Vísir - 19.12.1961, Blaðsíða 6

Vísir - 19.12.1961, Blaðsíða 6
6 V I S I K Þriðjudagur 19. desember 1961 * 99A$tarsjans stælgæjans. inn 66 Sigurði Breiðfjörð hefir líklega ekki á þessari öld verið gerður slíkur sómi í bókaútgáfu á skömmum túna sem nú í vetur. Síðustu 2—3 vikumar hafa komið út hvorki meira né minna en þrjár bækur með verkiun hans. ísafoldarprentsmiðja gefur út tvær, lokabindi Ljóða- safnsins, og fyrsta bindi Rímnasafnsins, sem hefst á hinum frægu Tístransrímum. Þá hefir Bókfellsútgáfan gefið út ferðabók Sigurðar, Frá Grænlandi, sem nú er í fyrsta sinn prentuð eftir handriti Sigurðar sjálfs, svo langt sem það nær. Tvær bókanna, Rímnasafnið og Frá Grænlandi, hefir Jóhann Briem listmálari mynd- skreytt. Viðtal dagsins spinnst um eina þessara bóka, Rímna- safnið, sem verður alls í 10 bindum, búið til prentunar af Sveinbirni skáldi og bónda Beinteinssyni á Drag- hálsi, sem tekinn er tali í dag. Sveinbjörn er langfróð- astuy ungra manna á íslandi um rímur, hefir ort frá bernskualdri; og reyndar ortu allir á heimilinu. Bein- teinn bóndi i Grafardal og kona hans voru bæði hag- mælt, og öll börn þeirra, átta, fengust við að yrkja. Það má víst teljast með fá- dæmum, að út hafa komið kvæðabækur eftir 4 þeirra systkina Pétur, Einar og Sveinbjörn og systur þeirra, Halldóru B. Björnsson. Hef- ir Sveinbjörn verið mikil- virkastur þeirra. Um ferm- ingu orti hann rímur, sem út voru gefnar tveim árum síðar (1945) undir heitinu „Gömlú lögin“. Árið 1953 kom út eftir hann „Rímna- bragfræði og háttatal“ með sýnishorn 450 bragarhátta. Þá er ljóðabók hans „Vand- kvæði“ og nokkur kver önn- ur. En fyrir tveim árum gaf fsafoldarpentsmiðja út „Rímnavöku“, rímur ortar á 20. öld, er Sveinbjörn safn- aði og bjó út. — Hefir það nokkurn tima komið fyrir áður, Svein- björn, að út hafi verið gefn- ar eftir Sigurð Breiðfjörð svona margar bækur sama árið? — Betur hefir verið gert áður, og, þótt ótrúlegt sé, ' gerðist það meðan hann var enn á lífi. Það var árið eftir að hann kom heim frá Græn- landi, 1836. Þá voru gefnar út fimm bækur eftir hann, þrír rímnaflokkar, Ljóða- smámunir og Frá Grænlandi. Það var óheyrt þá, og ætli það sé ekki met íslenzks höfundar fram á þennan dag. Sigurður var vinsæl- asta skáld sinnar samtíðar og þó alla ævi fátækur, þessi lífsþyrsti maður, og dó úr örbirgð. — Voru vinsældir hans meiri en þjóðskáldanna Bjarna og Jónasar? — Örugglega almennari. Þannig var mál með vexti, að á seinni áratugum 18. ald- ar var mikið prentað af rím lim í Hrappsey. En um alda-i mótin lagðist niður útgáfa: rímna. Magnús Stephensen var móti rímum og hann var; orðinn einráður í prentun bóka og það leiddi af sjálfu sér, að rímnaútgáfa var sleg-i in til jarðar um sinn. En á- huga þjóðarinnar á þessari bókmenntagrein var ekki þar með útrýmt. Rímur voru ortar jafnt og þétt og gengu um landið í afskriftum. Og það var Sigurður Breiðfjörð, sem gerði tvennt, orti snjall- ari rímur og málhreinni en áður tíðkuðust og kom aftur af stað útgáfu rímna með hjálp vina sinna velmegandi. Fyrstu rímur hans voru prentaðar fyrir réttum 130 árum, og það voru einmitt Tístransrímur, komu út í Kaupmannahöfn 1831, en kostnaðarmenn voru vinir Sigurðar þrír, sem undirrit- uðu formálann: „Teitur Finnbogason dýralæknir, Halldór Þórðarson gjörtlari og Helgi Helgason bók- þrykkjarasveinn“. Þjóðina þyrsti í rímur, og þær voru margar gefnar út á þessum áratugum, og er það eftir- tektarvert, þegar á það er litið, að þá var fátt annað sinnt um að prenta en guðs- orðabækur. Rímurnar voru orðnar stórveldi í skáldskap íslendinga, þær voru gefnar út öldina á enda, og meira að segja á fyrsta áratug þessarar aldar lét Skúli Thoroddsen prenta margar rímur í prentsmiðju sinni á Bessastöðum. Síðan var lít- ið um prentun rímna unz Rímnafélagið hóf sína út- gáfu fyrir nokkrum árum og svo hjá ísafoldarprentsmiðju nú. — En svo við minnumst nokkuð á hinn fræga ritdóm Jónasar Hallgrímssonar um Tístransrímur; hann virðist ekki hafa gert út af við þær? — Nei, nei. En hann dró dilk á eftir sér samt, deilan um hann hefir staðið fram á þennan dag, og væri það efni í stóra bók. Dómurinn sjálfur birtist ekki fyrr en sex árum eftir að Tístrans- rímur korau út, tveim árum eftir að Fjölnir hóf göngu. Tvennt hefir borið til að Jón- as gerðist svo harðorður dómari pm rímurnar. Þeir Jónas og hinir Fjölnismenn boðuðu nýjar kenningar í skáldskap og menntun, og Sveinbjörn Beinteinsson. á ofan koma þær töluverðu illu til leiðar: eyða og spilla tilfinningunni á því, sem fagurt er og skáldlegt og sómir sér vel í góðum kveð- skap, og taka sér til þjónustu „gáfur“ og krafta margra manna, er hefðu getað gert eitthvað þarfara — ort eitt- hvað skárra, eða þá a. m. k. prjónað meinlausan duggara- sokk, meðan þeir voru að „gullinkamþa“ og „fimbul- famba“ til ævarandi spotts og hláturs um alla veröld- ina.------Tístransrímur eru sannast að segja í mesta máta vesælar.------Efnið einhver lygasaga og höfundur segir að hún sé dönsk.-------Auð- sjáanlega er hún svo einsk- isverð og heimskulega Ijót og illa samin.-----Af Tistr- anssögu er ekkert að læra. Hún er ekki til neins nema kvelja lesandann og láta hann finna til hversu við- bjóðslegt er að hlýða á bull og vitleysu.-----Hortittirn- ir eru óþrjótandi.“. Jónas níðir þannig rímurnar lið fyrir lið og hótar að lokum frekari skrifum ef þörf ger- ist. Furðul. er, að hann finn- ur ekkert nýtilegt við sögu Tístrans og ísoldar, sem flestir hafa þó talið fagran skáldskáp. Sigurður skrifar svargrein, sem reyndár var ekki prentuð. en fór víða í afskriftum. Einnig orti hann Jónas hefir fundið fyrir því, hve veldi rímnanna var mik- ið. Hins vegar var hreint ekki vingott með þeim skáld- bræðrum Sigurði og Jónasi. Eiginlega átti Sigurður upp- tökin með níðkvæði sínu um I. árgang Fjölnis. Heitir kvæðið Fjölnisrjómi og eru í þessar vísur; „Heilræði til Fjölnis“ og þar er þetta: miklar deilur af. En fleiri tóku svari Sigurðar, skáld og menntafrömuðir, t. d. Bjarni Thorarensen og Sveinbjöm Egilsson. Bjarni segir í bréfi: „Orðfærið er gott í Fjölni, en Jónas er hið drambsamasta dýr“. Auðvitað sagði Jónas margt rétt í dómi sínum í samræmi við það, hve kröfu- harður hann var um mál- vöndun og annan skáldskap. En í heild var dómur hans mjög ósanngjarn. Hinar beztu rímur urðu einmitt til að varðveita málið um aldir. Hitt er svo annað mál, enda þótt báðir væru ágæt skáld, að Sigurður orti ekki jafn óaðfinnanlega og Jónas. — Eiga rímur enn rétt á sér? — Það tel ég vafalaust. Margt hefir verið listavel ort í rímum á liðnum tímum, þó að til sé auðvitað mikið af leirburði þar eins og í öðrum kveðskaparformum, og beztu rímnaskáldin, t. d. Hallgrím Pétursson, Bólu-Hjálmar og Sigurð Breiðfjörð, er sjálf- sagt að gefa út að nýju. Vegna kenninganna þyrfti að semja orðabók yfir rím- ur. Ég hefi þann hátt á þess- ari útgáfu að setja skýringu á torsljildustu kenningum út á spássíuna, svo að allir geta lesið rímurnar hindrunar- laust. — Njóta rímur sín nægi- lega við lestur? — Þær eru vitaskuld ort- ar til að vera kveðnar eftir kvæðalögum eða stemmum, þannig er bezt að lifa sig inn í þær. Stemman tilheyr- ir rímunni. Þetta er líkt og um leikrit, sem fyrst njóta l j : Fjölnir minn, þú ert eins og aðrir, sem ætla sér stórt en heykjast við. Þig vantar til að fljúga fjaðrir, af fótunum heldur þiggðu lið. Menn halda jörðin haldi þér, því herra margan hún stærri ber. Fram býður hann í fyrsta þætti fjölmælgi sinnar eigið hrós en, eins og treysti’ ei eigin mætti, annara vill hann slökkva ljós. Ekki bætir hann Eggert glói, á honum verður lítið feitt, þó að hann kveði í kyrrum skógi kjaftæði sitt um ekki neitt. Fram úr sér hefur Fjölnir kvalið fánýtra mála þýðingar, en efnin hafa illa valið ófimir pennaníðingar. Svo liðu tvö ár og þá birt- ist ritdómur Jónasar Hall- grímssonar, nær yfir ellefu blaðsíður í 3. árgangi Fjöln- is og hefst þannig: „Eins og rímur á fs'landi eru kveðnar og hafa verið allt að þessu, eru þær flestallar þjóðinni til minnkunar — það er ekki til neins að gleyma því — og þar — Hafði ritdómur Jónasar mikil áhrif? — Það er alls ekki til hans að rekja, að rímurnar þok- uðust síðar til hliðar, heldur nýrra þjóðhátta og bók- mennta. Þótt ýmsir yrðu dómnum fegnir, vakti hann samt gremju flestra. Sitt sýndist hveiju og spunnust sín til fulls á leiksviði. Samt getur fólk höndlað margan gimstein bæði úr rímum og leikritum með því einu að lesa þau. — Hver er dýrast kveðin vísa á íslenzku? — Það veit ég ekki. En ætli séra Hr'llgrímur Pét- ursson hafi ekki ort dýrastar sléttúbandavísur. Ég hef heyrt, að skáldið Örn Arnar- son hafi fært til orðin í þess- ari vísu úr Flóresrímu séra Hallgríms á 4000 vegu: Máttur réttur snjalla snill snara færa kynni. Háttur sléttur valla vill vara tæra minni. — Geta atómskáld eitthvað lært af rímum? — Vafalaust, t. d. form- festu. Stefán prófessor Ein- Framh. á 8. síðu.

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.