Alþýðublaðið - 08.03.1964, Blaðsíða 8

Einu sinni sagði Davíð Stefáns
son við mig, að beztu kvæði, sem
ort hefðu verið á íslenzku, þætti
sér vera Nýárssálmur séra Matt-
híasar og Oddur Hjaltalín eftir
Bjarna Thorarensen. Á morgun
verður Davíð lagður til hinztu
hvíldar hjá foreldrum sínum,
Ragnheiði Davíðsdóttur prests á
Hofi Guðmundssonar og Stefáni
bónda og alþingismanni Stefáns-
syni, og Stefáni bróður sínum og
mörgum ættmennum öðrum, í
kirkjugarðinum að Möðruvöllum
í Hörgárdal. En þar var einmitt
höfundur kvæðisins um Odd
Hjaltalín jarðsunginn fyrir 123 ár-
um, upphafsmaður hinna miklu
skáldakynslóða 19. og 20. aldar.
í gær kvöddu Akureyringar
skáld sitt með veglegri minning-
arathöfn. Útförin á morgun hefst
með húskveðju að Fagraskógi, þar
sem Davíð fæddist 21. janúar
1895, hefði því orðið sjötugur að
ári. En við upprunastöðvar sínar
batt hann ævilangar tryggðir og
kenndi sig ávallt við Fagraskóg:
Þó komi ég sár frá sæ,
sekari en áður fyr,
á þessum bóndabæ
bíða mín opnar dyr.
Þessi bóndasonur unni alþýðu,
einkum sveitafólki, og moldinni,
gróðri jarðar. Og hann var mik-
ill Norðlendingur. Eina kvæða-
bók sína og síðasta heildarsafn
ljóða sinna nefndi hann líka Að
norðan.
Davíð settist í 2. bekk Gagn-
fræðaskólans (nú Menntaskólans)
á Akureyri haustið 1909 og lauk
þaðan prófi vorið 1911, 16 ára. En
næsta ár tók hann brjóstveiki og
var sjúkur fjögur ár, stundum
svo, að honum var vart hugað líf.
En vafalaust hefur slík reynsla
aukið þessum viðkvæma og lífs-
þyrsta unglingi þroska, og á þeim
árum byrjaði hann að yrkja að
ráði Og birti þá, að því er ég bezt
veit, fyrstu kvæðí sín, í Iðunni og
Eimreiðinni 1916. Hið fyrsta var
Mamma ætlar að sofna, sem hann
skipaði seinna fremst 'j. fyrstu
kvæðabók sína.
En nú hafði hann náð þeirri
heilsu, að hann settist haustið 1916
í 4. bekk Menntaskólans í Reykja-
vík, var þó ekki í 5. bekk
næsta vetur, en síðan í 6. bekk og
lauk stúdentsprófi 1919. Sama ár
kom út fyrsta ljóðabók hans,
Svartar fjaðrir, er hann var 24
ára. Þá um haustið er hann skráð-
ur í tölu stúdenta Háskóla íslands.
Það er undarleg tilviljun, að skrá-
setningardagurinn er 11. nóvem-
ber, afmælisdagur séra Matthías-
ar, og er enginn annar stúdent
skráður þann dag. Vorið 1920 tók
Davíð svo próf í forspjallsvísind-
um (heimspeki) við háskólann. En
síðan brá hann úl utanfarar,
óg varð ekki af frekara háskóla-
námi. Hefur hann oft farið utan,
m. a. til Norðurlanda, Ítalíu og
Sovétríkjanna.
Davíð var bókavörður Amtsbóka
safnsins á Akureyri frá '1925 til
ársloka 1953. Síðan hefur hann
helgað sig skáldskapnum einum,
én oft verið heilsuveill hin síð-
ari ár, þótt hraustur væri um mið
bik ævi. Að undanfömu hefur
hann lengstum dvalizt að fallegu
heimili sínu, sem hann hefur bú-
ið sér við Bjarkarstíg á Akureyri,
unað þar að mestu einn við rit-
störf, lestur og bókasafn sitt, sem
er bæði mikið og eitt hið valdasta
og menningarlegasta, sem ég
þekki úr eins manns eigu.
Fyrir fáum árum kenndi Davíð
kransæðaveiki og var ærið þungt
haldinn, en náði sér allvel aftur,
eins og Ijóst er af því, að í fyrra
komu út tvær bækur frá hans
hendi. En hinn 23. febrúar hlaut
hann aftur sams konar áfall, er
hann var á göngu á Akureyri.
Réttri viku síðar lézt hann í Fjórð
ungssjúkrahúsinu á Akureyri,
sunnudaginn 1. marz — í dögun.
En svo hét síðasta ljóðabók hans.
II.
Davíð var bæði afkastamikill og
vandvirkur.
Frumútgáfur einstakra kvæða-
bóka hans eru níu talsins: Svartar
fjaðrir (1919), Kvæði (1922), Kveðj
ur (1924), Ný kvæði (1929), í byggð
um (1933), Að norðan (1936), Ný
kvæðabók (1947), Ljóð frá liðnu
sumri (1956) og í dögun (1960).
Leikrit hans eru fjögur: Munk-
arnir á Möfjpuvöllum (1926),
Gullna hliðið (1941), Vopn guð-
anna (1944) og Landið gleymda
(1956).
Eina langa skáldsögu samdi
hann: Sólon Islandus I-II (1940).
Ritgerðabækur eru: Tvær grein-
ar (1959) og Mælt mál (1983), sem
var siðasta frumsamda bókin, er
Davíð gekk frá.
Flestar bækur hans hafa verið
margprentaðar, útgáfur Svartra
fjaðra orðnar sjö talsins. Hefur
engin ljóðabók íslenzks skálds
verið prentuð nándar nærri éins
oft, meðan það var uppi.
Safnútgáfur eru þrennar, og er
slíkt fágætt um verk skálds 1 lif-
anda lífi, þótt víða sé leitað. Þær
eru: Kvæðasafn I-II (1930), Kvæða
safn I-III (1943) og ljóðasafnið
Að norðan I-II (1952 o. áfr.) á-
samt Sólon Islandus og Leikritum,
svo að þar er um heildarútgáfu að
ræða, og hefur hún verið aukin
jafnóðum og nýjar bækur bætt-
ust við frá hendi skáldsins.
Þar sem sagt hefur verið með
nokkrum rétti um siunar bækur,
að ýmsir keyptu þær sem hillu-
fyllingu og híbýlaprýði, þá' dytti
engum í hug að halda slíku fram
um útgáfur á verkum Davíðs Stef-
ánssonar, þótt þær séu eins marg
ar og raun ber vitni. Menn eign-
ast þær til að lesa skáldskap hans,
— til að njóta hans.
Á síðastliðnu ári bjó Davíð til
prentunar, auk Mælts máls, rit-
gerðasafn eftir ýmsa höfunda nm
séra Matthías Jochumsson: Skáld
ið á Sigurhæðum. Með þVí kvaddi
Davíð.
III.
Séra Matthías dó árið eftir að
Svartar fjaðrir komu út. En
skömmu síðar settist Davíð að
á Akureyri. Þar hafa því þjóð-
skáld átt heima óslitið að kalla .
í 77# ár. Séra Matthías bauð .
þennan arftaka sinn meira að
segja velkominn. Eitt hið síðasta,
sem eftir hann birtist, örfáum
mánuðum fyrir andlát hans, var
býsna sérkennilegur, en vinsam-
legur og elskulegur ritdómur um
Svartar fjaðrir, þar sem hann
lofar kvæðin fyrir frumleika og
hreinskilni og biður menn að
taka vel þessum nýju Davíðssálm-
um, er hann kallar svo, því að
flestir þeirra eigi það skilið.
Þessa hefði raunar ekki þurft
með, þó að ljúft sé að vita af
þessari skáldakveðju. En aldrei
Skáldskapur hefur skipt
miklu máli í sögu íslendinga.
Skáld hafa átt drjúgan þátt í
varðveizlu íslenzkrar tungu.
Ljóðagerð hefur frá upphafi
verið einn traustasti hornsteinn
íslenzkrar menningar. íslenzk
Ijóð hafa ekki aðeins verið eitt
Ijúfasta yndi manna á íslandi
um aldir. Skáldin hafa einnig
kveðið kjark í þjóð sína, þeg-
ar á móti bíés, brugðið birtu
vonar í líf hennar á löngum
og myrkum öldum. Skáld voru
í forystu sóknar íslendinga til
sjálfstæðis. Skáld stuðluðu
öðrum fremur að verndun þess
samhengis £ íslenzkri menn-
ingu, sem varð og hlýtur ávaltt
,að vera undirstaða , íslenzks
sjálfstæðis og aflgjafi framfara
á íslandi.
Á öllum skeiðum sögu sinnar
hafa íslendingar borið gæfu til
þess að eiga menn, sem ortu
ágæt ljóð. Þjóðin hefur Iesið
þau og lært. Hún hefur metið
skáld sín mikils. Það er þeim
að þakka í ríkum mæli, að fs-
lenzk menning hefur ávallt
borið það aðalsmerki, að vera
alþýðumenning að meira leyti
en menning margra annarra
þjóða. Sú staðreynd hefur ekki
aðeins valdið því, að líf ís-
lenzkrar alþýðu hefur verið
auðugra en hagur hennar hef-
ur veitt aðstöðu til á liðnum
tímum. Þetta hefur þeinlínis
verið forsenda aukinnar vel-
megunar á undanförnum ár-
um.
Davíð Stefánsson frá Fagra-
skógi var eitt mesta skáld ís-
lendinga á þessari öld. Hann
átti það sammerkt öðrum stór-
skáldum fyrri alda, að hann
hafði gagnger áhrif á fslenzka
menningu og íslenzkt þjóðlíf, á
mat almennings á andlcgum
verðmætum og smekk hans.
Davíð Stefánsson var í upphafi
skáldferils sins byltingarmað-
ur i Ijóðagerð, brautryðjandi
nýs forms, nýs smekks, nýrra
viðfangsefna. En hann varð
einn þeirra byltingarmanna,
sem vinna skjótan sigur og
verða þióðhetjur. Sá s'reng-
ur, sem hann stillti og sló, átti
siterkan hljómgrunn í hjarta
íslendinga. Og sá söngur, sem
hfjómaði frá þeirri hörpu, sem
hann smíðaði, mim halda áfram
að óma í eyrum íslenzkra
ntanna, meðan tunga þeirra er
töluð.
Gylfi Þ, Gíslason.
hefur íslenzk ljóðabók jafn
skyndilega orðið jafn' hjartfólgin
öllum þorra þjóðarinnar, eftir að
Passíusálmarnir komu fyrst út.
Það var því ekki eins fráleitt og
mátt hefði virðast, er Matthias,
af nokkurri glettni, kenndi kvæð-
in tií sálma. Síðar varð og Davíð,
i eiginlegri merkingu, meðal
annars sálmaskáld, enda mikill
og einlægur trúmaður. En skáld-
skapur hans i heild er lofsöngur
um lífið, lífsnautnina, . óður um
auðlegð mannlegra tilfinninga.
Menn fundu þegar í upphafi,
að hér var eitthvað, sem snart þá
á óvæntan hátt. Eitthvað ferskt,
ósvikið, satt. Hér kvað við nýjan
tón. Það má vera, að sum skáld
okkar hafi kafað dýpra en Davíð.
En i hverju er dýptin fólgin? Það
hefur varla nokkurt skálda okk-
ar tjáð andstæðafyllstu og heit-
ustu tilfinningar á jafn umsvifa-
lítinn hátt, jafn umbúðalitið, óg
þó með hinum skáldlegasta
hætti. Það var þetta, sem hreif —
og hrífur. Skáldskaparríkið var
að ýmsu leyti ræktað fjölbreyti-
. legra gróðri en áður og landa-
mærin færð út. Það varð raunar
varla voldugra eða auðugra en
verið hafði hjá þeim valdhöfum,
sem nú voru að hverfa. En það
yarð allt frjáislegra og hömlu-
lausara, bæði hið innra og ytra.
Hér var spannað yfir regin-
víddir tilfinningalífsins. frá æð-
isgengnum ofsa til fíngerðrar við-
kvæmni, — óseðjandi ástríður ■—
barnsleg gleði — einlæg umönn-
un — bölsýnn harmur. Þetta
hélzt, þótt sviðið víkkaði, — við
persónulegu efnin og einkamálin
bættust æ fleiri söguleg kvæði,
þar sem hin beztu beirra áttu sér
þó uppspreltu í eðli skáldsins, og
enn var að finna þarna kankvísa
gamansemi og einlægt trúar-
traust. — En hér varð ekki að-
eins um tilfinningaandstæður að
ræða, þegar fram í sótti, heldur
öllu heldur samfléttan þeirra eða
samleik:
Þótt sál mín syngi af gleði,
er sorgin mitt undirspil.
Það er meðal annars þetta, sem
eykur skáldskap Davíðs dýpt og
innri auðlegð.
En það var þó ekkl sízt formið
og tjúningarhátturinn, sem ruddi
tilfinningaefnunum leið inn að
hjartafylgsnum. Hér voru föst-
ustu skorður færðar úr stað, en
þeim ekki fleygt, losað um hnúta,
en ekki höggvið á bá. Úr þjóð-
kvæðum, fornum dönsum, viki-
vökum og þulum skapaði Davíð
sér eigið kveðskaparlag, sveigj-
anlegt og fjaðurmagnað, án þess
að slakað væri . á stuðlaskipan
fornrar Ijóðhefðar, braglínur gátu
orðið mislangar, hrýniandi fjöl-
breytileg, en aldrei háttlaus, hver
tilfinning átti sitt hljóðfall, hver
tjáning sinn brag, og form féll
þeim mun fastar að efni sem það
var lausara úr sjálfs síns fjötr-
um, hugsun og búningur samgróin
frá fæðingu.
Eins og kveðandi urðu og mál
og stíll einfaldari, kenningar því
sem næst útlægar, heiti fá, orða-
röð eðlileg. Davíð var jafn frá-
hverfur þungum dróttkvæðastíl
8 8. marz 1964 — ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Ða\
nútímaskálda sem háttleysum ým-
issa ungra skálda. Sumir kunna að
saka hann þar um þröngsýni eða
óbilgirni. En svona var hann,
heill og afdráttarlaus í lístskoð-
un sinni. Honum hafði hins veg-
ar tekizt að sigla hér milli skers
og báru, —þótt skáldskapur hans
hafi fremur einkennzt af dirfsku
en gát, — en þó alltaf af virð-
ingu fyrir vanda hans og vegleik.
Honum hefur auðnazt að skapa
frjálsa hætti af fornri rót og
veita mæltu máli skáldskapar-
tign. ' . Lítdál
rv.
Þetta allt varð mönnum sú opin-
berun, sem er nú ef til vill ekkl
fullljós jafnvel mestu aðdáend-
um Davíðs. Ég biðst afsökunar á
því, að ég tek hér dæmi af sjálf-
um mér.
Ég var að vaxa úr grasi norð-
ur á Akureyri, þegar fyrstu Ijóð
Davíðs og Stefáns frá Hvítadal
tóku að berast. Þetta voru fyrstu
kvæði, sem hrifu mig, gerðu mig
ljóðunnanda, luku upp fyrir mér
töfrum skáldheimanna. Slíkt verð-
ur aldrei fullþakkáð. Sömu sögu
munu margir hafa að segja.
Þegar ég var í gagnfræðaskóla,
fengum við einu sinni sem stíls-
efni að skrifa um eftirlætisskáldið