Lögberg-Heimskringla - 31.10.1963, Qupperneq 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 31. OKTÓBER 1963
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO, LTD.
Printed by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Man.
Edilor: INGIBJÖRG JÓNSSON
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Dr. P. H. T. Thorlakson, chairman, Haraldur Bessa-
son, Rev. Valdimar J. Eylands, Caroline Gunnarsson, Jóhann
G. Jóhannson, Thorvaldur Johnson, Jakob F. Kristjánsson,
Rev. Philip M. Pétursson. Vancouver: Dr. S. E. Bjömsson.
Monireal: Áskell Löve. Minneapolis: Valdimar Bjömsson.
Grand Forks: Richard Beck. Reykjavík: Birgir Thorlacius.
Akureyri: Steindór Steindórsson. London: Dr. Karl Strand.
Subscriplion $6.00 per year—payable in advance.
TELEPHONE WH. 3-9931
Authorizvd o» íecond class mail by the Post Office Deportment, Ottawa,
and for payment of Postaoe in cash.
Prófessor Haraldur Bessason:
Tryggvi J. Oleson
— Minning —
Við fráfall dr. Tryggva J. Olesons þann 9. október síðast
liðinn var stórt skarð höggvið í margar fylkingar. Næst var
að sjálfsögðu höggvið eiginkonu, börnum, aldraðri móður
og systkinum. Þá átti Manitóbaháskóli á bak að sjá einum
af sínum beztu fræðimönnum og kanadísk eða í rauninni
engilsaxnesk miðaldafræði einum úr hópi stafnbúa. Þá er og
horfinn sá úr flokki okkar Islendinga, sem við sízt vildum
án vera.
Dr. Tryggvi var fæddur í Glenboro 4. maí 1912, sonur
þeirra miklu sæmdarhjóna, Guðna Júlíusar Olesons og
Kristínar (Tómasdóttur) Oleson. Guðni var ættaður af Aust-
fjörðum, en fæddur í Nýja íslandi. Kristín var fædd á Hólum
í Hjaltadal, en fluttist ung vestur um haf. Eftirlifandi kona
Tryggva er Elva Hulda (Eyford) Oleson, dóttir þeirra hjóna
Gríms og Sveinbjargar Eyford. Þrjú börn lifa föður sinn,
Kathryn Gail M.A. (sérfræðingur í sagnfræði og frönsku),
Tómas, sem stundar nám við Manitóbaháskóla, og Signý,
sem er aðeins 10 ára að aldri.
Tryggvi Oleson lauk meistaraprófi frá Manitóbaháskóla
með latínu sem aðalgrein vorið 1936. Síðan kenndi hann við
Jóns Bjarnasonar skólann í Winnipeg, Háskóla British
Columbia fylkis og United College í Winnipeg. Árið 1950
lauk hann doktorsprófi frá Toronto háskóla með fornsögu
Engilsaxa sem aðalgrein. Sama ár gerðist hann prófessor í
miðaldasögu við Manitóbaháskóla og gegndi því embætti
til dauðadags.
Auk menntastiga hlaut dr. Tryggvi ýmiss konar aka-
demískan heiður. Árið 1959 var hann kjörinn „Fellow of the
Royal Society of Canada“, en það er æðsti heiður, sem
kanadískir háskólamenn eiga yfir að ráða. Árið 1956 hlaut
hann styrk Guggenheimstofnunarinnar í New York til árs
dvalar í Boston og árið 1961 styrk frá „American Science
Research Council“ til árs dvalar á Englandi.
Oft hefir það heyrzt, að menn lentu á rangri hillu í líf*
inu, þ.e. legðu fyrir sig einhver þau störf, sem væru þeim
framandi og lítt viðráðanleg. Dr. Tryggvi lenti ekki á slíkri
hillu, því að innsta eðli hans, uppeldi í heimahúsum og
skólaganga virðist allt miða beint eða óbeint að fræði-
mennsku og ritstörfum. Foreldrarnir vo'ru bókhneigt fólk
með afbrigðum og faðirinn, sem kunnugt er, afkastamikill
rithöfundur og ritaði bæði á íslenzku og ensku.
Gamlir menn, sem þekktu dr. Tryggva, meðan hann var
enn mjög á æskuskeiði, tjá mér, að þá þegar hafi fróðleiks-
fýsi hans og söguþekking verið með ólíkindum, og endur
fyrir löngu var eftirfarandi saga sögð í Heimskringlu í
Winnipeg:
Það var einn góðan veðurdag að fundum nokkurra ís-
lendinga bar saman á ritstjórnarskrifstofu Heimskringlu.
Tal manna kom víða niður, og meðal annars bar á góma,
eins og jafnan vill verða, framtíð íslenzkrar tungu í Vestur-
heimi. Sýndist mönnum sitt hvað um þau meðöl, sem helzt
mættu íslenzkunni að gagni koma. Þegar umræður fóru
sem hæst, kom ungur drengur á að gizka 8 ára gamall inn
á skrifstofu Heimskringlu. Drengurinn var utan úr sveit,
kunni íslenzku vel og varð því brátt áskynja, hvað menn
ræddu um. Kvað hann vandamál að vísu flókin, en þó úr-
lausn einfalda. Framtíð íslenzkrar tungu í Vesturheimi yrði
því aðeins tryggð, að börnum og unglingum væri fengið 1
hendur gott lesefni á íslenzku. Ekki kvað drengur hörgul á
góðum bókum og nefndi Sturlungasögu fyrsta í því sam-
bandi. „Hinum yngri ætti ekki að vera vorkunn að læra
íslenzku af slíkri bók“, mælti hann. Engan þarf að furða,
þó að hinum fullorðnu féllust bæði orð og athafnir við þessa
athugasemd drengsins, sem þeir skildu fyllilega, að eigi
var borin fram af léttúð,
heldur af römmustu alvöru,
því að drengurinn hafði þeg-
ar, þrátt fyrir æsku sína,
eignazt að vini eitt flóknasta
verk íslendinga fyrr og síðar,
sjálfa Sturlungu. Það þarf
varla að geta þess hér, að
drengurinn, sem um ræðir
var frá Glenboro og hét
Tryggvi Oleson. En merki-
legt má það heita, hve
snemma sagnfræðingseðlið
sagði til sín, og vissulega er
þessi saga mjög táknræn um
Dr. Tryggvi J. Oleson
ævistarf dr. Tryggva. Það er
ekki einungis, að hugur
hans hneigist snemma að
söguvísindum, heldur virðist
honum þegar í æsku vera hug-
leiknust iþau verkin, sem
flóknust eru og erfiðust við-
fangs. Athygli hans beinist
snemma að þeim lendum sög-
unnar, þar sem mikillar rat-
vísi er þörf, og inni á myrk-
viðum m i ð a 1 d a gerðist
Tryggvi Oleson svo ratvís, að
eftir leiðsögn hans er nú víða
auðrataðra en áður var.
Hér er ekki rúm til að gera
ítarlega grein fyrir sagnfræði-
störfum dr. Tryggva. Þó þykir
mér hlýða að benda enn á fá-
ein atriði umfram það, sem
þegar er sagt. Á það er lítandi,
að þegar dr. Tryggvi hóf fyrir
alvöru sögurannsóknir sínar,
var hann óvenjuvel undir
slíkt starf búinn. Hann var
ekki einungis fluglæs á þá
tungu, sem hann lagði mesta
rækt við á háskólaárum sín-
um, latínuna, heldur hafði
hann, eins og þegar er getið,
lært ungur tungu Sturlunga
til hlítar og orðið læs á önnur
norræn mál. Síðan bættust
honum þýzka, franska og
fornenska. Dr. Tryggvi bjó
þannig yfir miklu meiri
tungumálakunnáttu en títt er
um þá menn, sem ekki gera
tungumál að höfuðsérgrein
sinni.
Áðurgreind lestrarkunn-
átta, ef svo mætti að orði
kveða, kemur berlega í ljós í
h ö f u ð sagnfræðiverki dr.
Tryggva „The Witenagemot
in the Reign of Edward the
Confessor“. 1 því verki er
fanga leitað furðuvíða, í lat-
ínu, forníslenzku, mjög svo í
fornensku og þýzku, svo að
eitthvað sé nefnt. 1 því verki,
sem grípur inn á ekki ómerk-
ari þátt í sögu Englands en
uppruna Brezka þingsins, er
að finna höfuðeinkenni sagn-
fræðingsins, Tryggva Ole-
sons. Þar er saman komin á
tiltölulega fáum síðum
margra ára vinna. Þrátt fyrir
orðafæð er framsetning öll
hin skilmerkilegasta, ályktan-
Ir’dregnar af varfærni og, eins
og fjöldi ritdómara hefir fyrir
löngu bent á, mikilli skarp-
skyggni beitt við heimilda-
könnun.
Ég hygg, að það fari ekki
fram hjá neinum, sem les
sagnfræðiritgjörðir Tryggva
Olesons, að þær ritgjörðir
bera jafnan vott um óvenju-
frjóa tengigáfu, þ.e. hæfileika
til að greina bæði orsakar- og
skyldleikasambönd milli fjar-
lægustu atburða og hluta.
Þessi hæfileiki kemur mjög
greinilega í ljós 1 ritgerðinni
um miðaldaritið „Inventio
Fortunata“, sem birtist í
Tímariti Þjóðræknisfélagsins
síðast liðið ár. Sú grein virð-
ist þurr á yfirborðinu, en
nenni menn að lesa, verður
g r e i n i n með afbrigðum
skemmtileg vegna þeirrar
miklu hugvitsemi, sem að
baki liggur. 1 umræddri grein
leitast Tryggvi við að sanna,
að fyrirmyndir að latínu- og
miðaldaritinu „Inventio“, sem
fjallar um landkönnun, séu
norrænar. Þetta gerir hann
svo snoturlega og af svo mik-
illi kunnáttusemi, að maður
neyðist hér um bil til að taka
ágizkun hans sem fullgilda
sönnun.
Engilsaxnesk stjórnmála-
saga á miðöldurrl var sérgrein
dr. Tryggva. Víkingaöld,-
landkönnun og landafundir
voru hans önnur sérgrein, og
mun tæpast fjarri sanni, að á
síðari árum hafi dr. Tryggvi
verið orðinn einn af lærðustu
mönnum um þau efni. Rit-
störf hans á þessum vettvangi
eru mikil að vöxtum. Fyrst
má nefna greinar í „The
Canadian Historical Review“
og víðar. Þá kom út s.l. sumar
allmikill bæklingur eftir
Tryggva, sem nefnist „The
Norsemen in America“. Þá er
verið að gefa út í Bandaríkj-
unum mikið safnrit um ýmsa
þætti miðalda, og ritar
Tryggvi þar mjög ítarlega um
víkingaferðir. Að síðustu er
þess nú von hvaða dag sem er,
að lokaverk hans „The Early
Voyages and Northern Ap-
proaches, 860—1632“ komi í
bókaverzlanir. Hryggilegt er
til þess að vita, að dr. Tryggvi
skyldi ekki lifa það, að sjá
bók sína á prenti, svo mikla
vinnu sem hann var þó búinn
að leggja í hana. Hann hlakk-
aði mikið til þess að lesa rit-
dóma annarra sagnfræðinga,
sem hann tjáði mér, að myndu
verða allhvassir sumir hverj-
ir, því að í umræddri bók eru
mjög gagnrýndar ýmsar fyrri
kenningar um landafundi.
Enn bíður útgáfu ensk þýðing
dr. Tryggva á hinu mikla
verki dr. Jóns Dúasonar
„Landkönnun og landnám Is-
iendinga í Vesturheimi“ (sú
bók fjallar um fornöldina). 1
þá þýðingu lagði Tryggvi
geysilega vinnu, og er hún
að kalla má fullbúin til prent-
unar.
Auk ritgjörðanna flutti dr.
Tryggvi fjöldann allan af
fyririestrum um víkinga eða
landkönnun við marga há-
skóla. Síðasta árið, sem hann
lifði þáði hann m.a. heimboð
eftir farandi háskóla: Háskóla
íslands, Reykjavík; Brown
University, Rhode Island;
University of Minnesota,
Minneapolis; Berkley Uni-
versity, California.
Ekki myndi það mjög úr
vegi að kalla dr. Tryggva sér-
fræðing í ýmsum greinum
kirkjusögu, einkum var hann
vel að sér um helgisiðafræði
(litúrgíu) miðaldakirkjunnar.
íslenzkir sagnfræðingar og
bókfræðingar munu lengi
kunna honum, mikla þökk
fyrir þrjár langar og mjög
efnismiklar ritgjörðir um
bókasöfn íslenzkra kirkna á
14. og 15. öld, sem birtust í
fræðiritum í Bandaríkjunum
og Svíþjóð. 1 þeim ritgjörð-
um er að finna fjöldann allan
af skýringum og athugagrein-
um, sem naumast var a ann-
arra færi en próf. Tryggva að
varpa fram.
Að sinni treystist ég ekki
til að gjöra skrá um ritverk
dr. Tryggva Olesons. Sú skrá
yrði löng — furðulega löng —
ef þess er gætt, að athygli
rannsakandans beindist eink-
um að þeim efnum, sem voru
erfið viðfangs og kröfðust
mikilla rannsókna áður en
nokkuð yrði fest á blað. Hér
verður aðeins drepið á örfá
atriði til viðbótar því, sem
þegar hefir verið minnzt á.
Sagnfræðileg framlög dr.
Tryggva birtust einkum í eft-
irtöldum ritum: Speculum
(tímariti miðaldafræðinga í
Bandaríkjunum); The Cana-
dian Historical Review; The
Saga Book of the Viking
Society (London); Transac-
tions of the Royal Society of
Canada; Nordisk tidskrift för
bok och biblioteksvásen (Sví-
þjóð); Studia Islandica (árs-
•rit Háskóla Islands; Andvari
(Reykjavík); Tímarit Þjóð-
ræknisfélagsins (Winnipeg);
The Icelandic Canadian Maga-
zine (Winnipeg). Auk þess
mætti teija fjöldann allan af
blöðum eins og t.d. íslenzku
blöðin í Winnipeg. The Win-
nipeg Free Press o. m. fl. Allar
bera greinar Tryggva vott um
fræðimannlega alvöru og þar
er ætíð að finna þau höfund-
areinkenni sem þegar hefir
verið að vikið.
Dr. Tryggvi Oleson naut
mikillar virðingar meðal
nemenda sinna, og þeim mun
meir því þroskaðri sem nem-
endurnir voru. Hann lagði
alúð við fyrirlestra sína, þá
er hann flutti í tímum, og
lagði mjög mikla áherzlu á,