Alþýðublaðið - 16.03.1963, Blaðsíða 9

e. manna, sem túlkuðu verk höf-
unda með listflutningi, svo sem
söngvara, hljóðfæraleikara, leik-
sviðsleikara, upplesara o. s. frv.
Sökum náins sambands slíkra lista
manna við höfunda hefur á síðari
tímum verið tálið haganlegt að
hafa ákvæði um réttindi þeirra í
höfundalögunum. Sama er að
segja um réttindi einstaklinga eða
fyrirtækja, sem framleiða hljóm-
plötur eða önnur hljóðrit, svo og
útvarpsstofnana. Á alþjóðlegri
ráðstefnu, sem haldin var í Róm
árið 1961, var samþykktur alþjóða
sáttmáli um vernd listflytjenda,
hljóðritaframleiðenda og útvarps-
stofnana.
útrætt á þinginu, og féll það þar
með úr sögunni.
Árið 1905 bar ríkisstjómin fram
S Alþingi frumvarp til laga um
rithöfundarétt og prentrétt. Var
það sniðið éftir nýjum dönskum
höfundalögum frá 1904, en þó með
þeirri takmörkun, að ákvæði lag-
anna skyldu aðeins ná til bók-
mennta og tónsmíða, en ekki ann-
arra listgreina. Er tekið fram í
greinargerð, að listamennska sé
svo í bernsku hér á landi, að of
snemmt sé að setja lög um vernd
íslenzkra listaverka. Frv, varð að
lögum nr. 13 20. október 1905. Eru
þau enn í gildi og hafa að geyma
höfuðákvæði íslenzks höfundarétt-
Á lögum nr. 13 frá 1905 hafa
verið gerðar allmiklar breytingar
• SAGA höfundaréttar
hér á landi hefst ekki fyrr en á
síðari hluta 19. aldar. Þó má geta
þess, að hér var birt dönsk tilskip
un frá 7. maí 1828 um bann við
eftirprentun rita, útgefinna í ríkj-
um, er Danmörk hafði gert við
samninga um gagnkvæma vernd
forlagsréttar. Var þar vísað til
danskrar tilskipunar frá 7. janúar
1741, sem ekki hafði vcrið lög-
leidd hér.
Tilskipun 11. desember 1869 um
einkarétt til að eftirmynda ljós-
myndir o. fl. var lögleidd hér, eft-
ir að Alþingi hafði á hana fallizt,
og augl. 10. febrúar 1870. Með til-
skipun þessari var veittur einka-
réttur um 5 ára skeið hverjum
þeim, „sem á sjálfs sín kostnað
býr til frumlega ljósmynd eftir
náttúrunni eða ljósmyndar eitt-
hvert listaverk, sem enginn hefur
einkarétt á að eftirmynda”. Svarar
ákvæðið til þess, að listrænum
ljósmyndum sé veitt vernd, en
öðrum ekki. Einkarétturinn er í til-
skipuninni bundinn ströngum
formskilyrðum, og hefur því ver-
ig óþjáll í framkvæmd. Lagaá-
kvæði þetta hefur ekki verið fellt
formlega úr gildi, en í lögum nr.
! 49. frá 1943 eru ljósmyndir taldar
j meðal verndaðra verka, og eru á-
j kvæði tilskipunarinnar því úrelt
orðin.
| Árið 1889 flutti Jón ÓlafSson
i rithöfundur frumvarp á Alþingi
) um eignarétt á sömdu máli. Var
það að mestu sniðið eftir dönsk-
inn höfundalögum frá 1857. Al-
þingi samþykkti frv. með nokkrum
breytingum, en konungur synjaði
því staðfestingar. Á þeim tíma
var ráðgerð í Danmörku gagn-
gerð breyting á höfundalögunum
frá 1857 vegna tilkomu Bernarsátt-
málans árið 1886, og mun það eink
um hafa valdið synjuninni. Frum-
varp Jóns Ólafssonar með áorðn-
um breytingum var endurflutt á;
Alþingi 1901, og voru flutnings-
menn þeir Stefán Stefánsson skóla
meistari og Hermann Jónasson á
Þingeyrum. Frumvarpið varð ekki
og við þau aukið. Með lögum nr.
11 frá 1912 var ákveðið, að höf-
undavernd skyldi ná til hvers kon-
ar mynda og uppdrátta, þar á með-
al þeirra, er hefðu listgildi. Lög
bessi voru afnumin með lögum nr.
49 frá 1943. Með lögum nr. 127
frá 1941 var meðal annars ákveð-
in sérstök vernd á ritum eftir lok
höfundaréttar. Gagngerðasta breyt
ingin var svo gerð með lögum nr.
49 frá 1943. Þar eru teknar undir
vernd höfundaréttar hvers konar
listgreinar, sem eldri lög náðu
,elcki til ,en ákvæði um efni rétt-
indanna í cinstökum atriðum eru
ófullnægjandi. Loks var verndar-
tímabil verka gagnvart þýðingum
lengt úr 10 árum í 25 ár með lög-
um nr. 11 frá 1956.
ísland liefur gerzt aðili að Bern-
arsambandinu, sbr. lög nr. 74 frá
1947 og augl. nr. 110 frá sama ári.
Af þess hálfu var samþykkt breyt-
ing sú, sem gerð var á Bernarsátt-
málanum í Briissel árið 1948, en
fullgilding á sáttmálanum þannig
breyttum hefur ekki farið fram.
Þá hefur ísland einnig gerzt aðili
að Genfarsáttmólanum, sbr. þings
ályktun 4. nóv. 1953 og augl. nr.
82 frá 1956. Af íslands hálfu hef-
ur og verið samþykktur sáttmáli
sá um vernd listflytjenda o. fl,
sem gerður var í Róm 1961, en
fullgilding hans hefur ekki farið
fram.
4
' VIÐ samningu frv
þessa hafa ' í öllum aðalatriðum
verið lögð til grundvallar hin nýju,
norrænu höfundalög frá 1960-
1961. Með því er fylgt þeirri
stefnu, að ísland sé þátttakandi
að samræmingu norrænnar lög-
gjafar, þar sem því verður vel við
komið. En ekki er síður á það að
líta, að Norðurlandalögin höfðu
fengið ágætan undirbúning og að
þar er fylgt nýjustu fræðikenning-
um ó sviði höfundaréttar. í nokkr-
um atriðum víkur frv. þetta þó
frá norrænu lögunum, enda eru
Framh. á 13. síðu

,,ÉG ER 36 óra gömul, gift og á
þrjú börn. Feiispor, sem henti mig
á fyrsta hjónabandsári, kvelur mig
mjög, þótt langt sé um liðið, enda
er ég minnt á það svo að segja á
hverjum degi. Ef ég gerði játn-
ingu fyrir manni mínum, mundi ég
særa hann djúpt. Ef ég þegi, verð
ég að vera með blekkingar og ó-
sannindi á svo að segja hverjum
degi. Hvað vill presturinn segja
um þetta?“
Fyrst og fremst vil ég taka það
fram mjög ákveðið, að ég þori
hvorki að segja já né nei, án þess
að vita meira um það fólk, sem
hér á hlut að máli, og hvers eðlis
það „feilspor" hefur verið, sem
hvílir enn á huga spyrjandans. t
Þrátt fyrir það langar mig til að
hugleiða spurninguna ofurlítið,
því að það er í rauninni ekkert
sjaldgæft, að fólk stríði við afleið-
ingar gamalla yfirsjóna.
í fyrsta lagi vildi ég ráðleggja
yður að leggja fyrir sjálfa yður þá
spurningu, hvort afleiðingarnar af
því ástandi, sem skapast hefur,
komi niður á yður einni — eða
fleirum? Er það, sem þér nefnið
blekkingar og ósannindi, fólgið í
því einu, að maður yðar elski yður
og treysti, og trúi yður ekki ti!
að hafa nokkurn tíma stigið „feil-
spor“ — og þér sjálf finnið yður
óverðuga gagnvart þessu trausti,
en látið hann samt standa í þeirri
trú, að þér hafið alltaf verið sú,
er hann hyggur að verið hafi? Sé
þessu þannig háttað, veltur í raun-
inni allt á því, hvað þér eruð nú,
en ekki hinu, sem eitt sinn skeði.
Páll postuli var vitur maður, en
hsnn hafði margs að iðrast. Þó
sagði hann: „Ég gleymi því, sem
að baki er, og keppi eftir því, sem
er framundan". — Gamlar syndir
geta grafið um sig, og broddur
þeirra getur haldið áfram að stinga
langt fram eftir ævi. Fari svo, að
hugsýki af þeim sökum nái að lama
andlegt og jafnvel líkamlegt þrek,
er hætta á ferðum, og full ástæða
tii að taka slíkt alvarlega. Sálfræð-
ingarnir ráða þá til að létta á huga
sínum við nærfærinn trúnaðarvin,
eða til sérfræðings um sálarlif
mannsins. Prestarnir ráða til
„skrifta". — Sálfræðingurinn vill
hjálpa til að sjá hina gömlu synd
i réttu ljósi gagnvart umheimin-
um, og öðlast heilbrigði. Prestur-
inn telur, að slík vandamál leysist
betur, ef sá, er í hlut á, getur
fundið fyrirgefningu og traust á
Guði, því að innst í hvers manns
sál búi í rauninni þrá eftir sam-
félagi við hann, smbr. orð Ágúst-
ínusar: „Hjarta mitt er órótt, unz
það hvílist í þér“. En bæði sál-
SENDIÐ spurningar til þess
að þeim verði svarað í þessum
dálki, spurningar um hvers
konar persónuleg vandamál
koma til greina.
fræðingar og prestar verða þess
oft varir, að gömul synd getur í
minningunni orðið miklu alvar-
legri en hún þyrfti að vera. Ekki
þannig, að neinum eigi að standa
á sama um slíkt. Ég á við hitt, að
eitt misstigið spor fyrir mörgum
árum má eltki halda áfram að
eitra lífið fyrir þeim, sem ávallt
síðan hefur gengið rétta götu. Hið
misstigna spor átti oft rót sína að
rekja til mannlegs breyzkleika,
fljótfærni, án íhugunar, — frem-
ur en vísvitandi svika við góðan
ásetning. Samvizkubitið er mann-
inum áskapað, — ekki til að lama
hann að eilífu, heldur til að hjálpa
honum tii að komast á rétt strik
og halda því.
Komi hin gamla synd niður ó
öðrum, er vandamálið nokkuð ann-
ars eðlis. Mér kemur í hug kona,
scm óttaðist, að maður hennar
væri ekki faðir að fyrsta barninu.
Þegar farið var að athuga málið
ofan í kjölinn, viðurkenndi hún
með sjálfri sér, að hér væri um
að ræða óljósan grun, sem tæp-
lega gæti verið á fullum rökum
byggður. Þannig getur það verið
í fleiri tijfellum. Áður en lengra
er farið, þarf hlutaðeigandi að
vera viss í sinni sök, í bókstafleg-
um skilningi. Viðkvæm samvizka
getur stundum ýkt og aukið „af-
leiðingarnar“. Bréfritarinn virðist
hins vegar vera viss um, að hið
gamla ,,feilspor“ — hvað sem það
hefur verið — hafi raunverulcgar
afleiðingar, og það verði ekki dul-
ið, nema með blekkingum og ósann
indum. Og eina leiðin til að forð-
ast slíkt, sé það, að sannleikurinn
komi í ljós. Það er gefið mál, að
„játningin” mundi særa manninn,
og það vill konan hans ekki gera.
Sannleikurinn mundi falla honum
þungt. Hér veltur í rauninni allt
á því, hvort manninum er treyst-
andi til að taka þessu áfalli. Og
ef það er nauðsynlegt, að hann
verði fyrir því fyrr eða síðar, þá
kemur fram sú spurning, hvenær
sé komin hin rétta stund. „Gull
prófast í eldi, en geð í mótmæli“,
segir forn orðskviður. Eru líkur
til, að maðurinn láti hið gamla
„feilspor" bitna á konunni og ef
til vill fleirum? Eða er honum
treystandi til að elska konuna sína
svo heitt, að hann talti á sig henn-
ar byrði, og beri hana með' henni?
Slíks eru dæmi, sem betur fer, en
auðvelt er það ekki ávallt. Ef mann
inum er gefið slíkt andlegt þrek,
þá mundi honum sennilega þykja
vænt um, að sannleikurinn kæmi í
ljós, og hann gæti ef til vill á
sinn hátt'hjálpað til að greiða úr
vandanum. — „Kærleikurinn sam-
gleðst sannleikanum, hann breiðir
yfir allt, trúir <þ. e. treystir) öllu,
vonar allt, umber allt“, segir post-
ulinn, sem ég áðan vitnaði í, og
orð hans les presturinn yfir sér-
hverjum hjónum, sem hann gefur
saman.
JAKOB JÓNSSON
NV BREZK FLUTNINGA FLUGVÉL

ÞESSI flugvél er mjög ein
föld að gerð, en hins vegar
mjög hentug til flutninga
á stuttum leiðum, þar sem
lenda þarf á stuttuin og ó-
fullkomnum flugbrautum.
Þetta er ný tegund, kölluð
Short Skyvan, og á mynd-
inni er hún að taka sig upp
af flugvelli í Belfast. — Er
hugmyndin að þessi vél geti
orðið hentugt samgöngutæki
fyrir hin afskekktustu svæði
heimsins, þar sem sítrjál-
býli veldur þvf, að óliugs-
andi er að koma upp mikl-
um maunvirkjum vegna
samgangna.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ - 16. marz 1963 Q