Vísir - 17.05.1961, Side 7

Miðvikudaginn 17. maí 1961
7
VlSIR
Halda verkr samvizku
heimsins vakandi.
Af þefrri ástæðu segja vitni frá hryðju-
verkum nazista á Gyðingum.
Það er talið, að a. m. k.
400.000 Gyðingar hafi verið
drepnir af nazistum fyrstu 4
mánuði innrásar þeirra í
Sovétríkin. Haldið var áfram
brjálæðislegri útrýmingu
þeirra og það eru engar ýkj-
ur, að milljónum Gyðinga
hafi verið útrýmt. Þetta hef-
ur verið rannsakað eftir því
sem föng voru á og margt,
sem komið hefur í ljós við
þær rannsóknir og vitna-
leiðslur í réttarhöldunum
yfir Eichmann, varpar nýju
og skærara Ijósi á þessa
hryllilegu glæpi, svo að
eftir þessi réttarliöld munu
fáir eða engir efast xun hve
ógurlegur harmleikur átti
sér stað á þessum tíma.
Þess verður vart víða um
lönd og einnig hér, að mönn-
um finnst mælirinn löngu
fullur með frásögnum af
hinum hroðalegustu atburð-
um, en þeim sem hafa lifað
þá af og afkomendur þeirra
geta með miklum rétti sagt,
að þeir einir skilji þetta til
hlítar, sem þetta hafi bitnað
á, og þetta verði þeir, sem
nú eru uppi að skilja og að
það verði að halda samvizku
heimsins vakandi, annars
geti aðrir eins atburðir og
þessir gerst aftur.
Myndin, sem fylgir þessari
grein, er af austurríksri
konu af Gyðingaættum,
Eleonore Neumann. Hún
svifti frá golftreyjunni
sinni í réttarsalnum, til þess
að dómarar, önnur vitni og
áheyrendur gætu séð farið
eftir byssukúlu nazista. Hún
sagði frá ofsóknum nazista
og hryllilegri meðferð þeirra
á föngum í fangabúðum.
Hún fékk ærin kynni af
þessu því að hún var flutt úr
einum fangabúðunum í aðr-
ar. — Lokst tókst frú
Neumann að flýja af skipi,
sem hún og aðrir flóttamenn
voru á, en flóttinn tókst,
vegna þess að kviknað hafði í
skipinu — en vafalaust hefði
hún og aðrir fangar, sem
sluppu, náðst aftur, hefðu
brezkir hermenn ekki bjarg-
að þeim, er þeir sóttu fram
til Kiel. Sárið hlaut hún á
flóttanum.
Önnur kona sagði sögu
sína í réttarsalnum nýlega,
frú Tivka Yoseelevski, og
fylltir hryllingi og grátandi
hlýddu menn á frásögn henn-
ar af blóðbaðir.uílitlu pólsku
þorpi nálægt Pinsk, en það
átti sér stað laugardag nokk-
urn 1942. Frásögnin hafði ef
til vill meiri áhrif en nokk-
urs annars vitnis áður fyrir
réttinum, og var þó mikið
komið af átakanlegum lýs-
ingum. Allir virtust djúpt
snortnir, nema maðurinn í
glerbúrinu, Adolf Eichmann.
Hann hallaði höfði og hlust-
aði án þess nokkurrar svip-
breytingar yrði vart á and-
liti hans.
Þjóðverjar ruddust inn í
áðurnefnt þorp 1951 og tóku
kirkju Gyðinga til afnota
fyrir hesthús. Ofsóknir gegn
mannsmynd, það er það,
sem þeir voru.“
Ennfremur sagði frú Yose
elevski frá því, að fólkið
hefði verið dregið að malar-
gryfjunni:
„Faðir minn neitaði að af-
klæðast nærfötunum. Hann
var laminn og svo skotinn
til bana. Svo skutu þeir móð
ur mína og ömmu, en hún
var orðin áttræð Föðursyst-
ir mín var einnig skotin —
með tvö börn á handleggn-
um. Við hlið mér stóð yngri
systir mín og vinkona henn-
ar. Hún grátbað nazistana
um líf — bað um, að þær
fengju að laumast burt. Þær
stóðu þama naktar og hjúfr
uðu sig hvor upp að annarri
og báðu um náð. Hún var
ekki veitt. Þjóðverji horfði
beint í augu systur minnar.
Svo skaut hann þær báðar.
Eitt vitnanna sýnir ör eftir misþyrmingu nazista.
var röðin komin
Gyðingum hófust þegar. Um
150 voru leiddir að langri,
mjórri gröf, sem grafin hafði
verið utan þorpsins, skotnir
til bana og líkunum varpað
í fjöldagröfina og mokað
yfir.
Svo varð hlé á, en 1942
var öllum Gyðingum skipað
að mæta á þorpstorginu.
Þeim var troðið milli grinda
á pöllum vöruflutningabíla
og ekið út í skóg að mikilli
malargryfju. Þeir, sem ekki
komust á bílana voru neydd-
ir til að hlaupa með. „Eg
varð að hlaupa með dóttur
mína á handleggnum," sagði
frú Yoseelevski, nokkrar
mæður reyndu að bera 2—3
börn, og ef það tókst ekki
voru þær skotnar.
Þegar við vorum komin út
að malargryfjunni var öll-
um skipað að klæðast úr
hverri spjör og skipa sér í
raðir. Svo var okkur skipað
að fara upp á litla hæð við
gryfjuna. Og svo voru Gyð-
ingar skotnir hver á fætur
öðrum. Morðingjarnir voru
fjórir svartklæddih storm-
sveitarmenn — djöflar í
Og svo
að mér.
Eg sneri mér að gryfjunni
með barnið á handleggnum.
„Á ég að skjóta barnið
fyrst,“ spurði þýzkur her-
maður.
Eg svaraði engu. Hann
þreif í hár mitt. Skot reið af,
en ég stóð kyrr. Hermaður-
inn skipaði mér að horfa á
sig. Enn reið af skot og ég
hneig niður í gryfjuna milli
líkamanna. „Kannske er ég
ekki lifandi lengur,“ hugs-
aði ég. „Kannske er það
svona að vera dauð?“
En í þessu blóðbaði kom-
ust nokkrir lífs af — hafði
tekizt að skríða nær dauða
en lífi úr hrúgu þessara
nöktu líka í gryfjvmni. Þá
voru nazistarnir farnir og
kringum hina dauðu og deyj
andi nakin lítil börn, sem
hrópuðu í dauðaangist sinni
ú pabba sinn og mömmu.“
Ákærandi spurði nú, hvort
Þjóðverjarnir hefðu enn ver
ið þarna.
„Nei,“ svaraði frú Yose-
elevski, „þeir voru farnir.
Eg var nakin og blóðug á
höfði.“
Er ákærandi spurði hana-
nánara um hvar hún hefði
særzt strauk hún hárið frá
vinstra gagnauga og benti á
ör á því.
Hún hélt áfram frásögn-
inni: „Einhvern veginn tókst
Framh. á 9. síðu.
IVIeð IMorðmönnum
í Osló 17. mal.
Eins og kunnugt er lialda
Norðmenn sína þjóðhátíð 17.
maí eða réttum mánuði á und-
an okkur. Árið 1959 var ég
staddur í Osló, ásamt konu
minni, á þjóðhátíðardegi Norð
manna. Við vorum áveðin í að
fylgjast með hátíðahöldunum
iens og frekast væri unnt til að
bera þau saman við þjóðhátíð-
ardag okkar fslendinga, eins og
við þekkjum hann í Reykja-
vík.
Við höfðum aldrei áður kom
ið til Noregs og þekktum því
litið til norskra siða. Nokkru
áður en ég fór utan, hitti ég
vin minn, Skúla Skúlason rit-
stjóra, en hann er búsettur í
Noregi. Skúli kvað allt miðast
við j óðhátíðina þennan dag og
þar sem Hvítasunnudagur væri
líka 17. maí þá væri e.t.v. lítið
spennandi fyrir útlendinga að
vera í Osló á slíkum degi. —
En hvað um það, lagt var af
stað frá Reykjavík að morgni
16. maí með Hrímfaxa, sem
skilaði okkur til Fornebu-flug-
vallar á 4 tímum og 5 mínút-
um. Veðrið var mjög gott í
Osló, logn og sól, 17 stiga hiti
og dagblöðin lofuðu góðu veðri
næsta dag. En það loforð gátu
þau ekki staðið við. Hitinn fór
niður í frostmark um nóttina
og var mjög kalt og allmikil
gola á þjóðhátíðardaginn. Blöð-
in urðu því að biðjast afsök-
unar næst er þau komu út.
Oslóbúar taka daginn
snemma og byrjaði dagskrá
þjóðhátíðarinnar kl. 7 að
morgni með „Koralmusik“ í
15 kirkjum. Þá taka við ýmsir
kórar og syngja víðsvegar um
bæinn og lúðrasveitir spila á
ýmsum stöðum. Kransar eru
lagðir á leiði merkra manna,
eins og Björnstjerne Björnson,
Henrik Wergeland o.fl. Torden
skjold fær krans á sína styttu
og eru það norski og danski
sjóherinn, sem sjá um það. —
Líka er lagður krans á styttu
til minningar um fallna flug-
menn úr síðustu heimsstyrjöld
og þannig mætti halda áfram,
því margra er að minnast í
Osló. Norðmenn hafa átt marga
merka menn og þeim er ekki
gleymt á þessum degi.
Klukkan er nú orðin 10 og
aðalhátíðahöldin eru að byrja,
en það er skrúðganga mikil, er
kemur frá Ankertorginu, gegn
um Stórgötu til Stórtorgsins og
heldur áfram upp Karl Johans
götu, fer framhjá Konungs-
höllinni, niður Holbergsgötu og
að Wergelandsvegi, en þar er
gangan leyst upp.
Þeir, sem aldrei hafa séð
skrúðgöngur erlendis, vita
varla hvað skrúðganga er. Þær
skrúðgöngur, er við sjáum hér
eins og t.d. Keflavíkurgangan,
líkjast meira jarðarfarargöng-
um. Það vantar alla reisn yfir
þátttakendur, nema þá helzt í
skrúðgöngum skáta og skrúð-
göngu barna á sumardaginn
fyrsta.
En það sem einkenndi mjög
skrúðgönguna í Osló var líf og
fjör og gleði skein frá hverju
andliti, og voru þó þátttakend
ur mörg þúsund.
Þarna voru skólastjórar og
kennarar með alla nemendur
sína, sem gengu undir fána
skólans, og voru í einkennis-
klæðum skólans og voru marg-
ir skólar með eigin lúðrasveit-
ir, sem í voru stúlkur og dreng
ir í sérstökum einkennisbún-
ingum, mjög fögrum. Mikið
var um norsk flögg og margir
héldu á smá spriki með slaufu.
Mikið var hrópað og voru fagn
aðarlæti mikil. Smá sprenging
ar heyrðust af og til. — Ýmsir
af stærri þáttakendum héldust
í hendur og tóku dansspor.
Nokkrir voru með grímu,
pappanef, eða pappahúfu, eins
og við notum á gamlárskvöld.
Ég stóð á Karl Johan, sem
má segja að hafi verið eitt fána
haf, og fylgdist með þaðan, en
vegna fjöldans á öllum gang-
stéttum var stundum erfitt að
sjá hvað fram fór, sérstaklega
fyrir mann, sem ekki er hærri
í loftinu en ég. — Allsstaðar
var fólk frá því snemma morg
uns, þrátt fyrir mikinn kulda,
og voru margir illa búnir, sér-
staklega kvenþjóðin Gerðu ráð
fyrir að veðrið yrði gott, eins
og blöðin höfðu lofað, en það
brást, allan daginn.
Kl. 12,30 var hátíðarguðs-
þjónusta í Dómkirkjunni. En
kl. 13 hófust mikil hátíðahöld
hjá stúdentum. Þar sem m.a.
var kórsöngur, og annaðist
hann: Det norske Studenter-
samfund
Stúdentar höfðu líka sína
skrúðgöngu, eða öllu heldur
akstur. Það var engu líkara en
að þeir hefðu komizt yfir „fornt
bílasafn“. Eldgamlir bílar,
hver öðrum eldri og allir í öku
færu standi, komu þarna í löng
um röðum og voru sögulegar
eða táknrænar sýningar á sum
um þeirra. Ég vorkenndi bless-
uðum stúdínunum, er tóku þátt
í sýningunum, en sumar hverj-
ar voru aðeins í þunnri lérefts-
flík, er náði ekki nema um
lítinn hluta líkamans. Það má
mikið vera ef þær hafa ekki
fengið lungnabólgu í þessari
norðannepju. En það var eins
og Norðmenn létu kuldann ekk
ert á sig fá, allir voru þátttak-
endur og áhorfendur hinir kát-
ustu.
Kl. 17 var útiguðsþjónusta á
St. Hanshaugen. Um kvöldið
átti að vera „Folkefest“ á Ráð
húsplássinu. Þar var mætt
hljómsveit og var smávegis
dansað. Þar skákum við Osló-
búum, því lítið var fjör og þátt
taka í þessu og ekkert, ef borið
er saman við Reykjavík. En
aftur á móti var mikið um ,,kín
verja“ sprengingar og meidd-
ust margir, að ekki sé minnst á
nælonsokkana hjá dömunum.
Þannig kom 17. maí þjóðhá- f
Frh. á 9. síðu.y