Vísir - 16.09.1960, Page 4

VtSIR
Föstudaginn 16. september 1960
Nær allir munu hafa hag af breyt-
ingum reglnanna um ríkisskattinn.
/Ifiiiar hluti shýrslm
M*cr Ðragland.
Hér á eftir birtir Vísir annan
hluta skýrslu þeirrar, sem Per
Dragland, hagfrœðingur norska
Alþýðusambandsins samdi að
ósk samstarfsnafndar launþega•
samtakanna.
HELZTU ÞÆTTIR
AÐGERÐANNA.
Flestum mun kunnugt, í
hverju áætlunin er fólgin í stór-
um dráttum. Henni hefur þó
verið breytt í nokkrum atrið-
um og er auk þess svo umfangs-
mikil, að mér finnst ástæða til
að gefa hér yfirlit um helztu at-
riði.
1) Skráð gengi íslenzku krón-
unnar er lækkað gagnvart
mynt annarra landa, þann-
ig að 1 Bandaríkjadollar er
látinn jafngilda 38 krónum.
2) Nýja gengið er ákveðið með
það fyrir augum, að vél-
bátar á þorskveiðum hafi
svipaða afkomu og áður.
Uppbótakerfið er lagt nið-
ur, og fjár er aflað til að
gera upp skuldbindingar
útflutningssjóðs með því
að leggja á 2,5% útflutn-
ingsskatt til bráðabirgða.
3) Innflutningsgjald á „ónauð-
synlegum vörum“ helzt,
þannig að það gefi sömu
tekjur og áður. Við gengis-
lækkunina er gjaldprósent-
unni breytt á þann hátt, að
vörur, sem áður voru með
62% gjaldi, fá 40% gjald
og vörur með 40 og 30%
gjaldi verða með 22 og 15%
gjaldi.
4) Innflutningsgjald af bif-
reiðum verður 135% af fob-
verði, bensíngjald hækkar
og sömuleiðis verð á áfengi
og tóbaki.
5) Söluskattur á innfluttum
vörum hækkar úr 7,7% af
cif-verði í 16,5%.Þessi sölu-
skattur greiðist ekki af
kaffi, sykri og kornvöru.
6) Verð á áburði og fóðurbæti
er greitt niður, og þessar
vörur eru undanþegnar
16,5% söluskattinum.
7) Niðurgreiðslur á fiski og
smjörlíki eru auknar.
8) 9% söluskattur á innlendri
vöru og þjónustu er lagð-
ur niður, en í staðinn kem-
ur almennur 3% söluskatt-
ur í síðasta lið viðskipta.
9) Fjölskyldubœtur hœkka úr
engu í kr, 2.600 fyrir 2
barn, í kr. 5.200 fyrir 2
börn, og úr kr. 1.160 í kr.
7.800 fyrir 3 börn, o. s. frv.
í 2.600 kr. fyrir hvert barn.
Þessar nýju upphœðir eru
þœr sömu hvar sem er á
landinu.
10) Við álagningu tekjuskatts
til ríkissjóðs er skattfrá-
kr.
og
kr.
11)
hjón með 3 börn úr
31.000 í kr. 100.000,
þannig áfram, 10.000
fyrir hvert barn.
Fimmti hluti af söluskatt-
inum eða um 56 milljónir'
króna skal renna til sveit-
arfélaga, svo að þau geti
lækkað útsvörin.
12) Innflutningsleyfi þarf ekki
lengur fyrir vörum, sem
nema um 60% af innflutn-
hverja vörutegund með mishá-
um gjöldum eða útflutnings-
uppbótum. |
Nú var gengi krónunnar enn
lækkað og jafnframt tekið upp
sama gengi fyrir allar vörur. ,
• Ég hef komizt að þeirri nið-
urstöðu, að menn eru í stórum
dráttum sammála um, að upp-
bótakerfið hafi ekki haft að
öllu leyti heppileg áhrif. Það
var í því fólgið, sem kunnugt
er, að gengi krónunnar var á
pappírnum skráð miklu hærra
en raunverulegu gildi hennar
nam. Á því gengi hefði enginn
ingnum. Innflutningsskrif- getað flutt út vörur frá íslandi.
stofan er lögð niður.
13) Verðlagseftirlit helzt, og
verður í höndum nýrrar
verðlagsnefndar.
14) Lagt er bann við ákvæðum
Þá voru veittar útflutningsupp-
bætur, mismunandi háar á mis-
munandi vörur, til að halda
uppi útflutningi. Á ýmsar inn-
fluttar vörur voru lögð mismun-
um vísitölubindingu á 1 andi gjöld til að afla þeirra háu
kaupgjaldi, og skulu slik upphæða, sem með þurfti til
ákvæði, sem nú eru í samn- uppbótanna. í fyrstu var gert
ingum, vera ógild. Ríkis- ráð fyrir, að gjöldin næmu
stjórnin mun ekki vinna sömu upphæð og uppbæturnar.
gegn samningaviðræðum En verðbólgan óx og uppbæt-
milli atvinnurekenda og urnar urðu að hækka. En vegna
launþega eða setja sig upp framfærsluvisitölunnar og ann-
á móti launahækkunum, arra hluta urðu stjórmálamenn-
svo framarlega sem slíkar irnir ekki sammála um að
hækkanir geta átt sér stað hækka gjöldin til jafns við upp-
án hækkunar verðlags. jbæturnar. Útkoman varð sú, að
15) Settar eru nýjar og strang- gjöldin urðu til jafnaðar of lág
ari reglum um útlán bank- til að mæta uppbótunum, og til
anna. Seðlabankinn skal að uppbótaóerfið væri starfhæft
ekki hækka útlán sín frá ^ varð innflutningurinn að vera
árinu 1959. Viðskiptabank- meiri en útflutningurinn. Það
ar og sparisjóðir mega ekki er að segja: Sjálft kerfið byggð-
hækka útlán sín um meira ist halla á utanríkisviðskipt-
en 200 milljónir króna. unum.
16) Vextir eru hækkaðir stór-
kostlega til að örva spari-
fjármyndun og draga úr
eftirspurn eftir lánsfé.
Innlánsvextir úr 5 í 9%.
Lán úr Fiskveiðasjóði,
Ræktunarsjóði og Bygging-
arsjóði sVeitabæja úr 4 í
6,5%.
Lán frá Húsnæðismála-
stofnun ríkisins úr 7 í 9%.
Víxillán með tryggingu í
sjávar- eða landbúnaðaraf-
urðum 7.0—7,5 í 9%.
Önnur víxillán 7—7,5 í
11%.
17) Bætur elli- og örorkutrygg-
inga hækka um 44%.
GAMLA
UPPBÓTAKERFIÐ.
Lúxusvörur báru hærri gjöld
en nauðsynlegri vörur. Það er
í sjálfu sér eðlilegt. En eftir því
sem uppbótakerfið komst
meir úr jafnvægi hafði þetta
^ í för með sér, að leyfður var
óhóflega mikill innflutningur
. á lúxusvörum til að afla meiri
|tekna. Eða með öðrum orðum:
Þegar landið vantaði tilfinnan-
lega gjaldeyri, varð að flytja
inn mikið af lúxusvörum til að
I halda uppbótakerfinu starf-
! hæfu. Hinir mörgu og óþarflega
dýru „dollaragrín“ í Reykjavík
' munu vera afleiðing af þessu.
Ég á erfitt með að sjá, að þetta
1 geti verið hagstætt fyrir laun-
j þega.
Önnur atriði, sem ég hef
hafnalífið. Þeir halda því einn-
ig fram, að það hafi verið ein
af ástæðunum til þess, að fjár-
festingin hefur ekki borið þann
ávöxt í aukinni framleiðslu,
sem annars hefði mátt vænta.
Hér álít ég að við séum kom-
in að mjög veigamikla atriði.
Skýrslur um þróun framleiðsl-
unnar eru ekki eins góðar og
þær, sem við höfum í Noregi.
En mér virðist þó, að ekki hafi
verið allt með felldu hér á
seinni árum. Það er auðskilið,
að framlt'.ðsluaukningin gat
ekki verið eins hraðfara og
fyrstu árin eftir striðið. En með
hinni öru fólksfjölgun og miklu
fjárfestingu hefði hún þó átt að
vera allmikil. Það lítur út fyrir,
að aukningin á hvern vinnandi
mann hafi verið lítil, og þ a ð
getur að sjálfsögðu verið eðlileg
skýring á því, að launþegar
hafa ekki borið úr býtum hœrri
laun og meiri kaupmátt esi raun
ber vitni um. Þeim mun ceski-
legra er það frá þeirra sjónar-
miði, að hreinsað sé til í því
efnahagskerfi, sem veldur öf-
ugþróun í atvinnuvegunum og
kemur í veg fyrir eðlilegan vöxt
framlei'ðslu og lífskjara.
Ef menn eru sammála um
þetta leiðir ýmislegt beint af
af því. Það hlaut að vera eðli-
legt að ákveða nýtt gengi, þann-
ig, að mikilvægasti útflutnings-
atvinnuvegur landsins, þorsk-
veiðarnar, fengi hæfilegt tæki-
færi til að komast af án styrkja.
Nýja gengið er reiknað út á
þeim forsendum. Ég hef að
sjálfsögðu ekki haft tök á að
fara yfir þá útreikninga lið fyrir
lið, en ég hef litið á aðferðina
og sé enga ástæðu til að ætla,
að gengið, eða gildi krónunnar,
sé ákveðið lægra en brýna nauð-
syn ber til. Ég veit, að margir
töldu meiri lækkun nauðsyn-
lega, allt að 40—42 krónur móti
hverjum dollar. Þegar stjórnin
að lokum ákvað 38 krónur var
það vegna þess, að hún óskaði
að takmarka hœkkun verðlags-
ins eins og hœgt væri. Verð-
lœkkunin á fiskimjöli, sem varð
meiri en gert var ráð fyrir, mun
takmarka þann hagnað, sem
fiskframleiðslan hefði ef til vill
annars haft við hið nýja gengi.
Ég vil leggja áherzlu á þau
áhrif, sem gengislækkunin get-
ur haft á gjaldeyristekjurnar
af framkvæmdum og rekstri
á Keflavíkurflugvelli. ísland
hefur sem kunnugt er haft mjög
verulegar gjaldeyristekjur af
þessum framkvæmdum, Brúttó-
tekjumar á s.l. ári voru yfir
200 milljónir króna. Bandaríska
liðið hefur allt fram að þessu
fengið aðeins 16 krónur fyrir
hvern dollar þó að öll önnur
viðskipti við útlendinga hafi
farið fram á breyttu gengi. Þeg-
ar gengi krónunnar hefur form-
lega verið lækkað, hlýtur það
að hafa mikil áhrif á greiðsl-
urnar frá Keflavík. Við breyt-
ingu á genginu frá 16 í 38 krón-
ur verður reikningslegt tap ná-
lægt 7 milljónum dollara. Ýms-
ar eftirgreiðslur og breytingar
á öðrum liðum reikningsins
munu þó leiða til þess, að nettó-
gjaldeyristap verður tiltölulega
lítið á þessu ári. Viðræður hafa
verið teknar upp í þeim til-
gangi að finna leið til að draga
úr áhrifum. Þó verður að gera
ráð fyrir. að uppbótin frá Kefla
vík á gjaldeyristekjur íslanas-
verði allmiklu minni á næstu
árum en að undanförnu.
EFNAHAGSAÐSTÆÐUR OG
VÍ SITÖLUF J ÖLSKYLD AN.
Áætlunin er sem kunnugt er
byggð upp sem keðja af ráð-
stöfunum, sem vinna að vissu
leyti hver gegn annarri. Gengis-
lækkunin sjálf hœkkar verðlag•
ið og skerðir lifskjörin, en aukn-
ar fjölskyldubœtur og niður•
greiðslur koma á móti.. Meðal-
fjölskyldu mun við lœkkun
tekjuskattsins sparast álíka
mikil útgjöld eins og aukning•
unni vegna hœkkunar á sölu-
skatti í innflutningi og sölu-
skatti i smásölu nemur. Fyrir
fjölskyldur með lágar tekjur og
mörg börn hafa fjölskyldubæt-
urnar sérstaklega mikla þýð-
ingu en fyrir fjölskyldur með
hærri tekjur mun skattalækk-
unin vera þýðingarmeiri. Nettó-
áhrifin verða þannig mismun-
andi fyrir mismunandi fjöl-
skyldur eftir stærð þeirra; tekj-
um og neyzluvenjum.
Það hefur reynzt mér ókleift
að athuga þessi áhrif fyrir mis-
Framh. á 9. síðu.
ekki getað athugað sjálfur, en
Af einstökum þáttum aðgerð- íslenzkir hagfræðingar eru sam-
anna hefur gengislækkunin víð-' mála um í aðaldráttum, benda
tækastar efnahagslegar afleið- einnig til þess, að kerfið hafi
ingar. í áætluninni er hún þó haft óheppileg áhrif. Því er
aðeins sem einn hlekkur i heilli meðal annars haldið fram, að
keðju ráðstafana, og það hefur framleiðendur hafi tekið að
því litla þýðingu að ræða hana laga framleiðslu sína meira eft-
út af fvrir sig. ' ir uppbótunum en verðlaginu
Ég hef spurt sjálfan mig og á heimsmarkaðinum. Útflytj-
aðra, hvort gengislækkun væri endur lögðu áherzlu á vörur
heppileg og' hverjar leiðir aðr- með háum uppbótum, og oft
ar kæmu til greina. Það er þýð- voru gjaldfrjálsar eða gjaldlág-
ingarmikið að gera sér ljóst, að ar innfluttar vörur notaðar í
gengislækkunin er í rauninni framleiðslunni í stað annarra,
tvíþætt. í fyrsta lagi er lagt
niður það flókna kerfi gjalda
dráttur hækkaður fyrir cin- ( og uppbóta sem áður var not-
stakling úr kr.
50.000, fyrir
15.400 í kr.
hjón með 1
20.700 í kr.
hjón með 2
26.000 í kr.
sem hefði mátt framleiða inn-
anlands með góðum árangri.
Þetta varð hemill á eðlilegri
þróun í landinu, en hagur fyrir
erlenda framleiðendur.
Ekki gat þetta heldur verið
til hagsbóta fyrir launþega.
íslenzkir starfsbræður mínir
lægra almennt, var farið að telja, að uppbótakerfjð hafi
nota mörg gengi, eitt fyrir,smátt og smátt skekkt allt at-
7.700 í kr. | að til að halda utanríkisvið-
hjón úr kr. skjptunum- í gangi. Þegar þetta
70.000, fyrir kerfí var tekið upp, var geng-
barn úr kr.! ið i raun réttri lækkað um leið.
80.000, fyrir En í stað þess að skrá gengið
börn úr kr.
90.000, fyrir
Menn eru vanir að telja minkinn mesta óargadýr, sem engu
eiri og aldrei verði vinur manna. En þessi norska kona hefur
aðra sögu að segja, því að hún hefir tamið einn af minkum
manns síns, svo að hann er liændur að henni eins og köttur.