Vísir - 17.12.1962, Blaðsíða 5

V í SIR . Mánudagur 17. desember 196.
2;
Vanmáttur ein
staklingsins
Jökull Jakobsson: Næturheim
sókn, smásögur, 87 bls. Smá-
bækur Menningarsjóðs — 11.
bók. Menningarsjóður 1962.
Verð kr. 123.60.
Tjað mun vera almennt álit út-
gefenda að erfitt sé að gefa
út smásögur. Verður að telja það
miður farið því smásagan býr
yfir sérstæðum töfrum. Hún
krefst mikillar ögunar í orðum
og lýsingum en spannar þó oft
stærri vef en lengstu skáldsögur.
Hún geymir þá fornu dyggð rit-
aðs máls að segja sem mest í
sem fæstum orðum. Þessi dyggð
er nú því miður á miklu undan-
haldi í heimi nútímamannsins
vegna þess að hún krefst hugs-
unar bæði af höfundi og les-
anda. Og nútímamaður sem hugs
ar hlýtur að vera eitthvað bilað-
ur. Og því miður elta útgefend-
ur þessa forheimskun hröðum
skrefum. Þróunin í útgáfunni
virðist því miður vera æ skraut-
legra band utan um æ ómerki-
legra efni. Gegn öllu þessu haml
ar sá bókaflokkur sem hér er get
ið að framan, Smábækur Menn-
ingarsjóðs, sem gefur út góðar
bókmenntir en hugsar minna um
útlit, það er skrautlaust og ein-
falt. Hins vegar mættu bókasafn
arar gefa að því gaum að bæk-
urnar eru gefnar út í einhverju
minnsta upplagi sem hér þekk-
ist af öðru en ljóðabókum enda
fer að verða erfitt að eignast
flokkinn allan.
Tökull Jakobsson kom ungur
" fram sem rithöfundur, líklega
of ungur. Það er skoðun margra
að góða skáldsögu skrifi menn
tæpast undir þrítugu. Aftur á
móti hefur JökullJakobsson þeg-
ar skrifað fjórar skáldsögur og
er þó enn ekki búinn að ná skáld
sagnaaldrinum. Auk skáldsagn-
anna hefur hann sent frá sér tvö
leikrit, hið síðara Hart í bak er
nú sýnt ~í Iðnó og hefur hlotið
einróma lof gagnrýnenda. Skáld-
sögur Jökuls hafa geymt góða
spretti en einna helzt hefur skort
þar á ögun í vinnubrögðum, virð
ist sem þar hafi vantað fágun og
vandvirkni. í síðasta leikritinu
var þessu öfugt farið. Þar sýndi
höfundur einmitt mikla vand-
virkni og alúð við verk sitt sem
m. a. kom fram í því að hann
mun hafa verið á öllum æfingum
á leikritinu og er það fátítt meðal
íslenzkra höfunda því miður.
Árangurinn lét ekki heldur
standa á sér því Hart í bak er
bezta verk Jökuls Jakobssonar
til þessa. Og það er greinilegt að
honum lætur betur hið þrönga
svið Ieikritsins en víðátta og
frjálsræði sögunnar. Og þar er
kannski að finna 'kýringuna
hvers vegna Jökull skrifar betri
smásögur en skáldsögur. Smá-
sagan er nefnilega í ýmsu lík
leikritinu. Einkum í því að hvort
tveggja afmarkar höfundi tak-
markað athafnasvæði, þrengir að
honum á alla vegu og knýr hann
til að vanda sig. Það er þessi
ögun formsins sem virðist vera
Jökli nauðsynleg, að minnsta
kosti vex hann af henni. Og það
gefur til kynna framtíðarmögu-
leika Jökuls því allir vissu þegar
í upphafi að hann hafði ýmislegt
til brunns að bera þó nokkuð
'korti á um vinnubrögð.
Iþetta fyrsta smásagnasafn Jök-
uls hefur að geyma sex sög-
hafa orðið til á alllöng-
um tíma, sú elzta er frá 1955,
ein saga frá 1958 en hinar 4 frá
árinu 1960 og er þeim raðað í
bókina eftir tímaröð. Það vekur
strax athygli f fyrstu sögunni
Skip koma aldrei aftur hvað Jök
ull hefur snemma náð tökum á
smásöguforminu. Þetta er að vísu
að sumu leyti Iakasta sagan
vegna ósamræmis í lýsingum og
hátíðleika í samræðum. Hér er
tæpast fólk að ræða saman held-
ur miklu fremur tvær véfréttir
að opinbera speki. Að öðru leyti
er sagan með beztu sögum í bók
inni og ber margt til. Sagan er
raunsæ að því leyti að hún ger-
ist á jafnlöngum tíma og verið er
að Iesa hana, eða þar um bil.
Hún hefur skýrt afmarkaða um-
gerð, herbergi, en veitir sýn út
í umheiminn með skipsblæstrin-
um auk þess sem drykkjurútur-
inn fellur einkennilega inn í frá-
sögnina, næstum eins og fyrir-
boði — verður pilturinn þannig
rekald á öldum hversdagsleik-
ans. Hann bíður ytri ósigur —
gugnar á að rífa sig upp og fara.
Hann er þegar fjötraður stúlk-
unni um aldur og ævi án þess
hann geri sér það Ijóst fyrr en
í lokin.
Cagan Jafnvægi í byggð iands-
ins er miklu lausari I allri
gerð og of löng en mjög skýr og
lifandi mannlýsing. Stíllinn á sög
unni er hér sjálfum sér sam-
kvæmari en í sögunni á undan
enda 3 ár á milli þeirra. Hlut-
föllin milli nútímans og fortíðar-
innar eru tæpast rétt, Iopinn er
teygður um of á lýsingum á fyrra
lífi salernisvarðarins. Þetta hefði
ef til vill mátt leysa með sneggri
myndum án þess að beina sögu-
sviðinu nokkru sinni beinlínis út
úr salerninu sem er hin eðlilega
umgerð sögunnar. Um leið og
stíllinn á sögunni er samfelldari
kemur einnig fram það einkenni
á stíl Jökuls að beita endurtekn-
ingum sem er erfitt en skemmti-
legt þegar vel tekst til og Jökull
beitir þessari tækni af leikni. End
ir sögunnar er napur og kaldhæð
inn og sýnir vanmátt einstakl-
ingsins gagnvart hversdagsleik-
Tþær fjórar sögur sem eftir eru
i bókinni eru allar skrifaðar
á hálfu ári og þvi eðlilegt að þær
séu samfelldari og myndi nokkra
heild. Einkum kemur þetta vel
fram í stíl og málfari en ekki
eins í gæðum. Farið upp á Skaga
er lökust þessara fjögurra sagna.
Hún er of löng og þar af leið-
andi of orðmörg. Hún uppfyllir
sízt allra sagnanna í bókinni þá
kröfu sem gera verður til list-
rænnar smásögu. Hér er brotið
form smásögunnar eins og það
kemur fram ( hinum sögunum
Sagan er teygð yfir nokkurn
tíma og er f rauninni meira í ætt
við dagbók en smásögu. Hér
vantar bæði ögun í umgerð sög-
unnar og framsetningu. Þrátt
fyrir margar góðar lýsingar verð
ur sagan ekki nein sérstök
revnsla fyrir lesandann. Ekkert
kemur á óvart, atburðarásin er of
hversdagsleg.
Jþað er athyglisvert að bera
næstu sögu, Herbergi 307,
saman við söguna sem síðast var
rætt um Bvriendur I smásagna-
gerð gætu dregið mikinn lærdóm
af slíkum samanburði. 1 báðum
sögum er sama viðfangsefni: lít-
iimótlegur, hversdagslegur eigin-
Staldrað við í
tugum landa
Jökull Jakobsson
maður sem er svikinn af eigin-
konu sinni. í þessari sögu er hins
vegar allt samanþjappaðra,
knappara og hnitmiðaðra. Um-
gerðin markar sögunni ákveðinn
ramma og út fyrir hann er ekki
farið, andartakið sem sagan ger-
ist á er látið nægja, forsenduna
verður lesandinn að skynja sjálf
ur í stað langra útskýringa í sög
unni á undan. Fyrir bragðið er
þetta miklu betri saga. Mannlýs-
ingar eru furðu glöggar.’einkum
litli maðurinn. Hver sér ekki fyr-
ir sér þennan uppburðarlitla
mann, brjóstumkennanlegan og
skoplegan því ekkert er 1 raun-
inni ámáttlegra en eiginmaður
sem ætlar að sækja konu sína
inn á herbergi annars manns.
Hitt er svo annað mál að maður
hefur nokkra tilhneigingu til að
hafa samúð með veslings konun-
um þótt þær reyni að halda
fram hjá svona skelfing lítilfjör-
legum eiginmönnum.
^jpvær síðustu sögurnar eru að
mörgu leyti ólíklegastar.
Revúar Nicolai er vel skrifuð á
köflum, einkum fyrsti hlutinn.
En kaflinn um prestinn á tæpast
heima í sögunni, slítur hana í
sundur og brenglar. Presturinn
er gerðpr hálf broslegur og
öðru hlutverki virðist hann ekki
gegna. Aftur á móti lifnar sagan
aftur og verður einkennilega á-
takanleg undir lokin. Nætur-
heimsókn er líklega bezta sagan
í bókinni. Hér koma aftur fram
beztu eiginleikar hijfundarins,
hæfileikar hans til að láta um-
hverfi og atburði mynda eina
heild. Eftirtektarvert er hvernig
Jökli tekst að gera umhverfið
Iifandi í sögum sínum þótt því sé
Framh. á bls. 31.
HNATTFERÐ í MYND OG
MÁLI. Með 261 Ijósmynd,
þar af 47 heilsíðumyndum í
eðlilegum lituin. — íslenzka
textann gerði Björn O.
Björnsson. — Bókaforlag
Odds Björnssonar, Akur-
eyri, 1962.
Margar fagrar myndabækur
hafa verið gefnar út hér á landi
á undanförnum árum, sumar
prentaðar að öllu leyti hér, aðrar
aðeins að sumu leyti, af því að
vandasamari prenutn hefir verið
unnin erlendis.
Hér er á ferðinni ein þeirra
bóka, sem unnin er ítveim lönd-
um, Myndir allar sem Lókina
prýða, eru prentaðar erlendis, í
V.-Þýzkalandi, en texti allur hér
á landi, í prentverki Odds Björns-
sonar á Akureyri, og þegar litið
er á heildarsvip bókarinnar,
verður ekki annað sagt, en að
báðum aðilum hins ytri búnings
hafi tekizt ágætlega. Myndaprent
unin er til fyrirmyndar og vafa-
laust eins vel unnin og hægt er,
og að líkindum væri ekki hægt
að vinna bókina að því leyti eins
vel hér á landi, þar sem vélar
munu vart eins fullkomnar og í
Þýzkalandi, en væri kastað til
höndunum við frágang annara
þátta bókarinnar, mundu þeir
skera sig svo úr, að til lýta væri.
Hér er því ekki til að dreifa, því
að forlagið og prentsmiðjan hafa
kostað kapps um að láta ekki
hinn íslenzka þátt vinnubragð-
anna standa að baki hinum er-
Ienda, og um þessa bók má ó-
hikað segja, að verkið lofi meist-
arana.
Bókin er raunar eins og hnatt-
ferð flestra, sem ferðast svo víða
nú á dögum. Menn fara hratt
yfir, staldra aðeins við skamma
hrið á hverjum stað, skoða það,
sem markverðast er í hverju
landi eða talið einkennandi fyrir
það, og halda sfðan áfram til
næsta áfangastaðar. Byrjað er á
heimskaustssvæðum, en síðan
haldið til Norðurlanda og um
Evrópulönd ýmis, þá suður um
Afríku, en þaðan um Austur-
lönd til Ástralíu og að endingu
til Ameríkulanda.
Komið er við í meira en 65
löndum, og myndir birtar frá öll-
um viðkomustöðum, litmyndir
frá 47 þeirra og þær eru vitanlega
perlur bólwrinnar. En minni
myndirnar og textinn, sem fylgir
hverju landi, sem heimsótt er,
veita einnig ærinn fróðleik. Menn
geta ekki fengið tæmandi fróð-
leik um heiminn eða hvert ein-
stakt land, sem á er minnzt í
slíkri bók, enda mun enginn til
þess ætlazt, en hún bregður upp
skýrri mynd af margbreytileik
heimsins og þeim töfrum, sem
finna má í hverju landi, ef vel
er að gáð.
Það er til fagurt landslag víð-
ar en á íslandi, og það er hægt
að taka fagrar litmyndir víðar
en hérlendis, þótt oft sé rómað,
hvað loftið hér á landi sé tært
og vel til þess fallið að ná fögr-
um og hreinum litum náttúrunn
ar. Byggingar eigum við vitanlega
engar á borð við það, sem marg-
ar fornar menningarþjóðir hafa
reist fyrir öldum, og mörg dæmi
slíkra menja er að finna í þessari
bók.
Framan við efnisyfirlit bókar-
innar, er birt vísa sú, sem flest-
ir kannast við og hér skal liöfð
eftir:
Ég er kominn upp á það
— allra þakkarverðast —
að sitja kyrr á sama stað
og samt að vera að ferðast.
Þéssi litla staka á prýðilega
við þessa bók, sem margir munu
handleika oftar en einu sinni, því
að vafalaust munu margir seilast
eftir henni og fletta henni, þegar
þeir vilja láta sig berast í hugan-
um út um heiminn.
Sr. Björn O. Björnsson hefir
gert texta bókarinnar, þýtt sumt
eftir frumútgáfunni en samið ann
að, og er hvort tveggja vel af
Lw.idi leyst, eins og annað við
gerð þessarrar bókar.
H. P.
LAUGAVE6I 90-92
SALAN ER ÖRUGG
HJÁ OKKUR
Höfum ávallt á biðlista
kaupendur að öllum
smærri og stærri teg-
undum bifreiða.
SALAN ER ÖRUGG
HJÁ okkur
/55 úrvalsbækurá 19 árum
Bókfellsútgáfan h.f. hefur nú
starfað í 19 ár og gefið út 155
bækur. Framkvæmdastjóri henn-
ar, Birgir Kjaran alþm., ræddi
við fréttamenn fyrir helgina og
ræddi við þá um útgáfustarfsem-
ina, í tilefni af því, að komin er
út seinasta bókin hjá fyrirtækinu
í ár.
Birgir Kjaran rakti nokkuð
^tarfsemina frá upphafi, gat
helztu bóka, sem út hafa komið
hjá fyrirtækinu, og ræddi bró-
unina í útgáfunni, sem hefði ver-
ið í þá átt æ meira, að gefa út
sem flestar og vandaðastar bæk-
ur um íslenzkt efni, ekki sízt um
þjóðlegan fróðleik, útgáfu ævi-
sagna o. fl. Minntist hann m. a.
Birgir Kjaran.
á ævisögu Thor Jensen í tveimur
bindum, minningabækur Ingólfs
læknis og Einars Jónssonar
myndhöggvara, ritsafnið Merkir
fslendingar, blaðamannabókina,
bækurnar Biskupinn í Görðum,
Skrifarann frá Stapa og Konur
skrifa bréf, en um þær allar sá
Finnur landsbókavörður, og
nokkrar fleiri bækur minntist
Birgir á. Þá gat hann hinna nýju
bóka, m. a. hins riýja flokks af
ritsafninu Merkir íslendingar, en
I. bindi þess er komið út í umsjá
Jóns Guðnasonar. Um bækur út-
gáfunnar er nánara getið í bóka-
fréttum og ritdómum.