Vínland - 01.01.1903, Blaðsíða 4

V í N L A N D.
Máuaðarblað. Yerð sfl.OO árg.
'Útgefandi: G. B. Bjðrnson.
Kitstjórar ■
\ Tli. Thordarson.
I Björn B. Jónsson.
Entered at tiie [lost-ofiire at Minneota,
M inn., as second claas niatter.
íslenzko.n Við Hérlendík. Háskóla.
Það var \eloert, að vekja eftir-
lekt á því í íslenzku blöðunuin,
liversu mikia viðurkennino-u móður-
mál vort hefir fengið í inörguim skól-
um Bandarikjanna. Það er eins oo
vér hiifum ekki vitað |>að. að íslenzk-
an er kend og viðurkeíid í ríkishá-
skólum lauds vors. Vér höfum hér í
Bandaríkjunum ekki átt nein íslenzk
blöð til að fræða oss um [*uð og
fagna yfir f>ví. Eu ji.iö lítið, sein
hefur verið á j>að minst af ísieuzkum
blöðum frá öðrum lönduin hefur Jiað
helzt verið til að riiðra íslenzku
kenzluiini við háskóla vora. Nfi
liafa vorir eigin námsinenn leiðrótt
}>etta og synt með skýrslum sann-
leika málsins.
Við alia lrelztu há-kóla landsins
eru kendar liiuar fornu íslenzku bók-
mentir. fornsögurnar og eddufræðin,
og }>að af mönnum, sem búið hafa
sig undir jiann starfa við beztu
mentastofnanir Norðurálfunnari Oir
j>að eru fiessi fornu fræði, seiu mest
er um að gera og oss ísleiidinguin
ber að leggja mesta rækt við sjálf-
um og gera öðruin kunnug, |>\ í Jiau
eru hin veigamestu vísindi, som ís-
lenzka J>jóðin á. En þar að auk er
við ýmsa skóla veitt tilsöon í söou
og nútíöar bókmentum íslendinga.
Er Jiað einkuin í [>eitn líkjuin, sem
Skandinavar eru fjölmennir. Við
háskólann í Madison, Wis., er kenn-
ari í íslenzku, seiri lætur sér mjög
ant um nútíðar bókmentir vo ar,
sjálfur ritar hann mál vort mjög vel
og fjiilda tnargir skandinaviskir
námsmenn læra af honum. Við liá-
skóla Minnesota ríkis hefur ekki að
eins forn-íslenzkan hlotið viðurkenn-
ingu sem námsgrein, heldur einnig
nútíðar iriálið. Þar er boðin kenzla
í báðum jieim greinum. Við burt-
farar próf getur maður boðið ís-
lenzku sem fullnægjandi námsgrein,
jafn réttháa sem hverja aðra. Það
hefur verið gert af íslenzkum náms-
inönnum við pann skóla og að sjálf-
sögðu tekið gilt. Kennarinn í ís-
lenzkunni er einkar vel að sér í hin-
uin fornu bókmentum vorum, lærði
}>ær við háskólann í Uppsöluin í
SvlJ>jóð. Eddufræðingur er hann
talinn óvenjulega mikill. Hann les
og nútíðarmál vort og fylgir með í
bókmentasögunni. Ekki er hann J>ó
fær um að kenna róttan framburð
og hreiin málsins í tali, en þeir við
liáskólann hafa látið í veðri vaka, að
hve nær sem par verði eftirspurn
eftir pess konar kenzlu í íslenzkunni
skuli ekki standa á kennara.
Við háskólann í Norður-Dakota
hefur alt að pessu engin kenzla í
íslenzku átt sór stað. En nú er [>ar
hafin svo sterk hreifing í þá átt,
að rniklar líkur eru til þess að
par verði innan Iítils tíma haft meira
við íslenzkuna en nokkurstaðar
unnarstaðar í Ameriku. fslendingar
I Norður-Dakota eru fjölmennir og
hafa nú eignast marga ágæta menta-
ruenn. Líka hafa þeir meiri pólitísk
áhrif ]>ar en annarstaðar. Það er
J>ví eðlilegt, að J>eim verði meiri
gaumur gefinn en öðrum. Tvent
hefur J>6 einkum hrundið á stað hinni
nyju hreifingu við háskólann í
Norður-Dakota. Það fyrst. að hinn
nyi kennari í Norðurlanda-fræðum
lætur sér einkar ant um íslenzkuna,
les sjálfur og ritar íslenzku og vill
styðja hana í hvívetna. Hið annað
er J>að, að íslenzku mentamennirnir,
sem gengið hafa og nú ganga á há-
skólann og eru fjöldamargir, hafa
bundist félagsböndum í þeim lofs-
v.erða tilgangi, að koma möðurmáli
sínu á framfæri þar við skólann.
Þeir hafa ásett sór, að koma upp stóru
íslenzku bókasafni við skölanu og
hafa ]>egar byrjað að safna fé til
|iess. Málið hefur fengið liinar
beztu uiulirtektir. Skrifari félags-
ins liefur skyrt oss frá, að á mjög
stuttum tíma hafi komið saman á
annað hundrað dollara til fyrirtækis-
ins. Nú er líka byrjuð kenzla í ís-
lenzku við skólann oo ráðÉrert að
O O
gera hana mjög fullkomna í nálægii
framtíð, enda búist við, að settur
verði sérstakur íslenzkur kennari,
sem sjálfur só Islendingur.
Við J>essa skóla hér f Bandaríkj-
unum kosta skólarnir sjálfir auðvitað
kenzluna. Islendingar J>urfa þar
engu til að kosta, öðru en því, sem
þeir borga í ríkisskatta jafnt öðrunx
borgurum.
Fyrir norðan línuna, 1 Manitoba,
hafa bræður vorir ekki átt því láni
að fagna, að mál þeirra væri [>ar
viðurkent í skólunum. En á síðasta
ári hlaut þó íslenzkan einnig þar
nokkra viðurkenningu og er von-
andi, að ]>að leiði með tímanum til
þess, að íslenzkan fái þar fulla viður-
kenningu, þ. e. a. s., að skólarnir
]>ar kenni hann sjálfir og upp á eig-
inn kostnað, eins og á sér stað hér
syðra.
Eins og kunnugt er, þá er há-
skóla-fyrirkomulagið nokkuð öðru
vísi i Manitoba en liér í Bandaríkj-
unurn. Háskólinn þar er í raun og
veru ekki annað en stjórnarnefnd,
sem af rfkinu er sett til að ákveða
lærdómsgreinir. skijia fvuir um próf
og gefa út skvi'teini um fullnaðar
nám eftir jiróf. En skóhir hinna
ytnsu kirkjuflokka þar í fylkinu
veita kenzluna samkvæmt því, sem
fyrir er skipað af háskólastjórninni
(University Board)s ifaunar liefur
liáskólastjórnin staðið fyrir kenzlu í
einstökuru vísindagreinum á síðari
árum. Þessi háskólastjórn lét til-
leiðast á síðasta ári, fyrir áskorun
íslendinga, að viðurkenna íslenzkuna
sein góða og gilda námsgrein við
hin fyrirhuguðu próf. En ekki skyld-
ar hún skólana, sem undir hennar
stjórn standa, til að kenna hana og
hefur því íslenzkan ekki hlotið þar
silmu viðurkenningu eins og enska,
franska og pyzka, eins og sumirliafa
verið að segja. Og enginn af skól-
unurn, sérn undir stjórn Manitoba
háskóla ráðsins stendur, hefur tekið
að sér að kenna íslenzku eins og
aðrar greinir. En við einn J>ann
skóla hafa Islendingar sjálfir byrjað
íslenzku-kenzlu. Borga J>eir lcenn*
aranum sjálfir launin, en fá aftur á
móti dálitlar tekjur frá skólanum:
þriðjung J>ess kenzlugjalds, sem ís-
lenzkir nemendur borga skólanum,
og borgun fyrir það, sem íslenzki
kennarinn vinuur í þarfir sjálfs skól-
ans.
Sá raunur er J>á á, enn sem koinið
er, að fyrir norðan J>urfa íslending-
ar sjálíir að kenna íslenzkuna upp á