Lögberg-Heimskringla - 24.09.1969, Blaðsíða 4

I
4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, MIÐVIKUDAGINN 24. SEPTEMBER 1969
Lögberg-Heimskringla
PubJished erery Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Prinied by
WALLINGFORD PRESS LTD
303 Kennedy Sireet, Winnipeg 2, Man
Ediior: INGIBJÖRG JÓNSSON
President, Jakob F. Kristjansson; Vice-President S. Aleck Thorarmson; Secretary.
Dr L Sloordson Tr«o*ur«r, K Wilt>«im Johonnson
CDITORIAL BOARD
Winmpeg; Prof. Haroldur Bessoson, choirmon; Dr. P. H. T. Thorlokson, Dr
Voldiroor J Fylonds, Corcline Gunnorsson, Dr Thorvaldur Johnson, Rev. Phlllip
M Petursson Voncouver Gudloug Johonnesson, Boai Biornason. Minneepolts:
Hon Voldimor Bjornson. Vktorie B.C.: Dr. Richord Beek. Icolond: Birgir Thor-
locius St**ir»<Vv Stn«ndors«on Rov. Robert Jack
Sub*CTÍption $6 00 per year — payable in advance
TELEPHONE 943-993«
"Second class mail registration number 1667".
Norðrið
Framh. frá síðasta blaði.
Ekki er ólíklegt að tiltölulega margir Islendingar
hafist við norður í Churchill og Gillam því norðrið virð-
ist ávalt hafa mikið aðdráttarafl fyrir þá. Þeir byggðu
eyjuna norður við heimskaut — ísland, fyrir hér um
bil ellefu hundruð árum; þeir stofnuðu byggðir á Græn-
landi hundrað árum síðar og sigldu fyrstir manna til
meginlands Norður Ameríku. Engin veit með vissu um
afdrif íslendinga á Grænlandi en ýmsum þykir líklegt
að þeir hafi blandast Eskimóum og afkomendur þeirra
séu því enn á norðurslóðum.
Hinir fyrstu íslendingar sem komu til þessara álfu
á nítjándu öld fóru til Utah af trúarbragðalegum ástæð-
um, en þeir Islendingar, sem síðar komu höfðu mikinn
áhuga fyrir því að halda við tungu sinni og þjóðerni
sem lengst í þessari álfu og þessvegna var þeim mikið
áhugamál að finna landsvæði þar sem þeir gætu mynd-
að nýlendu út af fyrir sig og verið að mestu leyti ein-
ráðir; þeir sendu því landskoðunar menn víða um álf-
una til að leita að heppilegu nýlendu svæði eftir að
útflutningar þeirra hófust í stórum stíl um 1870 og lá
leið þeirra fyrst aðallega til U.S.A.
Einn í þeim hóp var Jón Ólafsson skáld og rit-
stjóri. Hann var þá rúmlega tvítugur en mjög bráð-
þroska. Hann frétti að Bandaríkjastjórn hefði keypt
Alaska af Rússakeisara árið 1867 fyrir 7,200,000 dollara
og einu sinni enn kom í ljós aðdráttaraflið, sem norðrið
hefir fyrir Islendinga. Jón gekk á fund forsetans Ulyssis
Grant og fór þess á leit að stjórnin kostaði ferð hans
og tveggja annara Islendinga til að skoða þar landskosti
fyrir nýlendu íslendinga norður í Alaska.
Grant forseti átti um þær mundir við erfiðleika að
stríða því Demokratar deildu mjög á hann og flokk hans
fyrir þá heimsku að kaupa dýru verði þetta ísþakta land
norður við heimskautið. Hann veitti því Jóni og félög-
um hans ferðastyrk í þeirri von að þeir gætu sannað
að þar væri lífvænlegt fyrir hvítra manna byggðir.
Jón og félagar hans komust alla leið til Kodíak
eyja og leizt þeim vel á sig þar og eyjarnar ákjósanleg-
ar fyrir nýlendusvæði. Jón fór nú aftur til Washington
og beið þar lengi eftir að málið yrði lagt fyrir þjóð-
þingið en ekkert varð úr því.
Islendingar voru og orðnir afhuga nýlendusvæði í
Alaska og höfðu stofnað nýlendur annarsstaðar bæði í
Canada og Bandaríkjunum. Þeir Islendingar sem sezt
höfðu að í Ontario, sendu fimm menn undir forustu
Sigtryggs Jónassonar til Manitoba í leit að góðu landi.
1 stað þess að velja nýlendusvæði í hinum frjósama
Rauðárdal sóttu þeir norður fyrir Manitobafylki, sem
þá náði aðeins norður að Boundary Creek og stofnuðu
Nýja ísland við Winnipegvatn.
Að öllu þessu athuguðu þarf engann að furða þótt
það yrði íslendingur sem kynnti sér landið og íbúa þess
við norður íshafið, dvaldi þar í mörg ár og gaf svo út
bækurnar, My Life with the Eskimo og The Friendly
Arctic. Með ræðuhöldum og skrifum sínum gjörbreytti
.Vilhjálmur Stefánsson hugmyndum manna um norðrið.
Hann fann og kannaði síðustu eyjarnar þar nyrðra sem
áður voru óþekktar og nam þær í nafni Canada. Hann
' safnaði saman hinu fullkomnasta bókasafni, sem til er
um um norðrið, og skrifaði sjálfur 400 ritgerðir og 24
bækur. Hann lauk síðustu bók sinni Discovery nokkr-
um dögum fyrir andlátið og er það sjálfsævisaga
hans. —
Ef að íslendingar hefðu sezt að á Kódíak eyju eins
og Jón Ólafsson hafði í huga, er ekki ólíklegt, að ein-
hverjir þeirra hefðu orðið forystumenn í Alaska og átt
einhvern hlut að þeim mikla hráolíufundi þar nyrðra jÞjóðhátíðinni. Laust eftir há-
á norðurströnd Alaska. Voru þar nýlega seldar á degið hófust fjölmennar skrúð-
brekkunni frá Brook Range ofan að Ishafinu 450,858
ekrur af freðmýri fyrir meir en 900 milljónir dollara.
Voru það olíufélög frá Bretlandi og U.S.A., sem kepptu
um að ná eignarhaldi á þessum óbyggilegu ekrum
vegna þeirra olíulinda er þar eru faldar í jörðu. Ekki
mun Grant forseta hafa dreymt um slík auðæfi þegar
hann keypti allt Alaska ríkið fyrir rúmar 7 milljónir.
Vilhjálmur Stefánsson fullvissar lesendur bóka
sinna um, að norðrið hafi að geyma gnægð náttúruauð-
linda og munu orð hans rætast.
I ræðu sem Dr. Thorvaldur Johnson flutti við af-
hjúpun minnisvarða Vilhjálms Stefánssonar að Arnesi
þar sem hinn mikli landkönnuður fæddist 1880, sagði
hann meðal annars:
„Við, fólk af íslenzkum ættum höfum nokkra
ástæðu til að finna til metnaðar vegna þeirrar stað-
reyndar að könnun Norður Ameríku var hafin af
Islendingnum Leifi Eiríkssyni og henni lokið af öðrum
íslendingi, Vilhjálmi Stefánssyni.“ — I. J.
göngur eldri og yngri, er,
við hljóðfæraslátt lúðrasveita,
stefndu allar til Laugardals-
vallar. Gengu skátar undir
fánum fyrir skrúðgöngunum.
En á Laugardalsvellinum byrj-
uðu hátíðarhöldin með því, að
fjölmenn og fríð fylking
íþróttamanna og skáta gekk
inn á leikvanginn undir stjórn
Þorsteins Einarssonar, íþrótta-
fulltrúa, við undirleik lúðra-
sveita.
Formaður þjóðhátíðamefnd-
ar, Ellert B. Schram, lögfræð-
ingur, setti því næst hátíðina
með gagnorðu ávarpi. Að því
búnu, léku lúðrasveitir „ísland
ögrum skorið“, undir stjórn
Jóns Sigurðssonar.
Dr. RICHARD BECK:
Aldarfjórðungsafmæli hins
íslenzka lyðveldis
Þar sem ég, eins og kunn-
ugt er, naut þess heiðurs og
þeirrar ánægju að vera full-
trúi Þjóðræknisfélags íslend-
inga í Vesturheimi á 25 ára
afmæli hins íslenzka lýðveldis
17. júní s. 1., stendur það eng-
um nær en mér, að segja
Vestur-íslendingum frá því,
með hverjum hætti heima-
þjóðin hélt hátíðlegt þetta
mikla merkisafmæli í sögu
sinni. Verður hér þó stiklað á
stóru, og einkum dvalið við
Þjóðhátíðina í Reykjavík, sem
eðlilega var umfangsmesta og
fjölmennasta hátíðin á land-
inu, en ég jafnframt kunnug-
aistur því, er þar fór fram, þar
sem við hjónin vorum þar við-
stödd, og ég flutti þar kveðju-
ávarp mitt.
Þjóðhátíðin íReykjavík
hófst kl. 10, 17. júní, með sam-
hringingu kir'kjuklukkna í
borginni. F a n n s t mér sem
fagnaðarhreimur ómaði í þeim
klukknahljómi, enda sæmdi
það ágætlega, að hefja með
þeim hætti hátíðarhaldið á
þ e s s u m söguríka sigurdegi
hinnar íslenzku þjóðar, er hún
minntist með þakklátum huga,
stofnunar lýðveldisins.
N æ s t a atriðið á dagskrá
þjóðhátíðarinnar var það, að
frú Auður Auðuns, forseti
borgarstjómar Reykjavíkur,
lagði blómsveig frá Reykvík-
ingum á leiði Jóns Sigurðsson-
ar í kirkjugarðinum í Reykja-
vík. Karlakór Reykjavíkur
söng „Sjá roðann á hnjúkun-
um háu“, undir stjórn Páls S.
Pálssonar.
Litlu síðar fór fram hátíðar-
guðsþjónusta í Dómkirkjunni.
Ungur prestur, séra Heimir
Steinsson, prédikaði með mikl-
um myndarbrag. Var ræða
hans í tilefni dagsins bæði
innihaldsrík og skörulega flutt.
Dómkórinn söng og Ragnar
Bjömsson lék á orgel, en ein-
söngvari var Guðmundur Guð-
jónsson. Sungnir voru sálmar,
er allir voru þrungnir þeim
tilbeiðsluanda og þeirri djúpu
þákklætistilfinningu, er ríktu
í hugum viðstaddra. Var söng-
urinn einnig hinn prýðilegasti.
Hjálpaðist því allt til þess að
gera þessa áhrifaríku guðs-
þjónustu minnisstæða okkur,
sem nutum þess að sækja
hana, en kirkjan var þéttsetin.
Þegar að lokinni guðsþjón-
ustunni hófst hátíðarathöfn á
Austurvelli. Forseti íslands,
herra Kristján Eldjárn, lagði
blómsveig frá íslenzku þjóð-
inni að minnisvarða Jóns Sig-
urðssonar. Flutti forseti síðan
mjög íturhugsaða og tímabæra
ræðu, þar sem hann sló kröft-
uglega á streng þjóðareining-
ar.
Að lokinni ræðu Forseta ís-
lands söng Karlakór Reykja-
víkur þjóðsönginn.
Næst var á dagskrá hátíðar-
haldsins á Austurvelli svo að
fylgt sé orðalagi hennar,
„Ávarp Dr. Richards Beck,
fulltrúa Þjóðræknisfélags
Vestur-Islendinga“. Gerist hér
engin þörf að rekja efni þess
kveðjuávarps, þar sem það
hefir þegar verið prentað í
Lögb.-Heimskr. og víðar.
Hins vegar leyfi ég mér að
minna hér opinberlega á þá
þakkarskuld, sem vér Islend-
ingar vestan hafs eigum Þjóð-
hátíðamefnd Reykjavíkur að
gjalda í sambandi við þátttöku
fulltrúa Þjóðræknisfélagsins í
hátíðarhaldinu. Veit ég einnig,
að vér Islendingar hér í álfu
kunnum vel að meta þann
sóma og góðhug, sem oss var
sýndur af hálfu nefndarinnar,
og er um leið talandi vottur
þess víðtæka ræktarhuga, sem
vér eigum að fagna heima á
ættjörðinni.
Áður en skilist er við hátíð-
arathöfnina á Austurvelli, skal
þess getið að henni var út-
varpað samtímis, og gegndi
sama máli um hátíðarguðs-
þjónustuna á Dómkirkjunni.
Ennfremur var ræða Forseta
íslands flutt í sjónvarpinu það
kvöld í heild sinni, og einnig
að nokkru leyti ávarp fulltrúa
Þj óðræknisf élagsins.
Skal nú horfið aftur að
Forsætisráðherra íslands, dr.
Bjami Benediktsson, flutti þá
mjög efnismikla og athyglis-
verða ræðu, þar sem hann
rakti í glöggum megindráttum
sögu frelsisbaráttu Islendinga
og ræddi jafnframt vandamál
samtíðarinnar á breiðum
grundvelli.
Að lokinni ræðu forsætis-
ráðherra léku lúðrasveitirnar
„Yfir voru ættarlandi“, undir
stjóm Páls S. Pálssonar.
Gengu íþróttamenn nú af
leikvelli. Kom Fjallkonan þá
fram, skrýdd skautbúningi, en
hún var að þessu sinni Val-
gerður Dan, leikkona, og voru
tvær litlar telpur, klæddar
þjóðbúningi, í fylgd með
henni. Méð þær að baki sér
nam hún staðar á tröppum á
miðjum vellinum, og flutti
þaðan af mikilli prýði verð-
launaljóð Jóhannesar úr Kötl-
um f r á Lýðveldishátíðinni
1944, „Land míns föður, land-
ið mitt“, enda var henni mjög
fagnað af áheyrendum.
Ræðunum við hátíðarhaldið
á Laugardalsvellinum og á-
varpi Fjallkonunnar var út-
varpað samtímis; ræða for-
sætisráðherra og ávarp Fjall-
konunnar voru einnig flutt í
sjónvarpinu um kvöldið.
En að loknu ávarpi hennar
á vellinum, hófst leikfimis-
sýning telpna, og voru þátt-
takendur nær 600 talsins. Var
sýnjng þessi prýðileg í alla
staði og skemmtileg að sama
skapi, enda var ágætur rómur
gerður að henni.
Mörg önnur skemmtiatriði
fóru fram á Laugardalnum
seinni part dagsins, og íþrótta-
sýningar af ýmsu tagi.
Sérstök ástæða er til að
nefna samfellda dagskrá,
„Þætti úr þjóðarsögu11, sem
flutt var í Laugardalshöllinni.
Hafði Bergsteinn Jónsson,
lektor, tekið saman þessa dag-
skrá, og var þar brugðið upp
myndum úr sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar frá upphafi vega
til 1944. Var dagskrá þessari
útvarpað. Meðal flytjenda
voru þeir Hjörtur Pálsson,
blaðamaður, og Sveinn Skorri
Höskuldsson, lektor, sem báðir
eru Vestur-íslendingum gam-
alkunnugir frá dvöl þeirra í
Winnipeg.