Verkamaðurinn - 06.03.1964, Síða 4

Vakri-skjóni, Fátækt íylgi-
kona og Milton íslenzkra
Sigurður Stefónsson,
vígslubiskup:
JÓN ÞORLÁKSSON
þjóðskóld Islendinga.
Æfisaga.
Almenna bókafélagið.
Fyrir jólin síðustu var aug-
lýst ný bók, og nafn hennar
hljómaði kxmnuglegar í eyrum
fólks á íslandi en flest önnur
bókarheiti, sem kváðu við í út-
varpi á hverjum degi. Jón Þor-
láksson á Bægisá er eitt þeirra
nafna, sem heita má að hvert
mannsbarn á íslandi kannist
við, eftir að það er komið til
vits og ára, Vakri-Skjóni hans
verður kunningi flestra ís-
lenzkra barna, um leið og skóla-
ganga er hafin, og sumra fyrr,
þótt margt þyki nú glatast
fornra minna. Og Fátækt fylgi-
kona hans gengur enn manna á
milli eins og húsgangur, þótt
nú þekkist vart lengur sú fátækt,
sem þá var um kveðið. Á ungl-
ingsárum mínum voru þeir mér
hliðstæður Jón Þorláksson og
Páll Olafsson, Vakri-Skjóni Jóns
og Löpp Páls. Leirgerðarkvæði
Jóns og Skaftavísur Páls. Báðir
voru þeir hin elskulegu náttúr-
unnarböm, sem nutu hversdags-
ins, hötuðu af einlægu hjarta,
þar sem það átti við, og svöluðu
því hjarta með óþveginni tján-
ingu í andstöðu, en unaðslegum
ómum í umsvifum daglegs lífs.
Tveir skáldbræður, hvor á sínu
landshorni, fátækir að verald-
arfjármunum, en auðugir í and-
anum og ósínkir veitendur
þeirra auðæfa á báðar hendur
til þess fólks, sem var þeim
skyldast í viðhorfum til dag-
legrar annar.
Ég er ekki frá því, að mikill
hluti alþýðufólks á íslandi hafi
allt til þessa litið á Jón Þorláks-
son fyrst og fremst sem alþýðu-
skáldið, sem í krafti snilldar
sinnar varð um leið þjóðskáld.
Lærðir menn hafa alla tíð vitað
betur. Þeir hafa vitað að Jón
var brautryðjandi nýs tíma í
hókmenntum þj óðarinnar. En
það hefur legið meir í þagnar-
gildi en verðugt er, og má vera,
að ástæðan sé sú, að enn hafa
fræðimenn kinokað sér við að
leiða fram í dagsljósið, hvílík
áhrif Jón Þorláksson hefur haft
á stórskáld öndverðrar 19. ald-
ar hér á landi.
í þessari nýju bók, sem þjón-
andi prestur hins forna Bægis-
árprestakalls, séra Sigurður
Stefánsson, vígslubiskup á
Möðruvöllum, hefur ritað um
þennan ódauðlega forvera sinn,
er ekki leyst það verkefni að
rekja áhrifaferil Jóns, enda bók-
in ekki rituð með það ,mark
fyrir augum. En að bókinni er
mikill fengur. Hún vekur athygli
almennings á þjóðskáldinu,
dramatískum lífsferli þess og
bókmenntalegum afrekum og
hver þörf er frekari rannsókna
í þeim efnum. Hún bætir miklu
við það, sem fólk almennt veit
um þá fjölþættu lífsreynslu,
sem mætt hafði séra Jóni áður
en hann gerðist prestur á Bæg-
isá. Margrét Bogadóttir, kona
hans, verður manni minnis-
stæður persónuleiki. Búskapur
þjóðskáldsins inn til dala á
Fellsströnd stendur manni ljós-
lifandi fyrir hugarsjónum, og
árekstrarnir milli þeirra hjóna
út af tengslum hennar við bú-
skapinn er átakanlegur harm-
leikur. Þeir kaflar bókarinnar,
sem um þetta fjalla, eru bezt
skrifaðir, atburðarásin nýtur
sín þar í látlausum umbúðum
frásagnarinnar.
I bókinni er mikinn fróðleik
að finna um ættfræði og atburði
í héruðum og það svo mikinn,
að víða truflar hann heildarsvip
bókarinnar. Ættartölurnar bera
vott um mikla aðdrætti til rits-
ins, en eru víða alltof fyrirferð-
armiklar, ekki aðeins þar sem
mikið er rakið umhverfis vini
Jóns, heldur einnig hvað honum
sjálfum viðkemur. Þá er oft
seilzt til atburða viðkomandi
aukaper|sóna frásagnarinnar.
Þar er að vísu margt, sem
skemmtun getur verið að lesa
út af fyrir sig, einkum þeim,
sem grúska í þjóðsagnafræðum,
en æfisaga Jóns Þorlákssonar
nýtur sín ekki eins vel fyrir vik-
ið. Sterkasta hlið frásagnarinn-
ar er ást höfundar á viðfangs-
efninu og snilld og persónuleika
Jóns Þorlákssonar, en stundum
getur sú ást þó stigið svo hátt,
að hátíðleiki og viðkvæmni
spilli frásögninni.
Höfundur metur það að verð-
leikum, að þýðji ngar Jóns á
höfuðritum erlendra stórskálda
eru ekki aðeins hátindur verka
hans, heldur einnig verk, sem
er upphaf nýs tíma í bókmennt-
um þjóðarinnar, og enn ókann-
að, hve víða liggja áhrif frá
þeim þýðingum og raunar öðr
um verkum Jóns. Þetta er áður
vitað, og aðrir hafa fyrr vikið
orðum að þessari staðreynd. En
bók séra Sigurðar Stefánssonar
leggur aukinn þunga á menn-
ingarlega nauðsyn gagngerðar
rannsóknar í þessari grein. Það
er eins og fræðimenn okkar hafi
verið hér ragir við. Orsökin
gæti verið sú, að þeir telja sér
og þjóð sinni það nokkuð við-
kvæmt mál, ef sú yrði reyndin á,
að listaskáldið góða, Jónas
Hallgrímsson, hefði sótt allmik-
ið til fyrirrennara og hann
dæmdist ekki lengur sem braut-
ryðjandi nýrrar kliðmýktar í
íslenzkri ljóðagerð, heldur
hefðu þeir strengir áður verið
slegnir og hann átt sína fyrir-
mynd um strengjagripin. En
það er ekki orðið neitt leyndar-
mál, að víða finnast fyrirmyndir
Jónasar í ljóðum Jóns Þorláks-
sonar, þótt ekki hafi rannsókn
þess enn verið gerð þau skil
sem skyldi.
En það þarf víðar að athuga
um áhrif frá Jóni en í kveð-
skap Jónasar. Séra Sigurður
bendir á skyldleika við Jón í
tilþrifum Matthíasar Jochums-
sonar, en ekki er kannað, hvort
það muni af rótum andlegs skyld
leika eins samans eða bein áhrif
frá kvæðum Jóns. Alla tíð fram
til okkar daga gæti maður með
fullum rétti spurt, hvort þetta
kvæðið eða hitt hefði orðið til
eða að hve miklu leyti með
öðrum blæ, hefði höfundurinn
ekki verið kunnur kvæðum Jóns
Þorlákssonar. Tökum til dæmis
kattarkvæði Jóns Helgasonar
og fleiri í þeim dúr. En fyrst og
fremst bæri að atliuga, hvern
þátt fordæmi Jóns Þorlákssonar
hefði átt í þýðingu Hómers-
kvæða eftir Sveinbjörn Egilsson
og hvar finna mætti tengsl á
milli þessara snillinga í orða-
vali og málsmeðferð. Þýðing
Sveinbjarnar er á hvers manns
vörum sem snilldarverk, en þýð-
ingar Jóns heyrast vart nefndar
nema í hópi hinna lærðustu og
hafa víst aldrei birzt í sérstakri
bók. Útgáfa á þýðingum hans
mætti ekki dragast lengur, ef
forðast á menningarlega hneisu.
Og þótt sú bók næði aldrei al-
þýðuhylli í sama mætti og
Hómersþýðingar Sveinbjarnar,
þá þyrfti það ekki að vera af
þeim sökum, að þær stæðu að
baki að listrænu gildi, heldur
einfaldlega af því, að grísk forn-
menning er betur við hæfi al-
mennings á íslandi en kynjatrú
kristinnar miðaldakirkju.
Séra Sigurður Stefánsson hef-
ur frætt okkur um persónuleika
og lífsskeið Jóns Þorlákssonar,
og alúð hans við verkið skín af
hverri blaðsíðu. Fyrir það ber
honum þakkir. Og þó á hann
enn meiri þakkir skildar fyrir
það, að hann hefur minnt okkur
á það í hógværri hreinskilni,
að það er ekki sæmilegt íslenzk-
um bókfræðum, að verkum Jóns
Þorlákssonar sé ekki meiri sómi
sýndur en verið hefur.
Gunnar Benediktsson.
ATH. — Grein þessi birtist í
Þjóðviljanum 5. marz sl. Vegna
kosta hennar og viðfangsefnis,
leyfir Verkamaðurinn sér að
birta hana. Vonar að höfundur
fyrirgefi bessaleyfið. — Ritstj.
Svcfapokar
NÝJASTA
TÍZKA —
MJÖG
GÓÐ
FERMINGARGJÖF
JARN OG GLERVÖRUDEILD
LElKFELAd ÁKURELRAR:
n
Góðir eiginmenn
ff
• •
Það var reyndar farið að hafa
það í flimtingum, að Leikfélag
Akureyrar væri dautt. Það hefði
ekki þolað þær hressilegu hræring
ar í leiklistarlífinu, sem gert hafa
vart við sig í nágrannasveitum í
vetur, og Þrettándakvöld hefði
orðið síðasta vers. Sem betur fer
hefur þetta reynzt marklaus frétt.
Á þriðjudagskvöldið frum-
sýndi félagið gamanleik þann,
sem nefnist Góðir eiginmenn sofa
heima. Höfundur leiksins er
Walter Ellis, þýðandi Inga Lax-
ness, leikstj óri Jóhann Ögmunds-
son.
Þetta er gamanleikur og annað
ekki, boðskap hefur hann engan
að færa og verður vart kenndur
við áróður. En fólk brosir, hlær,
jafnvel skellihlær á meðan það
horfir á. Sá mun líka vera tilgang-
urinn, og hann næst býsna vel á
sýningunum hjá leikfélaginu.
Leikendur eru alls 10 og flestir
gamalkunnir af sviði Samkomu-
stærsta hlutverkið, og er greini-
lega réttur maður á réttum stað.
Hann leikur fjármálamann, einn
af þeirri stétt, sem nú er fræg
orðin hér á landi að ýmsu mis-
jöfnu. Höfundur leiksins tekur
mildilega á stéttinni og í meðför-
um Eggerts verður fjármálamað-
urinn ósköp elskulegur, þótt gall-
arnir leynist heldur ekki. Eggert
er alltaf skemmtilegur á sviðinu
og verður sjaldan fóta- eða orða-
skortur.
Ragnheiður Júlíusdóttir leikur
konu fjármálamannsins. Hún fer
snoturlega með hlutverkið, sem
gerir allmiklar kröfur.
Olafur Axelsson leikur upp-
finningamann. í þetta hlutverk
hefði þurft að fá eldri eða a. m.
k. fullorðinslegri mann. Ekki þar
fyrir, að Ólafur stendur sig nokk-
uð vel. En hann getur aldrei orð-
ið sannfærandi í þessu hlutverki.
Júlíus Oddsson leikur veitinga-
hússins. Eggert Ólafsson fer með|mann. Hann er dálítið yfirdrifinn
á köflum, en almennt góður og
gerfið gott.
Þórey Aðalsteinsdóttir fer með
lítið hlutverk rithöfuhdar, og
gerir því þokkaleg skil.
Jón Ingimarsson leikur lækni,
binn mesta furðufugl. Ekki verð-
ur sagt, að höfundur leiksins
auki á virðingu læknastéttarinnar
með þessari kúnstugu útgáfu, en
Jón skapar þarna skemmtilega
týpu.
Leikstjórinn, Jóhann Ögmunds-
son, leikur hr. X. Skemmtilegt
gerfi, og ný en góð útgáfa af
Jóhanni.
Vilhelmína Sigurðardóttir leik-
ur þjónustustúlku og Hlín Dan-
íelsdóttir filmstjörnu. Komast
báðar sómasamlega frá því. Loks
er að geta Árna Böðvarssonar,
sem leikur þjón af miklum ágæt-
um.
Þetta er sem sagt gott. Og inni-
haldið er ekkert. En hlátur í tvo
og hálfan tíma er nokkurs virði.
Þ.
4) Varkamaffurinn
Föstudagur 6. marz 1964.