Vínland - 01.03.1903, Blaðsíða 7

lifandi stofnandi pjóðlegra bókmenta, jafnvel
liinn eini í nútiðar sögunni. Hann er fyrir norsk
ar bókmentir liið sarna og- Cliaucer er fyrir enskar
bókmentir.”
Wisby skiftir æfisögu Björnsons að fví ei
bókmentastarf hans snertir í tvo kafla: hinu fyrri
hljóðar um pað tímabil æfi hans, sem hann lót i
öllu stjórnast af hinum uorska þjóðaranda; liinn
siðari, eftir að hann komst undir áhrif Ibsens og
uútiðar “skólans” danska. Haun segir:
“Þegar Björnson árið 1863 var þrjátiu og eins
árs gamall hafði liann þegar samið sinar beztu
sveitasögur, sín fyrstu leikrit og sín liáfleygustu
ljóð. Menn álitu, að hann þá va:ri þegar búinn að
ná sinni inestu fullkomnun. En 1871 byrjar liið
siðara tímabil æfi hans. Þá varð hann fyrir áhrif-
um Ibsens og dönsku stefnunnar, eius og Ibsen
aftur varð fyrir áhrifum Björnsons og liins norska
þjóðaranda. Björnson viðurkendi það með Ibsen,
að sá tími væri nú kominnn, að rita þyrfti af meira
krafti og framsóknarhug, en hæg't væri að koma
að í tómum sögum. Tók hann þá að fást við hin
stærstu lífsspursmál mannfólagsins og birta skoð-
anir sínar á þeim, og til þess valdi hann leikskáld-
skapar-listina. Eftir það fór frægð hans alt af
vaxaudi unz liann kepti við lbsen um hið æðsta
sæti, og í þeirri grein mega þeir teljast jafningjar;
Ibsen er meiri iistamaður, en Björnson er and-
ríkara skáld.”
Svo heidur Wisby samanburðinum áfram og
sýnir fiam á, að alt, sem Björnson j'rki, eigi rót
sína að rekja til einhverrar taugar í norsku þjóð
lífi, þar sem öll leikrit Ibsens mætti með lítilli
breytingu heimfæra upp á hvaða þjóð sem væri,
án þess að þau töpuðu hinum upprunalega blæ
sinum. Hann lýkur máli sínu á þessa leið:
“Björnson er þjóðskáld Noregs. Hann tóaar
og talar upp á háum liæðum, þar sem Ilisen grúsk-
ar og grefur niðri í afgruhmiuum. Hann er liinn
innblásni spámaður þjóðar sinnar. Hugsauir hans
verða að verklegnm framkvæmdum. Snild hans
kemur til vor í björtu sólarljósi eiiis og spámann-
anna gömlu á hæðunum. Björnson erbarn sveita-
lífsins eins og þeír Kobert Bnrus og- Victor Ilugo.
Jafnframt því, sem liaun er mesta skáld Norð-
manna, bæði að krafti og innblæstri, er hann lika
imynd hins tiorræna skaplyndis. Ef vór viljnm
komast að raun um hvað só að eðli og eiginleik-
um norskt bæði að anda og efni, þá lesum vór fyrst
af öllu Björnson, en máske síðaSt af öllu fbsen.”
-----------—•- —^-----------------
Pjóðerni íslendinga..
(Þessi grein, sein hór fer á eftir, er kafli úr
rítgerð úr “Norðurlandi”, um bók dr. Valtýs Guð-
mundssonar, “íslands Kultur ved Aarhundred-
skifted 1900”. öss þykir grein þessi fróðleg og
leyfum oss því, að birta í blaðl voru þennau katía.
—liitst.)
“ísland bygðist frá Noregí eins og kunnugt
er, á tímabilinu 870-930. Islendiugar eru þvigreiii
af hinum norræna þjóðstofni. Þeim sviiiar að
mörgu leyti til frænda sinna, Norðmanna, þó þeir
sóu þeim í ýmsum greinum frábrugðuir. Er það
eflaust af þeim rótum runnið, að það fólk, sem
fyrst nam laudið, var svo blandiutiar tegundar.
Meginstofuinn voru norræn stórmenni, er ekki
vildu lúta ofríki Haraldar hárfagra og flýðu fyrir
því land, sumir beina leið til íslands, ensumir fóru
fyrst vestur til hinna hrezku eyja, og þaðan aftnr
til íslands. En hvorirtveggju höfðu með sór
marga ófrjálsa menn, hjú og fylgdarlið, sem hland-
aður lýður liefir verið, enda sumt leysingjar. Þeir
þrælar, sem fluttust til landsius frá vesturlöudum,
hafa flestir verið af Keltakyni. Einnig virðist
sem hinir norsku mansmenn hafi verið af öðrum
kynflokki komnir en liin norska höfðingja- og
bænda-stétt. Benda til þess fornritin eigi síður en
nýjar kynferðisrannsóknir. Eru því miklar líkur
til, að liin íslenzka þjóð só sambland þrenskonar
þjóðkynsferða, eða germanskrar, keltneskrar og
frumnorrænnáí tegundar, Þessi blöndun hefir þá
hlotið að hafa nokkura þýðing í för með sór; en
hinsvegar hefir hin afskekta lega landsins og ein-
kennilegu eðlishlutföll stutt mikið tilaðeinkenna
Isiendinga; og þá má ekki gleytna því, að hið
tnisjafna stjórnarfar í landiuu og lífskjör þjóðar-
ii.nar öldum sainan iiefir hlotið að gefa lunderni
liennar sérstaka lögun og litabrigði. F.yrir þessa
sök hefir hið íslenzka þjóðertii í eðii þess orðið
mjög svo samtvinnað (sammensat), og verður því
all-erfitt að sérkenna einkunnir þess frumparta.
Landsmenn líta og út, sem væri þeir blendingur
ýmissa tegunda þótt mest beri á hreinum norræn-
um germans'vip. . . . Telja má almenna einkunn
íslendinga yel þroskaða vitsmuni, og mjög sterka
metnaðarlund (Selvfölelse). íslendingnum er
ekki um, að hægt sé að segja, að hann sé háður
vilja og skoðuuum annara. Valdið metur hann
lítils, og kýs helzt sér sjálfum að ráða, bæði í
hugsun og hegðun. Ilann vill því trauður fylgja
annars manns ráðum eða leiðslu, heldur er hann
hins vegar boðinn og búinn til að mótmæla; ef
ekki fyrir aðra sök, þá til þess að sýuast einfær og
sjálfbjarga. Skaplyndi hans er mjög hueigt til
mótstöðu, og i alsherjarmálum er liann gallharöur
lýðfrelsismaður (Hemókrat), er viil, að hver ein-
stakur hafi óskorað fullrétti. Hanu er yfirleitt
framfaravinur, og aun Trelsi og fullræði takmarka-
laiist: að öll ráð komi frá eiuum stað, og alt eftir-
lit ofan frá, þykir honian þvingun. í trúarefnum
er liann beiuharður fríhyggjumaður, og kanuast
hvorki við pietista ná trúarofsamenn; hann vill að
hver maður njóti fullkomins frelsis, hvað sannfær-
ing snertir. Hann er yfirleitt hyggindamaðuriun,
sem vili að skynsemin hafi ólakmarkað vald yflr
lííi tiltinninga og dulhvata,”
Þetta er varla þriðjungurinn af lýsing liöf. á
þjóðerni og lunderni landa hans, og er hér ekki
rúm fyrir meira, en flest í bók hans er vel hugsað
og rökstutt og i heild siuni er hún eiukar vel fall-
in til að ná tilgangi sínum. Ilún er öfgalaus,
skemtileg og sönn. M.
Ný skáldsaga kvað vera út kotnin á Akureyri
eftir Þorgils gjallanda og heita “Upp við Fossa”.
“Norðurland” flytur ritdóm utn liaua. Segir blað-
ið, að hún sé “víðast hvar svo vel orðuð og sum-
staðar leitaðsvo langt inn í sálarlíf manna, að frá
því sjónarmiði sé útkoma bókarinnar allmerkur
atbuvður.” En hins vegar er sagt, að efni sögunn-
ar sé svo ljótt og ósiðlegt, að húu ekki geti náð
liyllí manna.
Gaman og Alva.ra.
FO KSFTINN ()G PRl NSIN N. Einu
sinni sátu peir saman feðgar, ]>rinsinn uf
Wales oir liinn untri sonur lians, Játvarður
prins af York, og' voru að skoða myndir í nv-
útkomnu tímariti einu af helztu mönnuni
heimsins. Loks varð fyrir beim mvnd af
p>eim Roosevelt forseta og Játvarði prins á
sama spjaldi.
“Ja, bara sjáðu mig, pabbi!” sagði dreng-
ur, nieir en lítið glaður yfír f>ví, að sjá mynd
af sjálfum sér meðal pessara stórmenna. “En
lieyrðu, ]>abbi, hvaða maður er petta, seiu
lijá mér er? En hvað pað er góðmannlegt
andlit! Er liann konungur. ]>abbi?”
“Nei, liann er ekki konungur, barnið
mitt,” svaraði prinsinn af Wales hlæjandi.
“Hann er samt miklu meiri og voldugri en
margir konungar eru. Hann er í heiðri
liafður uin alla veröld. Hetta er mynd af
Roosevelt, forseta Bandaríkjanna í Yestur-
heimi.”
“Svo,” sag-ði Játvarður y>rins alvarlega
og liugsandi. Síðan glaðnaði yíir honum og
hann segir: “Pabbi, lieldur pú ekki að fólkið
í Bandarikjunum verði upp með sér af pví að
sjá inynd af forseta sínum samliliða myndinni
a f mér?”
IÐJ'USE.MI EHISON’S. Það er sagt,
að hugvitsmaðurinn, Thomas A. Edison lesi
engar bækur aðrar en pær, sem liljóða bein-
línis um vísindi pau, er hann stundar, neina
honum sé koiiiið til pess annað hvort af konu
lians eða einhverjum vini. Eitt kveld var
liann venju freihur niðursokkinn í einhverja
vísindalega tilraun, og gekk um gólf í lestrar-
salnum ínjög áhyggjufullur. Kona har.s
vildi fá liann til að taka sór hvíld og kemur
til hans með bók, söguna eftir Dumas, “Greif-
inn af Monte Cristo.”
“Hefur pú nokkurn tíina lesið pessa
sögu?” syiyr frú Edison.
Edison lítur á titilblaðið og svarar: “Nei,
hana hef eg aldrei lesið. Er pað góð saga?”
Frú Edison fullvissaði liann um að svo
væri.
“Jæja, pað er pá bezt eg lesi hana strax,”
sagði Edison. Og með Jiað sezt haiyi niður
og fer að lesa. Eftir tvær niínútur hafði
hann gleymt “tilraun” sinni algerlega og hin
mikla saga Dumas fjötraði lmga hans. Heg-
ar hann var búinn með bókina tók hann eftir,
að dagsbirtu var farið að leggja inn um
o'luo'cran. Hann leit á úr sitt. Klukkan var
r*> r>r»
orðin fimm um morguninn.
lín ekki liafði hann fyr lagt frá sér bók-
ina en “tilraunin” kom lionum aftur í hug,
Hann tók pegar liatt sinn. gekk út í verk-
stofu sína og vann iátlaust án svefns og mataf
í pr játíu og sex klukkustundir.