Vínland - 01.01.1903, Blaðsíða 2

| FraíTifaLrír. |
á> . <i>
Einokunarfelög Margir hagfræðÍDg-
og ar og fijóðmálafræð-
Hugvitsmenn ingar, sem pykjast
ajá og skilja rás við-
hurðanna hafa spáð því, að meðal hinna
skaðvænustu áhrifa, er einokunarféiögin
mundu hafa á mannfélagið, yrði pað, að
þegar þau væru orðin ein um hituna>
hvert í sínum verkahring, þá mundu
flestir hugvitsmenn liaetta að starfa ög
nýjar uppgötvanir verða fáar eða engar.
í>ví að þegar eitt félag hefur náð ein-
hverri iðnaðargrein algerlega á sitt vald;
þá hefur það við enga aðra að keppá, og
þarf því alls ekki að reyna að umbæta
vöru sína til þess að geðjast skiftayinum
sínum, en getur iátið sér nægja að gera
sama hlutiun óhreyttaun og seit hann
þannig um aldur og a;fl, því þaci er
kostnaðarminst; en enginn keppinautur
■er ti), sem getur boðíð annað betra. En
þessar ástæður, og þeir spádómar, sem á
þeim eru bygðir, virðast ekki lnifamikið
gildi, enn sem komið er, því aldrei liafa
fleiri uppgötvanir verið gerðar hér í
landi en síðustu árin, og fiestar í þéim
iðnaðargreinum, sem eiuokunarfélögin
liafa mest vald yflr.
' Hvenær sem einhver liér í
Einka.leyfj Bandaríkjunuin uppgötvar
og eitthvað, sem nokkuð er í
uppgötvanir varið—en fáir iítilsvirða
sínar eigiu uppgötvanir—
skýrir hann stjórninni í Washington frá
uppgötvan sinniog lýsir öllu sem nákvæm-
ast, og biður stjórnina jafnframt að veita
sér einkaleyfi (patent), er veiti sér einum,
eu euguin öðrum, lögmætann rétt til að
gera þann lilut svo að liann sé til sölu
meðal alinennings. Það leyfl veitir
stjórnin, ef ekkert annað hefur áður ver-
ið íundið alveg samskonar og eitikaleyfl
veitt öðrum. Þannig geta margir hug-
vitsmenn notið ágóðans af uppgötvan
sinni t-r þeir liafa fengið einkaleyflð, en
einiiiýtt er það þó tkki, og sumir hafa
að eins beðið tjón af því, en aðrir náð
rétti þeitra með brögðum eða valdi.
Tafla sú, er hér fyigir, sýnir hversu
margar umsókuir hafa komið í hendur
stjórnarinr.ar um einkaleyfi, vörumerki,
o. s. frv., hinn siðasta áratug, taiið frá
30. jvtní hvert ár til sama tíma næsta ár:
30. júní, 1893.............43,589
“ “ 1894 .............39,206
“ “ 1895.............41,014
“ “ 1896.............45,645
“ ‘I 1897.............47,747
“ “ 1898.............44,216
“ “ 1899.............40,320
“ “ 1900.............45,270
“ “ 1901.............48,075
“ “ 1902.............51,258
Síðastiiðið ár hefur umsókuin verið
miklu meiri en nokkru sinni áður og
stjóruin hafði ekki við að afgreiða, svo
að 30. júní, 1902 voru rúml.ellefu þúsund
í höndtim hennar óafgreiddar. Árin 1898
og 1899 minkaði einkaleyfa umsóknin.
Umsjónarmaður skrifstofunnar segir, að
það haíi verið af völdum ófriðarins við
Spáhverja, áf þvl þegar hann hófst fóru
flestir hugvitsmenn að fást við að upp-
gétva nýjar byssur, skotfæri og ýmsar
vígvélar, en fátt af því var fullgert áður
stríðiuu var lokið, og fæstir komust svo
langt að þeir gætu sótt um einkaleyíi,
en hættu við altsaman þegar búið var að
viuna á Spánverjum. Hann segir einnig,
að nýjungagirni þjóðarinoar hafi ávalt
mikil áhrif á hugvitsinennina. Þannig
sé nú mest sókt um einkaleyfl. fyrir sjálf-
hreyflvagna, gasvélar og alls konar hest-
laus akfæri. Fyrir nokkrum árum siðan
voru reiðhjólin í höfðum flestra hugvits-
manna; þvi næst brutu þeir heilann mest
um uýjar rafmagnsvélar, og svo hættu
þ.eir við þær og fóru að hugsa um víg-
véiar, þegar spanska stríðið hófst, og
þannig hefur það oftast gengið koli af
kolii.
, í stað þess að. letja liugvitsmenn og
útrýma nýjum uppgötvunum eins og
margir spáðu, liafa einokunarfélögin
hvatt menn og uppörvað til nýrra til-
rauna; auðvitað gera þau það af eigin
gjönium hvötum, því þau hagnýta sér
sjálf allar uppgötvanir slnna maiina, en
árangurinn er sá, að fleiri uppgötvanir
eru nú gerðar en nokkru sinni áður.
Fjármáladeild llanda-
Skýrslur ríkjastjórnarinnar lief-
Fjármála. ur gefið út fróðlegar
Deilda.rinrva.r skýrslur um efnahags
framf«rir þjóðarinnar
o. fl. síðan árið 1890. Skýrslurnar sýua
stærð landsins, fólksfjölda, auðlegð,
skuldir, tölur banka og bújarða, verk-
smiðja og iðnaðarvöru, tekjur og út-
gjöld þjóðariunnr, innfluttar og útfiuttar
vörur. járnbrautir og fl utninga, peuinga-
veitu í landinu, og tnargt fleira,
sem bezt getur frætt menn um vöxt og
framfarir þjóðarinnar. Frá 1800 til 1850
eru skýrslurnar frá hverjum tlu áruin, en
frá 1850 til 1902 eru þær árgskýrslur.
Eftir þeim að dæma iiafa framfarirnar
verið næstum ótrúlega íniklar og líklega
hefur engin önnnr þjóð, fyr né síðar,
tekiðsvo miklum framförum á jafnstutt-
um tíma. Flatarmál BaDdaríkjanna var
827,844 ferh. mílur árið 1800, en árið 1902
er það orðið 8,025,600 ferh. milur þó
Alaslca og eyjar þær, sem tilheyra
Bandaríkjunum sé ekkitalið með. Árið
1810 voru til jiifnaðar að eins 8.6 (rúinl.
þrír og hálfur) menn á hverri ferli. rnílu,
og 1902 era rúml.26 menu á hverri feili.
mílu til jafntðar, þrátt t'yrir það, þó
flatarmál landsins hafi vaxið svo mjög.
Eignir þjóðarinnar voru virtar urn sjö
þúsund miljónir dollara árið 1850 en árið
1900 eru þærvirtar níutíu og fjögur þús-
uud miljónir dollara. Árið 1857 voru
eiguruar, sem svaraði $307 fyrir hvert
höfuð en 1900 voru þær $1,235 til jafn-
aðar fyrir hvert liöfuð. Kikisskuldir
svöruðu $15 á hvert höfuð árið 1800; árið
1840 voru þær komnar niður í 21 cent á
iivert höfuð, en árið 1865, við lok þræla-
stríðsins, voru þær komnar upp í $77 á
hvert höfuð, en árið 1902 eru þær komn-
ar niður í $12.07.—Peningaveltan var
sem svaraði $13.85 fyrir hvert höfuð árið
1860, en árið 1902 er hún Bem svarar
828.40 og eru það hin mestu peningaráð,
sem þjóðin heftir nokkurn tíuia liaft.
Eignir manna á sparibönkum voru rúml.
ein rniljón dollarar árið 1820 en árið 1901
nema þær meir en tvö þúsund og fimm
hundruð miljónum doliara. Þeir pen-
ingar eru uð mestu leyti eign þeirra, sem
ekki eru kullaðir ríkir.
Skýrslnr þessar sýna liverjar orsakir
eru til þess, að fjármagn og peningaeign
þjóðarinnar hefnr vaxið svo mjög. Það
eru hinar miklu framfarir í landbúnaði,
iðnaöi og öðrum atvinnngreiuum, sem
valda því. Ábýlisjarðir (farms) voru
1,449,073 að tölu árið 1850 en árið 1900
eru þær orðnar 5.739,657 að tölu, hér um
bil fjórfaldast síöustu fimtíu árin. Eignir
bænda voru vírt.ará fjögur þúsund milj-
ónir dollara árið 1850 en tuttugu þúsund
miljóuir árið 1900. Þær hafa vaxið flmm-
falt á fimtíu áruni, og afurðir laudbúnað-
arius hafa meir en tvöfaldast -síðustu
þrjátíu árin. Kvilcfénaður var virtur
544 milj. dollara árið 1850, en árið 1900 er
liann viitur 3,981 miljón dollara. Iðnað-
arvara er virt á þúsund milj. dbllara árið
1850 en árið 1900 er hún virt á rúm).
þrettán þúsund miljón dollara. Svipað
þessu er það, sem skýrslur þcssar sýna
um allar aðrar atvinnugreinir; en lang-
stórkostlegastar hafa þó verið framfarirn-
ar á járuhrautununi og öilu því, er miðar
til að greiða samgöngur og viðskifta-
líf manna liér í landi.
Aðferðin til að senda
Vfre.lev.us víralaus rafskeyti er nú
R.svfskeyti orðin svo fullkomin, að
enginn efi er á því, að
hún mun innnn skams verða notuð um
allan heim. Marconi hefur mest uunið
að því að fullkomna hana, og á því í r.iun
og veru lieiðurinn skylið fyrir þá upp-
götvan, þó hann liafl ekki orðið fyrstur
til að gora tilraunir í þá átt. Hann og
samverkamenn lians liafa nú sent mörg
víralaus skeyti yfir Atlantshaf og hepn-
ast yel að fá þau send orðrétt og greini-
lega. Hann sendi eitt skeyti til Poldliu
á Englandi til Ít.alíu-konungs, var það
alt á ítölsku, og þjónar lians í Poldhu
skrifuöu það orðrétt eftir liljóði vélar-
innar, sem tók móti því. Eu enginn
þeirra skilur eitt orð i ítölskú, og þykir
það óræk sönnun fyrir því, hversu
greinilega víralaus rafskeyti eru nú
send meir én 2000 mílur vegar er allir
staflr heyrast svo glögt, að menn geta
t.ekið mót orðum á máli, sem þeir alls
ekki skilja.