýtni sem finnst
hjer jafnt meðal ríkra sem fátækra í búmennskunni inn-
anbæjar.
Það er altítt að gestir sitja hjer einir við borðið á
efnuðum heimilum vegna þess að húshóndinn þykist ekki
»kunna sig« nógu vel til þess að taka þátt í máltíðinni.
Slíkt er eitt meðal annars sprottið af þeim skorti á sjálfs-
trausti og ytri menning, sem íslendingar hafa um lang-
an tíma og allt til þessa borið til sýnis, en sem ef
til vill mætti síður vænta að finndist hjá þessari dreng-
legu og vel gerðu þjóð heldur en margri annari, sem
hefur náð mikið lengra í allri fjclagsfullkomnun, þar á
meðal einnig í háttum og siðum. [Mura].
Gagnrýni.
Dr. Valtýr Guðmundsson hefur skrifað grein undir
fyrirsögninni »Gagnrýni« í síðastahepti »Eimreiðarinnar«,
og hefur hann þetta orð um það sama, sem kallað er
»krítik« á óíslensku máli.
Orðið sjálft erekki vel viðkunnanlegt, ogerhættvið
því að það nái ekki festu í málinu. En greinin er góð
og djarflegar rituð en menn eiga hjer að venjast, og þó
ekki sagt nema það sanna.
Dr. Valtýr átelur það með sterkum orðum að blöðin
vanræki skyldu sína til þess að finna að því sem miður
fer í almenningsmálum, einkum stjórnarfari landsins.
Getur hann þess þar með hve margt hneykslið blasi við
hverjum þeim sem lætur sig slíkt varða hjer á landi,
og tekur einkum framkomu þingmanna til dæmis.
Það játa víst allir sem lesa þessa grein að hún á
við rök að styðjast, en hitt mætti ef til vill teljast á-
greiningsmál hver helsteigi að leggja opinberlega dóm á
aðgerðir þingmanna og annara forvígismanna þjóðtjelags
vors. — Menn kunna máske sumir hverjir að álíta, að