Alþýðublaðið - 26.07.1964, Page 3

Björn Th. Björnsson:
ÍSLENZK MYNDLIST
Drög að sögulegu yfirliti I.
Helgafell Mcmlxiv. 240 bls.
5 * * *
z
| ÍSLENZK myndlist, í þeim
| skilningi sem við leggjum vana-
E lega í það orð, fæðist með þess-
| ari öld. Það má raunverulega
| dagsetja fæðingu henar: þegar
| þeir Þórarinn B. Þorláksson og
I Ásgrímur Jónsson taka að mála
j hér heima, erfiða við að tjá ís-
; lenzkt landslag í málverki. En
= þá er Einar Jónsson að móta
| myndir sínar í Kaupmanna-
£ höfn. Síðan hefur allmikil saga
| garzt; og nú er komið að því
| að við eignumst hana í rituðu
£ máli; Björn Th. Björnsson seg-
= ir hana hálfa í þessari miklu
| bók, og eftir fyrri hlutann er
| Það tilhlökkunarefni að fá fram
H haldið að ári.
I ★ LAND OG LIST.
S
Það er löngum sagt að nokkr
1 ir íslenzkir málarar úr fyrstu
| kynslóð opni löndum sínum
I nýja sjón, nýjan skilning á feg-
| urðargildi íslenzks landslags og
| náttúru, Víst er hæfa í þessu:
1 sveitablíða Þórarins, björt og
j djörf litgleði Ásgríms, skáld-
| skapur Kjgrvals í hraun og
j mosa og klungur, nakinn mikil-
| leikur Jóns Stefánssonar: allt
j er þetta kunnuglegt og kært.
| En mundi ekki bezt að fara með
| gát? Það er áreiðanlega engum
I til happs að vera sí og æ að
| leita að „kjarvalsmyndum" á
| Þingvöllum eða þá sjá ekkert
| nema ,,landslag“ í verkum hans
| og þeirra hinna. Náttúruskynj-
E un upphefst ekki öldungis ó-
| vænt eða af sjálfri sér; hins
j vegar kunna nýjar hugsunar-
| venjur, ný tízka, breyttar að-
eða beina í nýja farvegi með
einni einustu kynslóð. Þetta
gerist á tíð þeirra fjórmenning-
anna, og í sama mund fæðist
íslenzk nútímamyndlist; þróun
myndlistarinnar fer samstiga
þjóðfélagsbyltingu íslendinga
undir sínýjum áhrifum erlend-
is frá. Þessir málarar, og aðrir
síðan, skapa íslpnzka myndlist
með íslenzkt landslag að megin
viðfangsefni. Þar með er að
vísu ekki sagt að enginn sæi
landslag nú nema fyrir þeirra
tilverknað né að enginn haii
skynjað það áður.
Og áður en þessi saga hæf-
ist var önnur ósögð: það er sag
an um hnignun og upplausn
fornrar listiðju með þjóðinni og
saga þeirrar myndlistar sem al-
drei varð til vegna þess að hún
rúmaðist ekki í þjóðfélaginu.
Björn Th. Björnsson drepur á
þessa forsögu sinnar sögu í inn-
gangsköflum bókarinnar. Nokk-
ur nöfn að nefna eru Sæmund-
ur Hólm, Sigurður Guðmunds-
son, Arngrímur Gíslason: saga
þeirra og annarra, sem sömu
örlög biðu eru sígilt ívaf ís-
lenzkrar menningarsögu: saga
barndrepinna hæfileika.
★ LIST, LAND, ÞJÓÐFÉLAG.
Það er varla unnt, að svo
komnu, að leggja neitt mat sem
lieitið geti á myndlistarsögu
Björns Th. Björnssonar: hún
er að allij gerð öldungis hálf-
sögð þar sem fyrri hlutanum
sleppir. En allténd er óhætt að
segja að hann lofi góðu um að
Björn Ijúki með stakri prýði
furðu erfiðu verkefni og ærnu
afreki einum manni. Hér hefur
engin umtalsverð tilraun verið
gerð, fyrr en þessi, til að segja
í samhengi sögu íslenzkrar
myndlistar; ekki hefur verið
fjallað að neinu gagni um verk
nema örfárra einstakra lista-
verk hvers listamanns einn og
sjálfur og freista síðan að skipa
honum stað í samhengi, án
þess að njóta hliðsjónar af
rannsóknum og niðurstöðum
annarra höfunda.
Þessar aðstæður ráða að sjálf
sögðu vinnubrögðum Björns og
móta allt verk hans. Hann ætl-
ar sér ráðrúm til að fjalla all-
rækilega um æviatriði einstakra
listamanng og freistar að skil-
greina jafnt persónuleg og þjóð
félagsleg rök að þróun hvers
og eins og svo myndlistarinnar
í heild; skilningur hans á félags
efUr
ðLAF JðNSSON
legri þróun liérlendis virðist
munu mynda umgerð sögunnar
í heild. Upiræða hans um verk
einstakra listamanna er æink-
um útlistun þeirra eiginleika
sem honum sýnist skipta mestu
í list hyers og eins, en jafn-
framt tilraun til gagnrýnins
mats á framlagi þeirra í heild,
stöðu þeirra í íslenzkri list. Svo
víðtæk sögugerð, með svo fátt
'til viðmiðunar og hliðsjónar.
svo fáar heimildir, fá og fátæk-
leg söfn, enga hliðstæða rann-
sókn til samjafnaðar, mundi á-
reiðanlega hleypa öfgafyllri höf
undi margsinnis út á hálagler.
En þótt eiginn skilningur, eigið
mat Björns fari hvergi dult, ger
ir hann gér far um sem full-
komnast hleypidómaleysi; og
hann styðpr mat sitt jafnan fag
urfræðilegum rökum; mótuð og
lieilleg sjónarmið um eðli, hlut-
verk, gildi myndlistar ráða
skoðunum hans. Mönnum kann
að mislíka skoðunin sumstað-
ar, þykja hún fábreytileg, ófull-
nægjandi, einsýn; en til að and-
æfa hennj þarf fullgildari rök
á sama máli. Málflutningur af
því tagi mun sjaldgæfur í al-
mennum íslenzkum myndlistar-
umræðum,
í þessu bindi gerir Björn
• ekki nema fitja upp á þáttum
Einars Jónssonar, Ásgríms, Jóns
Stefánssonar, Kjarvals, sem
verður haldið áfram í síðara
bindi; í ferli þeirra hefur hann
eins konar beinagrind sögu sinn
ar. Hann gerir grein fyrir verki
frumherjanna í íslenzkri mynd-
list og þeim, sem koma næstir
á eftiir, sem kannski mætti
nefna millibils- eða andófskýn-
slóð, án þess þeim heitum sé
ætluð nein niðrandi merking.
Þá : telst sagan sögð fram um
1930 í meginatriðum. En vegna
þessa söguháttar er tæpast unnt
að léggja neitt heildarmat á
verkið eins og það stendur,
hvorki meginstefnu þess né inn-
byrðis hlutföll. Þó má ýmis-
legt orka tvímælis: Er ekki
þáttur Einars Jónssonar óeðli-
lega knappur hér, þótt það
kunni að standa til bóta? Og
er ekki Guðmundi Thorsteins-
syni ætlað alveg óeðlilega mik-
ið rúm í bókinni? Eða nýtui
t. d. Gunnlaugur Blöndal að
sínu leyti sambærilegs skiln-
ings og velvilja höfundar? En
þá er líka skylt að auka því við
að margt það, sem hér segir
um einstaka listamenn er tví-
mælalaust hið greinarbezta sem
um list þeirra hefur verið skrif-
að, einkum þá sem Björn Th.
Björnsson hefur hrifizt af frem
ur en hina sem hann freistar
að gagnrýna. Og er það kannski
vonlegt um umburðarlyndan,
hófsaman höfund.
★ NÝ LIST í NÝJU
LANDI.
Það verður sem sagt allfróð-
legt að lesa þessa sögu Björns
Th. Björnssonar til loka. Svo
víðtæk listlýsing er að sínum
Framhald á síðu 10.
xnanna. Verk Björns er því
stæður innan þjóðfélags að fullkomin frumrannsókn:
verða til að veita henni útrás hann hlýtur að meta fyrir sér
Ásmundur Sveinsson
Jóhannes Sveinsson Kjarval
Ásgrímur Jónsson
Jón Stefánsson
41 lllllllllimilHIIIIIIIIIIIHIIIllllUlllllllllllllllllllllllllltlllllllhllllllltlllllllllllllllllllllllllllIlllllllUlllllllllllllllllllllllllltlllllllllllltlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllltlllllUlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllIIUIlllUim ■ HIIIUIHllHIIUIIIIlHIIUimilllllUllllS
ALÞÝÐUBLAÐIÐ — 26. júlí 1964 3