Alþýðublaðið - 30.04.1963, Blaðsíða 8

Björgvin Guðmundsson skrifar um efnahagsmál:
Hagsveiflur
g áætlanir
EF teiknað væri línurit yfir
þróun íslenzkra efnahagsmála
frá því að ísland hlaut full-
veldi og fram á þennan dag,
mundi það sýna æði miklar
sveiflur í efnahagjsþrótininni.
íslendingar hafa á þessu tíma
bili bæði fengið að reyna at-
vinnuleysi og örbirgð kre inu-
áranna og séð hvernig vot'ð-
bólgan gerir verömætin að
engu. En þessar miklu sveifl-
ur í þróun íslenzkra efnahag -
mála er/u ekkei*t séreinkcnni
fyrir þróun hins íslenzka þjóð
arbúskapar. Þetta sama hafa
flestar aðrar þjóðir einnig mátt
reyna. — Þannig sagði heims-
kreppan 1930 til sín um flest
lönd heims og verðbólga hefur
hrjáð mörg lönd veraldar eftir
síðari heimsstyrjöldina.
Það hefur verið eitt megin
viðfangsefni hagfræðinga aö
rannsaka orsakir hinna miklu
sveiflna í efnahagsmálum, en
þær sveiflur eru í hagfræðinni
nefndar hagsveiflur —. Orsakir
hagsveiflna hafa verið rannsak-
aðar og bent liefur verið á leið
ir til þess að koma í veg fyrir
þær. '
Hvers vegna verða hagsveifl
ur? Hvers vegna myndast fyr-
irbrigði eins og kreppa og verð
bólg'a? Að sjálfsögðu er engin
leið að gefa tæmandi svör við
svo stórum spurningum í stuttri
b'l ðagreiji. Orsakanna er að
Ieita í margvíslegum öflum, sem
eru að verki £ efnahagslífinu.
— En ef draga ætti svar-
ið . saman í eina setn-
ingu mætti segja að orsök-
in væri misræmi milli fram-
boðs og eftirspurnar framleiðslu
varanna. Þegar eftirspurn efiir
vörum eykst meira en svarar
til vöruframboðsins, skapast
jafnvægisleysi, sem annað hvort
getur komið fram í verióólgii
eða greiðsluhalla við útIo%d,
nema hvort tveggja gerist uis
og átt hefur sér stað hér á lauói.
Þegar eftirspurnin er meiri en
framboðið má segja, að mynj-
azt hafi fölsk kaupgeta, þ. e.
kaupgeta, sem ekki hefur
byggzt á fvav.’ieiðsluaukningu.
Eftirspurnin eftir framleiðslu-
vörum er meiri én unnt er aö
fullnægja með aukinni fram-
leiðslu. Afleiðingin verður sú,
að verð markaðsvaranna hefar
tilhneígingu til þess að þrýst-
ast upp á við nema unnt sé að
mæta hinni auknu eftirspurn
með auknum innflutningi, er
grundvallist á lánsfé.
Ef hins vegar framboð á vör-
um er mun meira en eftirspurn
in eftir þeim, þ. e., ef um of-
framleiðslu er að ræða, verður
verðfall á markaðnum. Fyrir-
tækin geta ekki selt allar ' ram
leiðsluvörur sínar, þau verða að
draga saman seglin og fækka
starfsfólki. Og þannig heldur
atvinnuleysi og kreppa innreið
sína.
Af framansögðu er ljóst, að
það ríður á miklu, að samræmi
sé á milli framleiðslumagns ->S
eftirspurnar eftir framleiðslu-
vörum. Þjóðarframleiðsla hverr
ar þjóðar skiptist í neyzlu og
fjárfestlngu. Þeim verðmætum,
sem þjóðin ver ekki til neyzlu
ver hún til sparnaðar og skap-
ar með honum grundvöll fjár-
festingar. Ef ekki kemur til er-
lent lánsfé, má fjárfesting að
sjálfsögðu ekki verða meiri en
sem svarar sparnaði og neyzluv.
framleiðslan verður að vera
jöfn neyzlunni, eigi jafnvægi að
haldast. En í frjálsu hagkeifi
hefur oft verið mikill misbres*
ur á því, að samræmi væri milii
þessara þátta. Eftirspurn éftir
neyzluvörum er iðulega meiri
en sem svarar neyzluvörufram-
leiðslu og á sama tíma eru
bundnir of margir framleiðslu
þættir í framleiðslu fjárfesting
arvara, þ. e. fjárfesting meiri
en sem svarar sparnaði. Einn-
ig er þetta oft öfugt: Neyzlu-
vörufrasnleiðslan of mikil á
kastnað f járfestingar. Þetta mis
ræmi, þetta jafnvægisleysi hef
ur opnð argu margra sérfræð
ir.ga í efnahagsmálum fyrir
nauðsyn áæ Junargerðar. Mörg-
um hefur virzt, sem unnt yrði
að ná meira samræmi með því
að gera áætlanir fram í tím-
ann um þjóðarframleiðsluúa og
skiptingu hennar í neyzlu og
fjárfestingu, þannig að unnt
væri að haga framkvæmdum
eftir sparnaði og möguleikum
til útvegunar erlends lánsfjár.
Og einmitt þess vegna hafa æ
fleiri ríki hafið áætlunargerð.
Það var einmitt upp úr heims
kreppunni 1930, að umræður
um áætlunargerð jukust. Mcan
töldu, að unnt yrði að koma í
veg fyrir atvinnuleysi með þvf
að áætla framleiðsluna fram í
tímann. En kreppan kenidi
þjóðum heims fleira en áætlun
argerð. Hún kenndi þeim það,
að þær gátu ekki í erfiðleikum
sínum einangrað sig • hver frá
annarri. — í heimskreppunni
reyndi hvert ríki fyrir sig að
umgirða sig tollum og höftum
til þess að vernda sína eigin
framleiðslu án tillits til þess,
hvaða afleiðingar sflkar ráðstaf
anir hefðu fyrir önnur viðskipta
ríki,, Afleiðingin varð sú, að al-
þjóðaviðskipti minnkuðu. Og í
viðbót við erfiðleifca í fram-
leiðslu heima fyrir komu örí- [
ugleikár á sölu útflutningsaf- i
urða erlendis. Af þessum sök- |
um urðu afleiðingar kreppunn- [
ar sárari en ella. Eftir síðari [
heimsstyrjöldina, er ríki heims i
óttuðust offramleiðslu á ný og [
samdrátt, gættu þau þess, að [
hin gamla saga endurtæki sig [
ekki. Ríkin lögðu áherzlu á, sem [
mest og frjálsust alþjóðavið- 1
skipti og þau hafa öll notið [
góðs af þeim.
íslendingar hafa losað um við |
skiptahöft sín eins og önnur [
ríki V.-Evrópu og gerzt þátttak j
endur í hinum frjálsu, alþjóð- j
legu viðskiptum. Og nú feta [
þeir einnig í fótspor annarra j
rikja V.-Evrópu með því að [
hefja áætlunargerð. Ástæðan [
fyrir því, .að íslendingar hafa [
ekki getað hafið áætlunargerð [
fyrr er sú, að hér hefur verið i
mikill skortur á tölulegum upp [
lýsingum um atvinnulífið.
Hin fyrsta þjóðhags- og fram jj
kvæmdaáætlun íslendinga, sem i
núverandi ríkisstjórn hefur lagt E
fram, á að hjálpa þjóðinni tn i
þess að skapa aukið jafnvæg; i j
efnahagsmálum, hjálpa henni j
til þess að sigrast á verðbólg- j
unni og koma í veg fyrir, að j
samdráttur og kreppa komi hér [
á ný. Hún á að trygga jafn- [
vægi og stöðuga aukningu þjóð [
arframleiðslunnar. — Áætlunin i
segir okkur, hversu mikil þjóð- [
arframleiðslan verði næstu 4 [
árin, hversu mikil neyzlan ver'ii ;
og f járfestingin og hvernig þjóð 1
in muni rísa undir hinni miklu |
fjárfestingu, þ. e. hversu mik- s
ið þjóðin muni leggja fram ;*f \
sparifé og hversu mikið verði |
af afla í lánsfé erlendis.
Þjóðhags- og framkvæmdaá- j
ætlunin gerir ráð fyrir, að j
þjóðarframleiðslan aukist um j
til jafnaðar um 4% á ári 1963— j
1966. Er gert ráð fyrir, að þjóð [
arframleiðslan verði 12.050 [
millj. kr. 1963 á verðlagi árs- [
loka 1962 og aukist síðan um [
hálfan milljarð á ári til 1966. i
(480 millj. kr. árið 1964, 500 \
millj. 1965 og 520 millj. 1966). [
Gert er ráð fyrir, að rúmlega [
• fjórðungur þjóðarframleiðsi- [
unnar verði fjárfesting eða riim §
ir 3 milljarðar. Til þess að . :ta [
staðið undir svo mikilli fjár- [
festingu, er reiknað meíf. að [
þjóðin verði að taka til jafn- \
aðar 600 millj. kr. lán erlendis [
árlega. [
Að sjálfsögðu er ekki nóg j
fyrir þjóðina að gera áætlanir j
fram í timann til þess að ná j
þeim markmiðum, er hún vill j
stefna að. Þjóðin verður að vera j
Framh. á 14. síðu .1
ENN á ný hefur nafni Frol Koz- |
lovs skotið upp 1 dálkum dagblað-
anna, og aftur er það í sambandi
við orðróm um að Krústjov hygg-
ist draga sig í hlé að tveim árum
liðnum.
Sérfræðingur Lundúnablaðsins
„Observer” Edward Chrankshaw,
segir að Krústjov muni skýra frá
þessu á fundi í miðstjórn komm-
únistaflokksins 28. maí nk. og skipa
Kozlov eftirmann sinn.
Chrankshaw heldur því fram, að
Krústjov hafi sett sér þrjú takmörk
áður en hann lætur af störfum —
Hann vill lægja deilurnar við Kín-
verja, halda fund með Xennedy
og koma á samningi um eftirlit i
geimnum. Talið er, að þessi orð-
rómur allur sé frá andstæðingum
Krústjovs kominn, ekki vinum
hans.
Nú eru um það bil fimm ár lið-
in síðan Kozlov varð þekktur fyr-
ir alvöru utan Sovétríkjanna. í
marz 1958 var hann skipaður
fyrsti varaforsætisráðherra við
hlið Mikoyans. Síðan hefur hann
vikið úr embætti, og sérfræðing-
arnir segja, að hann hafi ekki glat-
að áhrifum sínum af þeirri á-
stæðu.
Greinilegt er nú, að Kozlov er
„lykil-maður” Krústjovs í mið-
stjórn kommúnistaflokksins, en
hann er einn af riturum hennar.
Lýsingar á Kozlov, sem fyrir
liggja, eru nokkuð mótsagna-
FROL KOZLOV
kenndar. Sumar eru á þá leið, að
hann sé mjög önugur og sneiddur
þeirri kímnigáfu, sem m. a. má
finna í fari manna eins og Krúst-
jovs og Mikoyans.
Aðrir hafa lýst honum þannig,
að hann sé mjög Ijúfmannlegur og
þegar hann opnaði hina stóru sov-
ézku sýningu í New York árið
1959 kom hann sér mjog vel hjá
mörgum Bandáríkjamönnum.
Þess ber að geta, að þessi heim
sókn var farin, þegar samskipti
Bandaríkjanna og Rússa voru
betri en þau hefðu verið um langt
skeið, og Kozlov kaus sennilega
að beita persónutöfrum sínum.
Kozlov, sem nú er -55 ára að
aldri, er Rússi. Hann fæddist í
þorpi einu um 300 km. suðaustur af
Moskva. Hann hóf afskipti af
stjórnmálum um 25 ára gamall.
Kozlov var aðeins tíu ára gam-
all, þegar borgarastyrjöldin skall
á, en enda þótt hann sé ekki í
hópi uppgjafaliermanna úr borg-
arastyrjöldinni, tók hann virkan
þátt í stjórnmálum mestöll valda-
ár Stalins. Það er kannski eðli-
legt, að Krústjov skipi mann, sem
hefur svinaðan feril að baki og
hann sjálfur, fyrir eftirmann sinn.
Og Krústjov hefur eiginlega gert
ljóst, að hann vilii gjarnan að Koz-
lov verði nvr æðsti leiðtogi Sov-
étríkjanna. Kozlov hefur fengið
alvarlegt hiartaslag, en mun hafa
náð sér eftir það og ef nú við
góða heilsu.
Kozlov hlaut menntun sína í
flokknum. Hann hugðist nema
tæknivfsindí og fékk styrk til verk-
fræðináms Fann lauk tæknimennt
un sinni 10'1*'’ og starfaði fyrst við
stálverksmið.iu.
En s'ðar! rrievpti” flokksvélin
hann. f vann hann mikið
að stríðsf»-am1eiðslu. Hann var
talinn írpí^nnlegur fylgismaður
Stalins o" "•>*■ ckipaður aðalritari
flokksdei1fi'”'innar á Leningrad-
svæðinu. Hann tók þátt í aðgerð-
unum geeri rivðingalæknum á síð-
ustu valdaír*’m Stalins, en um þær
aðgerðir bef"r mikið verið talað.
En eftir ’át Stalins stóð hann
við hlið Krústiovs — ekki Malen-
kovs eða Mo’o'ovs. Hann lifði því
hcldur kyrrlótu lífi, þegar Malen-
kov var a'lsráðandi í stjómmála-
lífinu.
Þegar Krúst.iov varð aðalritari
var Kozlov einn þeirra fyrstu, sem
varð það fagnaðarefni. í febrúar
1957 var hann í framboði til for-
sætisnefndar flokkslns og haustið
1957 var honum launuð andstað-
an gegn klíkunni Malcnkov-Molo-
tov-Kaganovitoh með því að fá sæti,
í forsætisnefndinni sem fullgildur
meðlimur.
Kozlov hefur ætíð stutt dyggi-
lega stefnu Krústjovs. Hann hefur
verið aðalræðumaður við nokkur
mikilvæg tækifæri. Hann er talinn
duglegur stjórnandi og hafa til að
bera þá hörku, sem nauðsynleg
sé. — (S. Ö.).
iiuiiiiiu»'->*uuuiiiiiHU(uiiiiiiiiiiiuiuuiiii>ituiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiuiiuiHiiuiiri«iiiiiiiiiiitiittuiiHmiiiiiiMuiiuiiiiimiiiiiuiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiUMii«iiiiiiiiiiiiiiiiii/iiiii>iiiiimMi
n
íg 30. apríl 1963 — ALÞÝÐUBLAÐIÐ