Lögberg-Heimskringla - 29.09.1966, Side 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 29. SEPTEMBER 1966
Lögberg-Heímskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Printed by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Man.
Edilor and Business Manager: INGIBJÖRG JÓNSSON
Boord of Directors' Executive Committee
President, Grettir Eggertson; Vice-President, S. Aleck Thorarinson; Secretary,
Dr. L. Sigurdson; Treasurer, K. Wilhelm Johannson.
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Prof. Haraldur Bessason, chairman; Dr. P. H. T. Thorlakson, Dr.
Valdimar J. Eylands, Caroline Gunnarsson, Dr. Thorvaldur Johnson, Rev. Philip
M Petursson. Vancouver: Dr. S. E. Bjornsson, Gudlaug Johannesson, Bogi
Bjarnason. Lo* Angeles: Skuli G. Biarnason. Minneopolis: Hon. Voldimar Bjorn-
son. Grond Forks: Dr. Richard Beck. Iceland: Birgir Thorlacius, Steindor Stein-
dorsson, Rev. Robert Jack. London: Dr. Karl Strand.
Subscriplion $6.00 per year—payable in advance.
TELEPHONE WH. 3-9931
Authorized as second class moil by tho Post Offico Department, Ottawa,
and for payment of Postago in cash.
DR. RICHARD BECK:
Sævar- og sjómannaljóð Davíðs
Stefónssonar fró Fagraskógi
Davíð Stefánsson frá Fagra-
skógi var, eins og fjöldamörg
kvæði hans bera fagurt vitni,
tengdur íslenzkri sveit og
sveitalífinu djúpum og traust-
um böndum. En þó að sveitin
og sveitafólkið ættu eins djúp-
stæð ítök í huga hans og raun
ber vitni, gleymdi hann ekki
sjómönnunum íslenzku; hann
hyllir þá í mörgum kvæðum
sínum. Enda komst hann svo
að orði í blaðaviðtali fyrir
mörgum árum. „Ég kveð um
líf fólksins, gleði þess og sorg-
ir, ástríður þess og lífsbar-
áttu.“ Og þegar blaðamaður-
inn spurði skáldið: „Þér yrkið
mikið um sveitafólkið?“ svar-
aði hann: „Ég hefi aldrei ein-
skorðað ljóð mín við neina
sérstaka stétt.“
Þetta er hverju orði sann-
ara. Og ekki þarf heldur ann-
að en blaða lauslega í ljóða-
bókum Davíðs, hvað þá lesa
þær vandlega, til þess að sann-
færast um það, að hafið, sigl-
ingar og sjósókn, eru þar beint
og óbeint, snar þáttur og
merkilegur að sama skapi.
Mörg slíkra kvæða hans eru
táknræns eðlis, jafnframt því
og sjálf sjávar- og sjósóknar-
lýsingin er raunsönn. Ágætt
dæmi þess er hið víðkunna
.kvæði Davíðs „Á Dökkumið-
um“, sem jafnframt er með
sterkum þjóðsagnablæ, enda
kveikju þess að finna í gam-
alli þjóðsögu. „Sjódraugar“ og
„Draugaskipið11 eru sama eðl-
is, þrungin forneskju og geig.
Á það ekki síður við hið
hreimmikla, magni þrungna
og mikið sungna kvæði hans
„Nú sigla svörtu skipin“. Hún
missir ekki marks þessi lýsing
á brimfextum öldum hafsins:
„Þau sigla svörtu skipin,
og síga og taka dýfur,
og brimið ristir byrðinginn
sem beittur jötnahnífur.“
Glöggum dráttum dregið og
tregaþungt er kvæðið „Vog-
rek“. Hver íslendingur kann-
ast við þessa strandarlýsingu,
og þá sérstaklega gamlir sjó-
menn:
„Ströndin er stórgrýtt og úfin
og standbjörg þar og hér,
opnar víkur og vogar
og viðsjál eyðisker.“
í mörgum sævarkvæðum
Davíðs er það útþráin, sem
kyndir undir, eins og í þul-
unni „Sigling“. Það verður þó
ennfremur sagt um hljóm-
mikið og þróttmikið kvæði
hans „Þú skalt farmanns kufli
klæðast“, sem er í rauninni
öflug hvöt til framsóknar og
dáða, eins og ljóst má sjá af
upphafserindi þess:
„Þú skalt farmanns kufli
klæðast,
knerri þínum hrinda á flot.
Ekki skaltu hrannir hræðast,
holskeflur né ísabrot.
Sé við ekkert illt að stríða,
er ekki sigur neinn að fá.
Fögur lönd í fjarska bíða
falinn bak við úfinn sjá.“
En kvæðinu lýkur með þess-
um eftirtektarverðu eggjunar-
orðum:
„En þú skalt farmanns
kufli klæðast,
knerri stýra í sólarátt.“
Útþráin knýr þó enn fastar
á hug skáldsins og brýzt fram
sem stríður og ólguþrunginn
straumur í „Eg sigli í haust“,
í ljóðlínum sem þessum:
„Eg lýt hinum mikla mætti.
— Það halda mér engin bönd.
Og hafið, — og hafið kallar.
— Það halda mér engin bönd.
Eg er fuglinn, sem flýgur,
skipið, sem bylgjan ber.
Kvæði mín eru kveðjur.
Eg kem, og eg fer.“
Söm er undiraldan, þó að í
annarri tóntegund sé, í hinu
fagra og heillandi kvæði hans,
„Hvítu skipin“, sem hefst
þannig:
„Frá bernsku létu mér
bylgjan og skipin
eins blítt og grasið og jörðin.
Allt er mér kært, er setti
svipinn
á sveitina mína og fjörðinn.
En seglin minntu
í sunnanblænum
á svífandi þandar fanir,
er flugu þeir út með fjöllum
grænum,
fjarðarins hvítu svanir.“
Nokkurs trega kennir einn-
ig í þessu fagra kvæði, því að
skáldið finnur til þess, að „nú
er að hefjast haustsins saga
um höf mín og græna skóga“.
En minningin og ófölskvaðir
eldar hugsjónanna lifa honum
í brjósti:
„Minn æskudráumur,
mín söngvasaga,
er sagan um hvítu skipin.“
Davíð stóð, eins og alkunn-
ugt er, djúpum rótum í móð-
urmold og í ættar- og menn-
ingarjarðvegi fæðingarsveitar
sinnar, Eyjafjarðar. Gullfag-
urt og andríkt kvæði hans,
„Sigling inn Eyjafjörð11, ber
hreinræktaðri og sonarlegri
ást hans á æskustöðvunum ó-
gleymanlegan vitnisburð. Sá
íslendingur er sannarlega úr
hörðum málmi, sem ekki
hitnar um hjartarætur við að
lesa þann lofsöng skáldsins,
og finnst kvæðið vera ort um
fjörðinn sinn, hvar sem hann
er á landinu. Tala ekki loka-
orðin t. d. til hvers þess, sem
vitjar á ný æskuslóðanna?
„Áfram — og alltaf heim,
inn gegnum sundin blá.
Guðirnir gefa þeim
gleði, sem landið sjá.
Loks eftir langan dag
leit eg þig, helga jörð.
Seiddur um sólarlag
sigli eg inn Eyjafjörð.“
í kvæðinu „Út við nes og
nafir“, sem annars er kröftug
áminning um það, að senda
ekki fúin fley á haf út, er þessi
réttorða lýsing á þeim þroska-
mætti, sem býr í sjósókn og
glímunni við Ægi:
„Ekkert eykur meira
andans vilja og þrótt
en standa einn við stýri
stjörnulausa nótt.“
/
Af skyldum toga spunnið er
kvæðið „Á sjávarhömrum“,
sem er hvorttveggja í senn,
fjölbreytt og rauntrú lýsing á
hafinu og minnir um leið á
ægimátt þess til þess að stæla
þrótt mannsins og lyfta sál
hans til hærri sjónar. Loka-
erindið gefið nokkra hugmynd
um efni kvæðisins og hvernig
þar er í strengi gripið:
„Þú ættir að standa
á hömrunum út við hafið
og heyra það flytja drápur
og kvæði sín,
sjá það í stórviðri
stjörnuljóma vafið
stíga dansinn —
og skapa örlög þín.“
Óhætt mun þó mega segja,
að fegursta og tilkomumesta
sjávarkvæði Davíðs sé „Óður
til hafsins“, þar sem hinum
miklu andstæðum þess, hrika-
mætti þess og æðisgangi, ann-
ars vegar, og friðsælli fegurð
þess, hinsvegar, er brugðið
upp í ógleymanlegum mynd-
um, og jafnframt lýst eftir-
minnilega hetjubaráttu þeirra,
er sjóinn sækja. Síðustu er-
indin tala sínu máli:
„En við þá skepnu
barðist frá ómunaöld,
sá ættstofn jarðar,
sem björg í búið sótti.
I brjóst hans andaði stormur
og kólga köld
þeim karlmannshug, sem oft
varð storkandi þótti.
En þrátt fyrir mörg og mikil
heljartök,
þó mannskæð hrönnin
á veikum súðum spryngi,
þá elska þeir hafið
og sýkna það að sök,
er sjálfir berjast við
ógnir þess og kynngi.
En fegurst er hafið
um heiða morgunstund,
er himinn speglast
í djúpum álum,
og árroða bliki bregður
um vog og sund,
og bárur vagga,
kvikar af fleygum sálum,
en ströndin glóir,
stuðluð og mikilleit,
og storkar sínu mikla
örlagahafi.
Þá er eins og guð sé að
gefa oss fyrirheit
og geislum himins
upp úr djúpinu stafi.“
Sjálfir hljóta sjómennirnir
íslenzku sinn verðskuldaða
hetjuóð í kvæðum eins og
„Brandur skipstjóri“, og er
þeim djarfa sjósóknara og
mikla hraustmenni hressilega
lýst, eins og honum sæmir, og
jafnframt af samúðarríkum
skilningi. En hafið heimtar
miklar fórnir, og svo fór, að
Brandur varð að greiða þá
lokaskuld, sem svo margir ís-
lenzkir cjáðadrengir hafa orð-
ið að gjalda Ægi fyrr og síð-
ar. En þá er að minnast orða
skáldsins um hann: „Sumum
er það nóg, að hann var hetja
og íslendingur.“
Kvæðið „Útnesjamenn“ er
sömu ættar, en þar gætir meir
ádeilunnar á yfirborðsmennsk
unni, samhliða heilhuga lof-
gjörð um þá, er ganga, í dag-
legu nytjastarfi, djarflega að
verki, „og hafa aldrei af hólmi
runnið né hræðzt in þungu
tök.“
I svipmiklu kvæðinu „Brim-
lending“, með þungri undir-
öldu djúpra tilfinninga, er, á
átakanlegan hátt, sögð hreysti
og sorgarsaga, sem ósjaldan
gerðist við stórbrimasamar Is-
landsstrendur fram á hin síð-
ari ár. —
Vor mikli nökkvi
siglir blásandí byr
um blá djúp himins
qg klýfur stjörnusæinn.
Með þeim myndríku ljóðlín-
um hefst snilldarkvæði Davíðs
„Nökkvinn“, markviss tákn-
mynd af jörð vorri, með okk-
ur mannanna börn kynslóð
eftir kynsláð, um borð á
hraðri siglingu hennar um
himingeiminn.
Áhrifamikil er einnig sú
táknmynd, sem brugðið er upp
í kvæðinu „Gömul skip“, eins
og þessi erindi sanna:
„Alltaf dreymir þau úthöf blá
og æsast við sjávarniðinn.
Einasta vonin er að sjá
þau ungu — sigla á miðin.
Þó falli í gleymsku gömul nöfn
mun getið annarra víða....
Þyngst er að dvelja heima í
höfn
og hafa ekki neins að bíða.“
„Skipalestin“ á, eins og nafn-
ið bendir til, rætur sínar að
rekja til heimsstyrjaldarinnar
síðari, og er eitt af þeim kvæð-
um Davíðs, sem ber því vitni,
hve djúpt hörmulegir atburðir
þeirra ára hafa orkað á skáld-
ið.
Kvæðið „Skiptapar“ er allt
í senn, hjartnæmt, rauntrútt
og táknrænt. Þar er að finna
þessar efnismiklu og athyglis-
verðu ljóðlínur:
„En sá er heitast
sokknu fleyi unni
mun sárast harma
önnur skip.“
Þá er „Stafnmærin“ prýði-
legt kvæði bæði um innihald
og efnismeðferð, og mun finna
bergmál í hugum gamalla sjó-
manna, sem muna vel, hver
skipsprýði hún var, og hafði
einnig táknræna þýðingu, en
skáldið lýsir ágætlega áhrifa-
mætti hennar í þessu kvæði.
Svo vil ég ljúka þessari
greinargerð minni um sævar-
og sjómannaljóð Davíðs Stef-
ánssonar frá Fagraskógi með
því að minna á kvæði hans
„Gamall sjómaður“, er segir
sögu sæbarins víkings á frá-
bærlega látlausan, en um leið
áhrifamikinn og minnisstæð-
an hátt, svo að hin aldna hetja
stendur lesandanum lifandi
fyrir sjónum. Hún hlýjar bæði
um huga og vekur maklega
aðdáun sagan sú. Djúp trega-
kennd og áminning um trúnað
við hið bezta í sjálfum sér
falla í einn farveg í lokaer-
indunum:
„Um svefn minn er líkt
og sjófugl, er tekur kafið.
Ég sæki alla
gleði mína í hafið,
en ljúfast er mér
ljóðið, sem aldan þylur,
um leyndardómana miklu,
sem enginn skilur.
Bezt er að ganga
til búðar hress og glaður,
þó byrðin sé þung
og erfitt að vera maður.
Til átaka brestur mig
afl við brimið og strauminn, —
en enginn tekur frá mér
síðasta drauminn."
Það er ekki til fagnaðar að
flasa.