Alþýðublaðið - 30.03.1963, Qupperneq 8

HARÐAR deilur um bæjarstjórn- varleg áhrif á sambáð Tyrklands
og Grikklands, •— íveggja NATO-
landa — og þá geta Bretar einnig
armál á Kýpur ógna friði á eynni
um þessar mundir og fela í sér
hættu ó frekari innanlandsófriði.
Þessar deilur geta einnig haft al-
dregizt inn í deilurnar.
Þessar þjóðir undirrituðu Kýpur
samninginn í Zttrich 1959, þar sem
kveðið er á um það, að ef alvar-
legt ástand rísi upp á Kýpur, muni
Grikkir, Bretar og Tyrkir ráðfær-
ast í því skyni að koma á sættum
eða gera nauðsynlegar ráðstafanir
til þess að bæta. ástandið. Þessar
deilur Kýpurbúa eru því ekki eins
lítilvægar og þær virðast í fljótu
bragði.
Stjórnarskrá Kýpur, sem bygg-
ist á Zttrieh-samningnum, kveður
á um tyrkneskar bæjastjórnir í
5 stærstu bæjum Kýpur •— auk
grískra, en Makarios, erkibiskup,
forseti Kýpur segir, að þessi á-
kvæði séu óframkvæmanleg í
reynd. Undanfarin tvö og hálft ár
hafa farið fram viðræður um þessi
mál, en þær hafa engan árangur
borið. Þessu stappi lauk með því,
að Makarios lýsti yfir í þingræðu
á gamlárskvöld, að hann væri and-
vígur hinum aðskildu bæjarstjórn-
um.
Samningurinn í Ztirieh og annar
samningur, sem undirritaður var í
London áttu að binda endi á ófrið
og tortryggni Grikkja og Tyrkja
í garð hvors annars. Ástandið var
þannig, að öfgakenndar ákvarðan-
ir, svo sem um aðskildar bæjar-
stjórnir, voru nauðsynlegar. Vonazt
var til, að þessi tortryggni myndi
hverfa með tímanum svo að takast
mættj að útkljá deilumálin í friði
og sþekt. En þessar vonir hafa
síður-en svo rætzt.
Sú spurning hefur vaknað, hvers
vegna Grikkir og Tyrkir á Kýpur
féllust á stofnun aðskildra bæja-
! stjórna í upphafi. Grikkir segjast
hafa gert það vcgna þess, að Tyrk
; ir og Bretar lögðu hart að þeim.
|Þeir segja einnig, að þeir hefðu
i reiknað með því, að Tyrkir mundu
uppgötva að fengnu sjálfstæði, að
að undiroka tyrkneska þjóðarbrot-
ið — við viljum veita því betri
lífskjör . . . . “
Eitt helzta vígorð grískra Kýpur
búa í deilu þessari er á þá lund, að
þeir vilji ekki tyrnesk „ghetto“ á
eyjunni. Tyrkir halda hins vegar
fast við ákvæði Kýpursamningsins.
í rúm tvö ár hefur tyrkneska stjórn
in ráðlagt Tyrkjum á Kýpur að
starfa í sátt og samlyndi með
Grikkjum. Nú er hins vegar kom-
ið svo, að hún virðist standa að
baki kröfu Kýpur-Tyrkja um að-
skildar bæjarstjórnir.
★ Afstaða Tyrkja.
slíkt í'yrirkomulag væri ófram-
kvæmanlegt. Þetta hefðu Bretar
gefið í skyn.
;★ Tilíögur Makariosar.
★ MAKARIOS erkibiskup var á ferðalagi um Evrópu
í fyrrahaust og fór m. a. til Ítalíu, Bretlands og Grikk-
lands, þar sem hann var í þrjá daga í opinbérri heim-
sókn. Myndin sýnir Markarios við komuna til Rómar
(Keystone).
Makarios hefur jafnframt því að
lýsa yfir andúð á þessu bæja-
| stjórnafyrirkomulagi, sett fram til
lögur um sameiginlegar bæjar-
stjórnir Grikkja og Tyrkja, sem
mundu tryggja Tyrkjum almenn
borgararéttindi og veita þeim
aukna efnahagslega velsæld.
Samkvæmt fyrirætlunum Maka-
riosar mundu Tyrkir njóta góðs
af 25% fjárveitinga hins op-
inbera í Nicosia, en Tyrkir þeir,
sem í bænum búa, leggja til 16%
af tekjum bæjarins, og í öðrum
bæjafélögum mundi hagur þeirra
verða enn betri.
í viðtali við brezkt blað nýlega,
gerði Makarios grein fyri* skoðun-
um sínum á þessum málum og
varpaðj m. a. fram þeirri spurn-
ingu, -að þegar í stjórnarskránni
væru ákvæði, sem aðeins sköpuðu
vandamál og kæmu í veg fyrir
skynsamlega stjórn mála, — hvers
vegna skyldu menn þá ekki hafna
þeim.
í þessu viðtali sagði hann, ið
mál þessi kæmu hvorki SÞ, Bret-
um, Grikkjum né Tyrkjum við. —
Þetta mál kæmi Kýpurbúum eiu-
um við. „Við höfum ekki í hyggju
Slíkum bæjarstjórnum komu
Tyrkir reyndar á, þegar þeir höfðu
slitið viðræðunum, sem áður voru
nefndar, skömmu eftir- áramót. —
Fljótlega kom í ljós, að foringi
Tyrkja á Kýpur, dr. Fazil Kutc-
huk, varaforseti, hafði tekið þessar
ákvarðanir samkvæmt skipunum
frá Ankara. Þetta var bein afleið-
ing af ræðu Makariosar á gamlárs-
kvöld.
Það voru ef til vill engar tilvilj-
anir, að um svipað leyti og þetta
gerðist, kom Kutchuk í opinbera
heimsókn til Ankara og umræður
voru um málið í tyrkneska þing-
inu. í þessum umræðum sakaði
Feridun Erkin, utanríkisráðherra
Tyrkja, Makarios um að grafa
undan stjórnarskrá Kýpur að yf-
irlögðu ráði.
Hann lýsti yfir því, að Tyrkir
mundu halda við ákvæði Zttrich-
| samningsins og gaf í skyn, að Tyrk-
I ir mundu kalla Breta og Grikki til
i hjólpar, ef ákvæði stjórnarskrár-
innar yrðu ekki framkvæmd mjög
ibráðlega. Hann vitnaði í Ztírich-
samninginn, þar sem segir, að
jBrelar, Tyrkir og Grikkir skuli
ræðast yið, ef samníngurinn og
nýja stjórnarskráin eru brotin.
Grikkir hafa reynt að bera sátt-
arorð á milli deiluaðila og á bak
við tjöldin hafa Bretar reynt að
koma í veg fyrir að annað og
hættulegra ástand rísi upp.
★ Aðrar deilur.
En það er margt annað en deil
an um bæjarstjórnarmálin, sem
ógna innanlandsófriði á Kýpur.
Má nefna sprengjutilræði, sem
eru algengir atburðir, deilu um
herinn, deiluna um herstöðvar
Breta á eyjunni og áhrif kommún-
ista.
★ í síðasta mánuði sprakk
sprengja í tyrkneskri mosku og á
mörgum öðrum stöðum íundust
sprengjur áður en þær sprungu.
Undanfarið hafa margir símaklef-
ar verið eyðilagðir í gríska bæjar-
hlutanum í Nicosia, sennilega í
hefndarskyni við skipun stjórnar-
innar um að eyðiieggja nokkra
síma í skrifstofu tyrknesku bæjar-
stjórnarinnar. Minni háttar óeirð-
ir hafa verið á götum úti og deilur
tyrkneskra og grískra blaða á Kýp-
ur harðna. sífellt.
★ Þar eð Makarios og Kutchuk
hafa ekki getað náð samkomulagi
upi skipulag hersins, sem á að
telja 2 þús. menp, skv,: nýju stjórn
arskránni, er hann aðeins skipaður
300 mönnum. Deilt hefur verið um
hlutfallið milli grískra irianna og
tyrkneskra í hernum, en Maka-
rios, forseti, lætur sér þetta í iéttu.
rúmi liggja, enda telur hann, að
her með fleiri en 300 mönnum sé
sóun á almannafé.
it Herstöðvar Breta á Kýpur eru
mikilvægasta tekjulind eyjar-
skeggja. Makarios, sem var svar-
inn fjandmaöur Breta um árabil,
leggur mikla áherzlu á góð sam-
skipti við Breta. Tekjumar af her-
stöðvunum bæta nokkum veginn
upp hallann á fjárlögunum, sem
nemur um það bil 2400 milljónum
króna. Allir munú gera eér gra»'n
fyrir erfiðleikiun þeim, sem munu
risa upp, ef herstöðvarnar vorða
lagðar niður.
★ Kommúnistar.
★ Að baki þessa-vandamáls og
margra annarra vandamála á Kýp-
ur, er hættan, sem stafar af komm
únistum og þeir Makarios óg Kutc-
huk óttast jafn mikið.
Fyrir þessari hættu eru þrjár
höfuðástæður.
1) Kommúnistaflokkurinn á Kýp
Ur er eini skipulagði stjórnmála-
flokkurinn á eyjunni. Foringjnr
hans eru yfirleitt greindir og vel
menntaðir — a.m.k. á mælikvarða
eyjarskeggja. Félagar hans eru
duglegir og undir ströngum aga.
Samtök, sem flokkurinn stjórna.},
láta mikið að sér kveða.
Starfsmaður nokkur, hjá SÞ,
sem kannaði ástandið á Kýpur í
fyrra, tjáði brezkum blaðamanni
að einu Kýpurbúarnir, sem flestir
samstarfsmanna hans hefðu getað
talað við ,,að viti“ væru kómmún-
istar. Hann sagði, að menn þessir
virtust láta sér annt um eyjuna.
Aðrir virtust aðeins hafa áhuga á
veizlufögnuðum. (Geta má þess, að
maður þessi er frá vestrænu
landi).
2) Kommúnistar munu hagnast
á klofningi hægri flokkanna —
Föðurlandsfylkingarinnar, sem er
hlynnt Makarios — og Lýðræðis
bandalagsins, sem er í stjórnarand
stöðu. í fyrravor var ggrð mis-
heppnuð tilraun til þess að út-
kljá deilumál flokkanna. Líklegt
er talið, að ef Makarios, forseti,
mundi ákveða að láta af völdum,
mundu hin mörgu forsetaefni
flokksbrotanna til hægri tryggja
ltbmmúnistum sigur.
3) Deilurnar um bæjarstjórnirn-
ar, sem getið er um að framan.
★ Aukin álivif.
Kommúnistaflokkurinn, sem kal)
ast AKEL, eflist stöðugt og áhrif
hans aukast. Nýir félagar hans
eru nær eingöngu grískir. Fyrir
rúmu ári viðurkenndu valdhafarn-
ir í Moskvu hann sem „sjálfstæð-
an“ flokk, en áður var hann sér-
stök deild, sem framkvæmdanefnd
ir í Bretlandi, Grikklandi og ann-
ars staðar stjórnuðu.
Flokkurinn var stofnaður 1941
og heitir aðalritari hans'Ezekias
Papaioannou. Á flokksþingi i marz
í fyrra, þegar ,,sjálfsstjórn“ ílokks-
g 30. marz 1963 — ALÞÝÐUBLAÐI0