Alþýðublaðið - 08.12.1965, Blaðsíða 3

&i?ÍV«8s»t
gisssa

, ,>»«í>ijii
fKÍ**Stí%< # K«?»>í^>«-Í>a »*•>-?»<. /gW
:rwltP’8
tlDiitmmiliiiiii »rtH»fn«atlwr«
'"fNfftáiMitVHl Mrt4«&áá!H$ C
íttfw 5wWVf t ,
*ft*fer»jS<|íl4«!WI«»íVé(airé‘ tjjj
>w**#iW
rli~-.M«_<r.*A.'A,í

Skarðsbók veitir sjálf þá vitn
eskju um sögu sína að ekki verð
ur á betra kosið, og er ivún að
þessu leyti að heita má eins
dæmi. Bókin hefur verið
ljósprentuð, og sá enski fræði
maðurinn Desmond Slay um út .
gáfuna og ritaði formála, þar
sem handritinu er lýst og saga
þess rakin.
Skarðsbók eða Cotex Scarden -
sis er með stærstu handritum
er skrifuð hafa verið á íslandi
Stærsta blað bókarinnar, eins
og hún er nú, er 41,6 x27,4 cm.
en líklegast er að bókin hafi ver
ið lítið eitt breiðari í upphafi =
Skriftin er í tveimur dálkum
á hverri blaðsíðu. Skriftin er
fremur stór og bil milli lina í
breiðara lagi, svipað og gerist
í þeim handritum, sem ríkuleg
ast hafa verið úr garði gerð.
Bókin hefur upphaflega verið
95 blöð, en eitt blað hefur glat
ast. Á bókina eru skrifaðar sög
ur ellefu postula: Péturs saga
Andreas saga, Tveggja postula
saga Jóns og Jakobs, Tómas
saga, Filippus saga, Bartholo
meus saga, Mathias saga,
Tveggja postula saga Símonar
og Júdas, Matheus saga og
þar að auki lítill þáttur af Jak
ob postula. Fremsta blaðsíðan
var upphaflega auð, einnig var
síðasta blað bókarinnar autt og
mestur hluti næstu blaðsiðu á
undan. Á hluta af þessum auðu .
blaðsíðum aftast í bókinni er
skrifaður máldagi kirkjunnar á
Skarði á Skarðsströnd og eru
á honum þrjár rithendur. Auð
séð er að þriðji hlutinn er
yngstur, en ekki mun Það þó
muna mörgum árum. Ðesmond .
Slay hefur gert nákvæma grein
fyrir þessum máldaga í formála
ljósprentuðu útgáfunnar á
Skarðsbók. í yngsta hluta mál
dagans segir meðai annars að
Ormur Snorrason hafi gefið
kírkjunni á Skarði bókina. Orm
ur lögmaður Snorrason á Skarði
er sennilega fæddur lausf eftir
1320 og mun hafa dáið 1401 eða
1402. Þessi yngsti hluti mál
dagans hefur verið skrifaður
eftir daga Orms, því að í ann
arri grein er getið um arfa
Orms: „Einnig afhenda arfar
Orms kirkjunni að Skarði sex
manna messuklæði . .‘ í öðrum
hluta máldagans stendur þetta
meðal annars. ,,Einnig geld ég.
Ormur, hei’agri Skarðskirkju
í fyrsta lagi fjörutíu ásauða“.
og er annaðhvort að þetta er
skrifað meðan Ormur var á lífi
ellegar er það skrifað beint
eÞir skiali =ern Ormur hefur
gert eða látið gera.
Máldagi bessi. sem skrifaður
er í Skarðsbók bendir eindreg
ið til bess að kirkjan á Skarði
hafi átt bókina og að það sé
þessi bók sem getið er í máldag
anum að Ormur gaf kirkjunn
Um bókagjöf þessa er einn
getið í Vilchins máldaga, sei
var settuj-saman 1397. Þar <
talið meðal annars sem Ormi
bóndi lagði til kirkju að Skar)
„Postula sögur svo að kirkja
skal eiga hálfar en sá. bón<
-hálfar sem .þar býr.“ Þess '<
enn að geta að á öftustu bli
síðu -stendur með henni frá '1
öld: Þessa bók á kirkjah
Skarði .á Skarðsströnd.
Af því sem hér hefur ver
talið. þykir Desmond Slay se
draga megj þá. ályktun end:
bótt bað sé hvergi-beinlínis t<
ið-fram að Skarðsbók hafi vi
ið skrifuð fyrir Orm Snorras<
og á hans kostnað, annað hvo
á Skarði eða í klaustrinu i
He’gafelli. Samkvæmt síðus
rannsóknum er talið fullvíst i
bókin sé skrifuð á Helgafel
Desmond Slay nefnir þó einn
að gei'a verði ráð fyrir þei
möguleíka að fyrri hluti bók,
innar hafi verið skrifaður f
ir Snorra Narfason, föður Orms
en hann dó 1332. Bókin mun bó
vera vngri en svo að betta
komi tii álita. Stafagerð og staf
sernine bendir til þess að bún
hafi veniíí skrifuð á þriðia fiórð
unei 14. aldar. Þá hefur Orm
ii" Rnorrason verið í blóma
aid'n-t; c<ns. og benda engar Hk
ur til þess að bókin hafi ver
ið skrifuð fyrir neinn annan
en hann.
Skarðsbók er með stærstu handritum sem skrifuð hafa verið á
garði gerð. Á myndinni er ein opna úr, Skarðsbók.
íslandi og er bókin ríkulega úr
Desmond Slay rékur sögu
Skarðsbókar vandléga í for
mála útgáfu sinnar éftir þeim
heimildum sem hohum voru
kunnar og hann háfði tiltæk
ar. Hann nefnir að Jón lærði
Guðmundsson minnist í Tíðfor
drif á postulasögur á Skarði
Skarðsbók var skrifuð í klaustrinu að Helgafelli á síðari hluta
14. aldar, en þar voru fjöimörg íslenzk handrit skrifuð og má
kenna rithönd skrifara Skarðsbókar á fleiri fornum skinnbókum.
og geti hann varla átt við ann
að en Skarðsbók. Á dögum Árna
Magnússonar var bókin á
Skarði. Árni hefur fengið bók
ina léða, að því er virðist vor
ið 1710, og hefur hann látið Eyj
ólf Björnsson, sem var frábær
lega vandvirkur skrifari gera
eftirrit af henni, og var því lok
ið haustið 1712. Árni hefur fal
að bókina en aldrei fengið hana
tii 'eignar. Síðast vikur hann
að henni í bréfi til Orms Daða
sonar, sem hann virðist hafa
skrifað 1729. ..Um Postula
sögui-nar á Skarði má bliva sem
er, -þar um vil ég ekkj framar
svsla.“ Síðan segir Desmond
Slay að ekkert sé vitað með
vissu um Skarðsbók, fyrr en
handritið var boðið til sölu í
London, en hann telur þó lík
legt, ef handritinu hefur verið
skilað aftur að Skarði, eftir
að það hafi verið skrifað upp
og ef það hefur enn verið á
Skarði á síðustu dögum Árna
Magnússonar, að bað hafi
verið þar enn um nokkurt skeið
En um þetta barf ékki að fara
í neinar grafgötur. f máldaga
bókum biskupa og orófasta all
ar götur frá bvf að Vilchins-mál
dagi var settur saman og fram
til ársins 1907 eru Postula
sögur á kálfskinni taldar með
eifnum Skarðskii-kiu og verða
fáeinar taldar bér. f máldaga
Gísla biskuns .Tónssonar stend
ur betta meðaf annars um bóka
eign Skarðskirkiu: Þem óttu
söngsbók og vetrarbók með óttu
söng, tveir Graúarar og ein
postulanna bók á norrænu. Þess
ar fimm bækur á kirkjan hálf
ar, en sá hálfar er Garðinn. . “
Brynjólfur biskup Sveinsson vis
iteraði Skarðskirkju 18. septem
ber 1647 og í máldagabók hans
ej- tekið fram að ann eigi
Skarðskirkja Postulabók að
hálfu á móti bóndanum á
Skarði. Þegar Brynjólfur visiter
aði á Skarði í síðasta sinn 25.
ágúst 1671 er bókaeign kirkjunn
ar talin óbreytt. Finnur biskup
Jónsson visiteraði Skarðskirkju
.6. september 1758 og taldi með
eignum kirkjunnar Postulabók
á kálfsskinn. Hannés biskup
Finnsson visiteraði Skarðs
kirkju 3. september 1782 og
taldi eigur kirkjunnar óbreytt
ar. Tfisitasíubækur prófasta
Dalaprófastsdæmis eru varð-
veittar á Þjóðskjalasafni og
hefst hin elzta á árinu 1721. Það
ár er postulabók á kálfskinni
talin með eignum Skarðskirkju
á prófastsvisitazíu og síðan ætíð
öðru hvoru út 18. öldina, en
árið 1807 er bókarinnar síðast
getið á Skarði. Það ár vísiter
aði Benedikt prófastur Árnason
Skarðskirkju 25. júH og taldi
þá postulasöeur meðal eigna
kirkjunnar. Eftir það vísiterar
prófastar Skarðskirkju árlega
fram til ársins 1826, en eignir
kirkjunnar eru ekki taldar unn,
heldur er bess getið hverju
sinni að bær séu óbreyttar frá
næsta ári á undan. En 9. áeúst
1827 visiteraði ^teingrimur bisk
up Jónsson Skarðskirkiu og
þá fyrirfundust Postulasögurnar
ekki meðal eigna kirkjunnar.
Framhald á 15. síðu.

ALÞÝÐUBLAÐIÐ - 8. des. 1965 3
wwwkvivww