Lögberg-Heimskringla - 25.04.1963, Qupperneq 21

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 25. APRÍL 1963
21
Próf. Haraldur Bessason:
Vegir og vegleysur
ísland er að víðáttu ekki
ýkja stórt. Sé hins vegar litið
til höfðatölu landsmanna, má
segja með nokkrum sanni, að
alldrjúg landspilda komi í
hlut hvers íbúa, jafnvel þó að
eingöngu séu höfð í huga þau
landsvæði, sem umlykja mið-
bik landsins og talin eru
byggileg. Miðja landsins er
eins og flestir vita, ekki annað
en jöklar og hraunflæmi, fjöll
og firnindi — fornir bústaðir
útilegumanna — heimkynni
harðgerðra jurta — leikvangur
refa og í seinni tíð hreindýra.
Og þessi landsmiðja er og var
því nær ófær mennskum
mönnum, ef frá eru skildir
örfáir fjallvegir, sem brotizt
var yfir milli landsfjórðunga.
Það er ekki ósennilegt, að
forfeður okkar hafi alið með
sér nokkurn beyg, áður en þeir
lögðu á Kjöl og Sprengisand.
Jafnvel minni háttar fjall-
vegir eins og Hjaltadalsheiði,
sem er milli Skagafjarðar og
Eyjafjarðar, reyndist mörgum
ferðalangnum fullörðug.
Mönnum gat orðið þar svo
villugjarnt, að þeir ættu ekki
afturkvæmt til byggða, en um
heiðina fórust séra Jóni Þor-
lákssyni á Bægisá svo orð,
sennilega nokkru fyrir alda-
mótin 1800:
Hjaltadals er heiði níð
hlaðin með ótal lýti,
fjandinn hefur á fyrri tíð
flutti sig þaðan í víti.
Enda þótt íslenzkt landslag
hafi orðið tilefni til róman-
tískari kveðskapar en framan-
skráð ferskeytla er, mun ekki
örgrannt að hún sýni að ein-
hverju leyti hugarþel fyrri
tíðar manna til háskasamlegra
fjallvega.
Inni á hálendi íslands eiga
sér upptök jökulár, sem hafa
angrað vegmóða frá upphafi
landsbyggðarinnar. Ýmissa
stétta menn, allt frá sýslu-
mönnum niður í umrenninga
hafa sofnað í þeim flaumi sín-
um hinzta svefni. Og það eru
ekki einungis mannslífin, sem
jökulárnar hafa á samvizk-
unni, heldur hafa þær bundið
enda á lífshlaup margrar
sauðkindarinnar og margs
strokuhestsins, sem hugðu far-
sæld sína bíða hinum megin
ár.
Af heimildum síðari alda
verður ekki annað ráðið en að
veðurfar hafi mjög aukið í
ógnir hinnar íslenzku veg
leysu. Stórviðrin sýnast hafa
setið um fólk á erfiðustu leið-
unum til þess eins að hrekja
það af réttri leið í nærliggj-
andi gil eða klettaskoru.
Heilar bækur hafa verið
teknar saman um þetta efni,
eins og t. d. „Söguþættir land-
póstanna“ og „Hrakningar og
heiðavegir'L Þær bækur eru
ein samfelld vegleysa eða
stórhríð. Þær geyma sagnir
um menn, sem brjótast yfir
heiðar og um fjallaskörð í iðu-
lausri stórhríð og ófærð, ber-
andi farteski og uppgefna
félaga á herðum sér. lósjaldan
eru leiðangursmenn komnir á
fjóra fætur um það bil þeir
ná til byggða og hefir því ekki
mátt tæpara standa.
Sagnir eru um það, að menn
legðu einhesta á fjallvegi
undir veturinn. Þessir menn
sýndu ekki einungis af sér
mikla drifsku, heldur áttu
þeir ráð undir hverju rifi,
þegar í harðbakkann sló. Þess
eru dæmi, að menn træðu
um lágsveitir íslands, munu
hallmæla vegunum og telja
þá með köflum vegleysur ein-
ar. Vænti ég þess þá, að hrjúf-
leiki veganna megi stuðla að
því að fólk fái betur en ella
skynjað og metið frumleik
stórbrotinnar náttúru. Veit ég,
að svo hefir erlendum gestum
f u n d i z t, enda þótt þeir
væru aldir upp við malbik og
önnur lífsþægindi. Dreg ég
það meðal annars af eftirfar-
andi sögu, sem leiðsögumaður
amerískra ferðalanga á ís-
landi sagði mér ekki alls fyrir
löngu. Hann var á leið til
Þingvalla frá Reykjavík, þeg-
ar bifreiðin, sem leigð hafði
verið til ferðarinnar festist í
leirslarki. Einhvern veginn
fannst leiðsögumanninum sem
óhapp þetta myndi verða mið-
ur góð landkynning og tók að
afsaka óblíð atlot Isafoldar
.Ekki komst hann þó langt i
ræðu sinni, áður en hefðar-
kona ein í hópnum tjáði hon-
um, að þetta væri þó eitthvað
betra en h vegirnir
Ohio.
Stakkholtsgjá IÞórsmörk)
slóðir fyrir hesta sína til þess
að hlífa þeim við erfiði, en
stundum dugði slíkt ekki
og jaðraði þá við að maður
bæri hest, þegar áfangastað
var náð um síðir. Oftlega var
ófærðin slík, að landpóstarnir
urðu að leysa póstkoffortin
ofan af hestunum og bera þau
sjálfir, eftir að hinir síðar-
nefndu höfðu gefizt upp.
Sízt vildi ég láta að því
liggja, að íslenzkar sagnir um
hrakning úti á vegleysum og
á fjöllum uppi séu uppspuni.
Víslega mun þó ekki gert
minna úr hlutunum en efni
stóðu til. Slíkt haggar samt
ekki þeirri staðreynd, að jafn-
an er hollt að hyggja að for
tíðinni. Meiri hluti íslenzkra
kynslóða lét sig aldrei dreyma
um bifreiðir og akfæra vegi
og brýr, sem lægju yfir þau
vatnsföll, sem löngum runnu
á landamærum lífs og dauða.
Innbornum íslendingum
finnst nú sem vegleysur á
landi þeirra séu úr sögunni.
Að vísu eru flestir vegir á há-
lendinu ennþá óruddir. Nátt-
úran hefir þar verið látin í
friði, þannig að hún mætti
verða til yndis innlendum og
erlendum grúskurum og þeim
sérvitringum, sem ekki hafa
fundið hamingjuna á malbik-
uðum strætum stórborganna.
Mér er ekki til efs, að drjúg-
ur hluti þeirra erlendu ferða-
manna, sem á sumri komanda
leggja væntanlega leið sína
Stundum heyrist því haldið
fram, að íslenzkir vegir séu
hættulega bugðóttir, einkum
þeim, sem ókunnugir eru stað-
háttum. Ekki er fyrir það að
synja, að bugður íslenzkra
vega kunna að vera öllu fleiri
heldur en fólkið í landinu, en
þær hafa vissulega ekki verið
búnar til í því augnamiði að
hrella vegfarendur. íslenzku
landslagi er nú einu sinni svo
háttað, að beinum vegum verð-
ur naumast komið þar fyrir,
svo að nokkru nemi. I öðru
lagi sakar ekki að geta þess,
að tilurð ýmissa vega á íslandi
á sér svipaðar rætur og
Portage Avenue, en sú gata er,
eins og flestir vita, fjarri því
að mynda níutíu gráðu horn!
við Main Street vegna þess,
að hún var upphaflega lögð af
vanaföstum mjólkurkúm, sem
löbbuðu sig dag eftir dag og
viku eftir viku frá miðbænum
í Winnipeg vestur á haglendið
í St. James. Á sama hátt réð
ásauður miklu um hina fyrstu
vegagerð á Islandi með því að
beygja einatt sömu megin fyr-
ir sama hólinn og skilja eftir
götuslóða handa mannfólkinu.
Margir hafa tekið til þess,
að á íslenzkum vegum eru
jafnan allkrappar bugður við
brúarenda. Við slíkar bugður
eru oft engin viðvörunarmerki
vegna þess, að í bugðunum
sjálfum felst viðvörun. Is-
lendingar hafa látið sér skilj-
ast, að óvíða er hættulegra að
aka út af vegum en yfir
gljúfrum og stórfljótum.
Beygjur við brúarenda gegna
því tvöföldu hlutverki. Aki
jnenn ógætilega, kemur óvar-
kárnin þeim í koll, áður en
þeir komast inn á aðalhættu-
svæðið og er það altjend nokk-
ur björg. Eigi hins vegar í hlut
gætnir ökumenn, sigrast þeir
auðveldlega á tveimur hætt-
um, þar sem annars hefði ver-
ið ein.
Eins og áður hefir verið lát-
ið liggja að, er það heldur fá-
títt, að aðvörunarmerkjum
hafi verið komið fyrir úti á
islenzkum þjóðvegum. Slíkt
stafar ekki af hirðuleysi
stjórnarvalda, heldur má
segja, að það hafi vafizt fyrir
íslendingum að skilgreina
hættur og háska. Hvort
tveggja eru afstæð hugtök og
hætt við, að hver og einn
verði að ákveða með sjálfum
sér, hvað sé háskasamlegt og
hættulegt og hvað ekki.
Stundum hefir borið svo við,
að í sjálfri fyrirbygging hætt-
unnar hafi falizt hinn mesti
háski. Það er alkunna, að
beinustu og breiðustu vegirn-
ir í Norður Ameríku, þar sem
.hvergi er að finna bugður eða
beygjur ogþar sem grafin hafa
verið göng í gegnum hæstu
fjöll til þess að forðast mis-
hæðir, eru hinir mestu háska-
staðir vegna þess, að þau við-
vörunarmerki, sem náttúran
sjálf bjó vegfarendum, hafa
verið fjarlægð.
Þó að erlendum ferðamönn-
um kunni að finnast fátt um
ágæti íslenzkra vega, er það
engu að síður staðreynd, að
þeir eru eitt af mestu af-
rekum Islendinga fyrr og síð-
ar. Það má furðulegt teljast,
að lengstu vegum landsins
skyldi vera lokið, áður en Is-
lendingar komust í kynni við
.stórvirkari tæki en haka og
malarskóflu, sem mokað var
með í örlitlar tvíhjóla kerrur,
aem dregnar voru af dverg-
hestum.
Vegagerð á Islandi útheimti
mikla skapfestu, því að menn
,urðu löngum að sætta sig við
iþað, að einn iangur erfiðis-
dagur þokaði verkinu um
minna en fet. Sumar eftir
sumar köstuðu menn sniddu
inn í sama vegarspottann í
sama mýrardraginu. Sumar
eftir sumar töltu hælsárir
strákhnokkar sömu leiðina
.fram og aftur frá sjö á morgn-
ana til sjö á kvöldin teymandi
skapstygga kerruklára, sem
löngu höfðu misst sjónar á til-
gangi iðjusams lífernis og létu
lífsleiða sinn gjarna bitna á
afturenda strákanna. Margur
Framhald á bls. 23.
ÍSLENZKT
gull- og silfursmíði
Fagur gripur úr gulli eða silfri er ávalt
ánægjulegur og eftirminnilegur minjagripur.
Verkstæði okkar hafa nú staðið um nær-
felt sex tugi ára. Við höfum ávalt lagt rækt
við fornar erfðir íslenzkrar gullsmíði og jafn-
framt haft forgöngu um ný og fögur form.
Við höfum sýnt smíðar okkar á erlendum
listiðnaðarsýningum.
Við bjóðum yður að líta á fjölbreytt
úrval okkar í sýningarsal verzlunarinnar, er
þér eigið leið til gamla landsins.
Jón Sigmundsson
skartgripaverzlun
LAUGAVEGI 8 — REYKJAVÍK
„FAGUR GRIPUR ER Æ TIL YNDIS“