Alþýðublaðið - 29.04.1962, Blaðsíða 7

5 ^ ® e & sjsjj $ rUörL SL/EA/IT ÓR- kfii/JfrUR 5A AA- 14 LS 1 OMIAJA/I 'flVOXTUR. UbSfl SPíAA- HLJ. 86 TR- UAJ TÍMft - b'u. % "T J j
iii | /.ÓV -j,. \ 1 6
1 ' ^ y ^ \ i c ’ SUAID Koa/A , (f OKVl) ■ P O R v

l Sí. ÖK M- Pt R I b I k r\ SKö/-lí)r T ÓA//V 5v e i t .u Æ í> A
5T0PPB
RAKklu- TJ ÖL2) S VÍa/A- Mtuk - FZÍK
Crfíírrt p- PÚSIR X - írRtl/ViR. -> U LL 4
i:dk a KARL' DýR SA/V\- SÍ/FÍHR SfíAU-l LT. F R VM- g-f/vi SÆ- Dý R FýLA HZJÓ/v\
TÓ/V/v V Ll> A
Sjl/k- JiÓmur /UÍA/U TAlA
ft FÆR\ TALA
SA/Vi' H L J FiSkur Í>Æ K 1 3 7Ó H úS- <Á6(<N\JM -±&flUL ■4
H A Mu R
MJ'o'úr 6 Ó3>
U > > I ÚT- Ték. i 3)
fl T1
STfíFUK SfiMHLJ. TÍMABlL
TÓ/va/ PRý© ft S'k&ld Sk.sT. FUO L
S A M ST. FA/V&A- /V\ARK
Ú T
SAa/i ií V Bí? Aóéþ- OrÓD PRVKK 0R, HAeyksn ■ .

MéiRK- Aíhr 1 SA M- INÓxflcR
FRÁ ÓMUNA TÍÐ heí'ur nauð-
syn borið til, að sérhver máður
bæri ákveðið nafn til aðgreining-
ar frá öðrum. Nafn þetta er kall-
að eiginnai'n eða skírnarnafn. En
með því að fjolda eiginnafna eru
takmörk sett, koma hin svoköll-
uðu kenningarnöfn til sögunnar
og síðar ættarnöfnin.
Um mannanöfn eru nú í gildi
lög nr. 54 frá 1925, en þar segir
m. a. svo: „Hver maður skal heita
einu íslenzku nafni eða tveim og
kenna sig til föður, móður eða
kjörföður og jafnan rita nafn og
kenningarnafn með sama hætti
alla ævi“.
Samkvæmt þessu ákvæði er
hér lögboðinn hinn fórni háttur
norræníla þjóða, að fólki ber að
kenna sig til föður eða móð.ur,
enda í samræmi við íslenzkar
venjur í þessum efnum allt frá
landnámstíð. Oftast er þetta gert
á þann hátt, að aftan við eignar-
fallsmynd af eiginnafni föður er
bætt við orðunum son eða dóttir.
Heimilt er, þótt fátítt sé, að
kenna sig til móður, sbr. Flóki
Vilgerðarson. Kjörbörn kenna
sig að jafnaði til kjörföðurs, eniji
gera lögin ráð fyrir því, og oftast
er þessi heimild til handa kjör-
börnum tekin fram í ættleiðing-
arbréfinu. Kjörbarni ætti einnig
að vera heimilt að kenna sig til
kjörmóður.
Ákvæði laganna um kenningar-
nöfn hafa verið skilin þannig, að
ekkert sé því til fyrirstöðu að
nota eingöngu föðurnafnið í eign •
arfalli. Fullkomlega lögleg nafn-
Lögfræði fyrir almenning
ritun er því t. d. Guðrún Á. Sím-
onar og Svavar Gests.
Feðruð börn eiga lögvarinn
rétt til að kenna sig til föður.
Ekki skiptir þar máli, hvort barn-
ið er skilgetið eða óskilgetið.
Þessi réttur er og íyrir hendi
þótt faðerni hafi sannazt í barns-
.faðernismúli með fyllingareiði
móður eða vegna eiðfalls föður.
Lykti barnsfaðernismáli á þann
veg, að tveir eða fleiri menn séu
dæmdir meðlagsskyldir, öðlast
barnið ekki heimild til að kenna
sig til neins þeirra.
Ekki er einsýnt, hvernig fara
skuli um kenningarnafn ófeðcaðs
barns. Beri móðirin ættamafn,
getur barnið fengið það. Sam-
kvæmt eldri lögum um manna*
nöfn frá 1913 átti ófeðrað barn að
kenna sig til móðurföður, ef mó'ð-
irin bar ekki ættarnafn. TaUð er,
að þessi heimild sé enn fyrir
hendi, þótt lögin frá 1925 g V.i
hennar ekki. Hitt er algerlega ó-
heimilt, eins og stundum tíðk-
ast, að nefna ófeðruð böm Hans-
son eða Hansdóttir. Ekki væri þ i j
brot á lögunum um mannanötn
þótt ófeðruðu barni væri gei'ið
kenningarnafn í líkingu við ætt-
arnafn, en slíkt nafn mætti ekki
ganga til afkomenda barnsins.
Um ættarnöfn geyma nafna-
lögin svofelld ákvæði: „Ættar-
nafn má enginn taka sér hér eft-
ir“.
Ættarnöfn voru algerlega ó-
þekkt fyrirbrigði hér á landi fram
á 17. öld. Fyrsti vísir að þeim
myndast, þegar íslendingar fóm
að stunda nám við Háskólann í
Kaupmannahöfn. Þá færðu þeir
gjarnan nöfn sín í latínubúning
við skrásetningu í skólann. ,Má
þar sjá nöfn eins og Enerus (Ein-
arsson), Torfæus (Torfason) og
Torlakius, sem síðar varð Thorla-
cius (Þorláksson). Mjög varð það
á reiki, hvort nöfn þessi urðu
ættarnöfn. Eftir miðja 18. öld
taka menn upp ýmis aukanöfn,
sem ætlazt var til, að yrðu ætt-
geng. Guðmundur Helgason frá
Stað í Grunnavík lét skrá sig í
stúdentatölu sem Gudmundus
Helonius, en hann tók síðar upp
nafnið ísfold. Þorkell Jónsson frá
Felli í Sléttuhlíð, síðar stiftmað-
ur i Þrándheimi, tók upp nafnið
Fjeldsted. Eiríkur Eiríksson frá
Hvammi i Laxárdal tók upp nafn-
ið Laxdal. Þá koma fram ýmis
staðarnöfn, sem-verða ættgeng,
svo sem Blöndal, Gröndal, Lindal,
Norðdahl, Melsteð, Hjaltalín,
Esþólín. Síðar myndast ættarnöfn
með þeim hætti, að menn skrifa
nöfnin að danskri fyrirmynd, t.d.
Thoroddsen, Thorsteinsen, Svenrl
sen.
Þrátt fyrir fullkomið frjálsræði
í þeirrt efnum að taka upp ættar-
nöfn var aldrei um rika tilhneig ■
ingu að ræða hjá íslendingum á
því sviði. Um síðustu aldamót
fékk sú skoðun ailverulegt fyigi,
að æskilegt væri, að ættarnöfn
yrðu upptekin. Aðrir snérust
hart á móti. Deilunum lauk með
sigri fylgismanna ættarnafnanna
með setningu laga um manna-
nöfn frá 10. nóv. 1913. Samkv
þeim lögum gátu menn tekið upp
ættarnöfn að fengnu leyfi stjórn-
arráðsins. Andófsmenn ættarnafn
anna, undir forustu Bjarna Jóns-
sonar frá Vogi, voru ekki af baki
dottnir, og á Alþingi 1925 höfðu
þeir náð meirihlutaaðstöðu, en
núgildandi lög um mannanöfn er
árangur af starfi þessa meivi-
hiuta.
Lögin frá 1925 banna að takn
upp ættarnöfn. Spui'ninguna um
notkun eldri ættarnafna leysa lög
in þannig, að eldri ættarnöfn en
frá aldamótum eru íslenzliuni.
þegnum frjáls og niðjum þeirra.
Sama gildir um ættarnöfn, senj
upp voru tekin frá aldamótum tií
1. janúar 1915, enda hafi verið
aflað opinbers leyfis fyrir þeirn
samkvæmt lögunum frá 1913.
Þeir íslenzkir þegnar og börn
þeirra, er við gildistöku laganna
frá 1925 báru ættarnöfn, sem upp
voru tekin eftir gildistöku lagj
anna frá 1913 máttu halda þpim
með opinberu leyfi.
Érlendir menn og niðjar þeírra
máttu halda ættarnöfnum sínum
samkv. lögunum. Lengi vel skipti
það engu máli um þennan rétt,
þótt hinir erlendu menn öðluð-
ust íslenzkan ríkisborgararétt. En
frá órinu 1952 hefur löggjafinh
Framhald á 12. síðu.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ - 1962 29. apríl "V
2iy.d:i i'3f«:.Á - ?Æi livcíh i : '