Lögberg-Heimskringla - 01.10.1959, Qupperneq 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 1. OKTÓBER 1959
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Printed by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Man.
Edilor: INGIBJÖRG JÓNSSON
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Dr. P. H. T. Thorlakson, chairman, Próf. Haraldur
Bessason, vice-chairman, Mrs. Ingibjörg Jónsson, sec’y, Mr.
Stefán Einarsson, Dr.. Valdimar J. Eylands, Miss Caroline
Gunnarsson, Prof. Thorvaldur Johnson, Mr. Jón K. Laxdal,
Prof. Tryggvi J. Oleson, Rev. Philip M. Pétursson.
Grand Forks: Dr. Richard Beck
Minneapolis: Mr. Valdimar Björnson
Monlreal: Prof. Áskell Löve
Subscriplion $6.00 per year—payable in advance.
TELEPHONE WH. 3-9931
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa,
Ávarp forseta íslands
Prestastefna 24. júní 1959
(Meginmál)
Þjóðkirkjan er elzta stofnun landsins, næst Alþingi.
Bæði kirkjan og þingið fá stundum orð í eyra, en íslend-
ingum er þar fyrir sárt um þessar stofnanir. Ræturnar
standa djúpt í sögu landsins, og limið er slungið saman við
íslenzka menningu og allan vorn hugsunarhátt. Hvað sem
dægurdómum líður, þá eigum vér framtíðina undir kristni
og þingstjórn, og ég trúi, að fáir myndu í þess stað kjósa
nokkurs konar heiðni né einræði í fullri alvöru.
Vér minnumst enn með þjóðarstolti kristnitökunnar, sem
hér varð með þingræðisíegum hætti. Siðaskiptin hafa og
staðizt próf sögunnar. Þar blandast þó inn í erlent konungs-
vald, sem engum kemur til hugar að eigi að hafa vald á
trú þjóðarinnar né eignum landsmanna. Auk þess eru deilur
sextándu aldarinnar um margt fyrndar, bæði trúarhugmyndir
og þó sérstaklega um stjórnarfar. íslenzk kirkja er kristi-
leg, og almenn að því leyti, en hefir þó varðveitt sinn sér-
staka svip. Það finna erlendir menn fljótt, sem hingað
koma. Að gera fulla grein fyrir því, væri langt mál, og
jafn víðtækt og að skýra og skilgreina sjálft íslenzkt þjóð-
erni. Enn öll finnum vér, að það er eitthvað, sem hvorki
verður mælt né vegið, sem gerir þjóðina að sjálfstæðri
hringiðu í tímans straumi.
Þó vart sé rétt að tala um nema ein siðaskipti, þá er hver
kynslóð nokkuð með sínum blæ, og í kirkjulegum efnum
hafa tímabilin stundum fengið svip af sínum biskupum. Trú-
arskoðanir eru breytingum undirorpnar eftir vaxandi — eða
minnkandi — þekkingu og tíðaranda, sem gengur í öldum.
Allt líf er á hreyfingu. Og þótt guðspjöllin vari, þá stendur
háskólaguðfræðin ekki í stað, og nær á stundum ótrúlega
skammt út til almennings. En um það er ekki að sakast,
því að svo er um öll heimspekikerfi. Það hefir aldrei tekizt
að semja á skrifstofu trú, sem fullnægir mannsins hjarta.
Mér þykir alltaf vænt um söguna um Talleyrand, þegar
þeir ætluðu í frönsku byltingunni að setja gyðju skynsem-
innar, sem reist var á torgi, í stað kristindómsins, en fannst
heldur dauft yfir dýrkuninni. Þeir komu þá nokkrir á fund
hins vitra mann, og spurðu ráða. Svar hans var á þessa
leið: „Hvernig væri það, ef þið létuð t. d. krossfesta ykkur,
og ég tala nú ekki um, ef þið risuð svo upp á þriðja degi
— þá væri öllu borgið.“
Trú og skoðun er ekki hið sama, og þess ber vel að gæta,
að það er hin mesta áhætta fyrir öll trúarbrögð að spyrna á
móti nýrri þekking. Slík íspyrna hefir orðið kirkjunni hvað
dýrkeyptust, og erfitt að kippa aftur í liðinn, eins og sagan
hefir sýnt síðustu aldir. Sú framför, sem orðið hefir í vís-
indum og sögulegum fræðum frá því um siðbót, verður ekki
kæfð, nema með hreinu afturhvarfi til ómenningar. Allur
sannleikur er af einni rót, og það hefir jafnan sannazt á,
að sannleikurinn gerir oss frjálsa.
Vér viðurkennum, að vart séu tvö laufblöð nákvæmlega
eins, þegar vel er að gáð, og. að hver einstaklingur sé með
nokkrum hætti sérstæður og ólíkur öllum öðrum. Hví skyld-
um vér þá óttast nokkurn skoðanamun? Innan ríkis og
kirkju verður jafnan ágreiningur meðal frjálsra þjóða, og
blátt áfram kristileg skylda að gera sér far um að sjá ein-
inguna í margbreytninni. Þegar komið er úr hita bardag-
ans, þá reynist hún ótrúlega mikil einingin, og allt það sem
sameinar. Eitt af því, sem vér getum fagnað um íslenzka þjóð-
kirkju, er, að hún þolir ágreining. Jafnvel á tímum ofstækis
og þröngsýni, var hennar skjöldur hreinni en flestra annarra.
Það er ekki ástæðulaust að nokkuð sé rætt um, að trúar-
félög eigi erfiða aðstöðu á síðari tímum. Trúarfélög hafa
jafnan ágalla, sem þó verða ekki raktir til lifandi trúar.

Bókaþáttur
Hafa leynilögreglusögur
bókmenntagildi?
Guðbjörg
Freeman
Hún lézt að heimili dóttur
sinnar, Mrs. Ellen Fafnis, í
Bottineau, N. D., 7. júlí s. 1.,
og var lögð til hinztu hvíldar
við hlið manns síns, Guð-
mundar (George), í íslenzka
grafreitnum nálægt Upham,
N. Dak., 10. júlí. Hún var fædd
í Borgarnesi á Islandi 17. maí
1872, komin af svo nefndri
Hjarðarfellsætt, sem er víð-
kunn á Islandi. Þau Guð-
mundur og Guðbjörg giftust
á kirkjuþinginu á Mountain í
júní 1888, og fóru síðan brúð-
kaupsferð sína á uxavagni
vestur í Mouse River byggð,
og gerðust þar frumherjar og
byggðarleiðtogar um áratuga-
skeið. Þau ólu upp níu börn,
og sjö þeirra eru á lífi; Mr.
Asmundur Benson, Mrs. T. J.
Thorleifson, Mrs. Ellen Fafn-
is, til heimilis í Bottineau;
Mrs. Louise Madsen, og Emily
Freeman, í Fargo, og tveir
synir, Jón og Carl í Bottineau.
Hún lætur einnig eftir sig 24
barnabörn, og 41 barnabarna-
börn. í ýtarlegri grein, sem
Dr. Beck ritar um þessi merk-
ishjón í Alm. O. Th. 1947, seg-
ir svo um Guðbjörgu: „En illa
myndi Guðmundi þykja saga
sín sögð, ef eigi væri getið að
verðleikum hinnar m i k 1 u
hlutdeildar Guðbjargar konu
hans í farsæld þeirra og hag-
sæld, því að hún hefir verið
honum hinn ágætasti föru-
nautur á langri leið. Hún er
. . . fríð kona og virðuleg í
framgöngu, hæglát, en athug-
ul og ber hag annarra fyrir
brjósti. Listræn er hún og
bókhneigð, og hefir miklar
mætur á fögrum skáldskap,
Jastlynd og trygglynd, og vin-
sæl og virt að sama skapi . . .“
Guðbjörg hafði misst fjóra
sonu, tvo í bernsku, og tvo
fullorðna og gifta, þá Victor
og William, hinn síðastnefnda
fyrir rúmlega ári síðan. Hún
naut góðrar heilsu fram til
hins síðasta, og ævikvöld
hennar var friðsælt og fagurt.
Hún var sátt við Guð og menn
og hlakkaði til endurfundanna
við þá, sem hún hafði elskað
og misst.
Þessi s p u r n i n g kemur
manni stundum í hug, þegar
lesnar eru ritgerðir um nú-
tímabókmenntir. Þar kemur
sjaldan fyrir, að á leynilög-
reglusögur sé minnzt. En ef
maður tekur tímabilið frá því
um 1890 til þessa dags, þá leik-
ur enginn vafi á því, að al-
þýðan hefir lesið leynilög-
reglusögur jafnvel meir en
nokkra aðra tegund sagna.
Það virðist þá vera þannig,
að alþýðan og bókmennta-
menn hafi mjög ólíka skoðun
um þetta mál. En hver hefir
á réttu máli að standa? Fram-
tíðin sker sjálfsagt úr því. Við
getum aðeins rætt málið án
þess þó að komast að ákveð-
inni niðurstöðu.
Leynilögreglusögur byrj-
uðu með Edgar Allan Poe fyr-
ir meir en hundrað árum síð-
an. En það var ekki fyrr en
um 1890, að Conan Doyle gerði
þær vinsælar með sögum sín-
um um Sherlock Holmes.
Ógrynni slíkra sagna fylgdi í
kjölfarið. Fjöldi rithöfunda
tók að skrifa þessa tegunc.
sagna, og á árunum 1910—40
stóðu þær líklega í mestum
blóma. Má þar til dæmis nefna
verk eftir R. Austin Freeman,
Freeman Wills Crofts, S. S.
Van Dyne, Agatha Christie
og fleiri.
En hver eru helztu einkenni
þessara sagna, og hver er
á s t æ ð a n til þess, að bók-
menntamenn gefa þeim ekki
neinn sérstakan gaum?
Leynilögreglusaga er aðal-
lega r á ð g á t a . Samsetning
hennar — að minnsta kosti
þegar hún er sem fullkomn-
ust eins og í sögum Freeman
Will Crofts — er miklu erfið-
ari viðfangs en samsetning
skáldsögu. ímyndunarafl og
rökrétt samhengi eru þar á
hæsta stigi. Að þessu leyti
hafa þessar sögur meira af
einkennum stærðfræðinnar og
vísindanna heldur en aðrar
sögur. Og þess vegna verður
lesandinn að lesa þær með
mikilli athygli, ef hann ætlar
sér að skilja nokkuð í þeim.
Þetta er ef til vill ástæðan til
þess, að margir mjög gáfaðir
menn lesa þessar sögur sér til
skemmtunar.
En því betri sem sagan er
frá þessu sjónarmiði, þeim
mun verri er hún oft frá sjón-
armiði bókmenntamannsins.
Hann dæmir sögur í samræmi
við fyrirmyndir Dickens, Tol-
stoy og Balzac, sem sýna lífið
nokkurn veginn eins og það
er. Höfundur leynilögreglu-
sögunnar beitir öllum kröft-
um til þess að byggja völund-
arhús af skynsemi og ímynd-
unarafli og lætur mannlýsing-
ar oft sitja á hakanum. En
skynsamur maður getur sjald-
an lesið hinar beztu þessara
sagna án þess að dást af vits-
munalegu innihaldi þeirra.
En mun þetta nægja til þess
að fá þeim sæti meðal bók-
mennta? Það er í raun og veru
ekki hægt að svara þeirri
spurningu. Bókmenntir eru
þau rit þjóðanna, sem lifa
áfram og eru lesin kynslóð
eftir kynslóð. Þegar ný teg-
und ritverka kemur fyrst
fram í dagsljósið, þá er ekki
auðvelt að dæma um það,
hvort hún geti talizt til bók-
mennta. Þegar Shakespeare
skrifaði Hamlet og King Lear,
þá datt engum í hug, að þessi
leikrit væru bókmenntir. Þau
voru rituð til skemmtunar al-
þýðu og höfðu sama gildi og
kvikmyndir á okkar tímum.
Aftur á móti hafði skáldskap-
ur að almenningsáliti bók-
menntagildi, og þess vegna
ritaði Shakespeare Venus and
A d o n i s og Sonnetturnar.
Hann réðst í þetta að líkind-
um til þess að fá viðurkenn-
ingu sem rithöfundur. Það má
vel vera, að hann hefði aldrei
ritað Sonnetturnar, sem eru
með gimsteinum ensks skáld-
skapar, ef leikirnir hefðu unn-
ið honum þessa viðurkenn-
ingu.
Það er sannað mál, að ekki
má dæma bókmenntagildi eft-
ir mannlýsingum einum sam-
an. Öld eftir öld verðá heims-
DÓkmenntirnar fjölbreyttari.
Iæynilögreglusagan er ein af
okkar nýjustu sagnategund-
um. Á hæsta stigi vekur hún
aðdáun skynsamra manna. Ef
svo skyldi fara, að hún vekti
aðdáun slíkra manna kynslóð
eftir kynslóð, þá verður bók-
menntalegt gildi hennar ekki
lengur í efa dregið.
Th. Johnson
V. J.E.
Jafnvel sjálf erfðasyndin birtist stundum í vandlæting og
hroka innan trúarfélaga eins og í öðrum mannlegum félags-
skap. En sú hætta að heimta útrýming eða tortíming þeirra,
sem á annan veg kunna að hugsa, er annars staðar ríkari en
í kirkju nútímans, og í ýmsum efnum sjáum vér nú móta
fyrir straumhvörfum í tíðarandanum. Skynsemin skilar oss
nokkuð á leið, en með vaxandi þekkingu verður æ ljósara,
hve fjarri vér erum því að skilja hin hinztu rök náttúr-
legum skilningi, og hve skammt vér sjáum niður í undir-
djúp vorrar eigin sálar. Þrá hjartans er þar fyrir ætíð hin
sama, og vér biðjum þess, að kristileg kirkja megi í fram-
tíðinni vera máttug í því, að veita þann frið, sem hver ein-
stakur og heimurinn allur þráir. Og eitt er víst, að hatur og
styrjaldir verða þess aldrei umkomnar að veita frið og jafn-
vægi, heldur sá kærleikur einn og miskunn, sem er kjarni
kristindómsins.
KIRKJURITIÐ