Vísir - 02.01.1963, Blaðsíða 9

VÍSIR . Miðvikudagur 2. janúar 1963.
9
hefir viðreisnin tekizt
hægt að finna svar í þeim út-
reikningurn Framkvæmdabank-
ans, sem ég hef gert grein fyrir.
Á hinn bóginn eru til athuganir
á meðaltekjum kvæntra manna
í helztu launastéttum landsins,
tak, þekking og dugnaður hvers
einstaklings skipti mestu máli í
þessum efnum, þegar allt kemur
til alls. En hinu má þó ekki
gleyma, að samtökin og ríkis-
valdið skapa einstaklingnum þau
Forsætisráðherra Ólafur Thors.
Ræða Ólafs TKors forsætisráð-
herra á gamiárskvöid
falla og þverrandi gildis gjald-
miðilsins.
Við skulum leita svars í þeim
gögnum, sem við nú höfum eign-
azt um reynslu okkar sjálfra í
þessum efnum.
Það vill nú þannig til, að á
því ári, sem nú er að enda, hafa
í fyrsta sinni verið birtar ítar-
legar skýrslur <um þróun þjóðar-
búskaparins á árunum 1945 til
1960. Eru þessar skýrslur birtar
í riti Framkvæmdabanka íslands
„Úr þjóðarbúskapnum" og sýna
þróun þjóðarframleiðslu, þjóð-
artekna, neyzlu og fjárfestingar
á þessu tímabili. Bráðabirgða-
útreikningar, sem enn þá hafa
ekki verið birtir, hafa einnig
verið gerðir fyrir árin 1961 og
1962, þannig að yfirlit er nú
til um a’lt tímabilið eftir styrj-
öldina.
í þessum skýrslum felst mikill
og margvíslegur fróðleikur, sem
hægt er að draga margvíslegar,
gagnlegar ályktanir af. Þar má
meðal annars sjá eftir hvaða
leiðum viðreisnin hefur náð já-
kvæðum árangri á ýmsum svið-
um, og einnig gefa þær ýmsar
bendingar um framtíðina. Ég get
ekki gert svo miklu máli skil að
þessu sinni, en ræði það eitt, sem
varpar ljósi á þá spurningu, er
ég áðan bar fram.
CÚ uppbygging atvinnulífsins,
sem framkvæmd var f styrj-
aldarlokin og fyrst eftir styrjöld-
ina, reyndist ekki nægileg til þess
að viðhalda þeim þjóðartekjum,
sem náðst höfðu á styrjaldarár-
unum, og því síðúr til að auka
þær. Stafaði þetta af tvennum
ástæðum:
1 fyrsta lagi var mikið afla-
leysi á árunum 1949 — 1952.
í öðru lagi féllu íslenzkar út-
flutningsafurðir í verði jafnframt
þvl sem verðlag á innflutnings-
vörunum hækkaði. Afleiðingin
varð sú, að á árinu 1952 hafði
hrein þjóðarframleiðsla ekkert
aukizt frá því sem hún hafði
verið 1945. Þjóðinni hafði hins
vegar fjölgað verulega á þessum
árum og kom þess vegna minna í
hlut hvers og eins, — þjóðar-
framleiðslan á mann hafði lækk-
að um nærri 14%. Slæmt verzl-
unarárferði varð þess svo vald-
andi að verðmæti þjóðarfram-
leiðslunnar, þjóðartekjurnar \jpru
um 19% lægri á mann en 1945.
Á árinu 1953 verða tímamót.
Þá uxu bæði þjóðarframleiðsla
og þjóðartekjur mikið, og hefur
sú þróun haldið áfram síðan,
fyrst með miklum hraða, síðan
hægara. Árið 1962 verða þjóð-
artekjiir á mann orðnar 21%
hærri en þær höfðu verið árið
1945, og 5% hærri en þær höfðu
verið árið 1958.
Það er því óhætt að fullyrða
það, sem raunar hver maður,
sem hér þekkir til, getur sann-
færzt um með eigin augum, að
velmegun íslenzku þjóðarinnar
hefur aldrei verið meiri en hún
er nú.
PN þá mun verða spurt, hvort
þetta þýði það, að velmegun
almennings á íslandi hafi aldrei
verið meiri. Hvort það geti ekki
verið, að aukning þjóðartekn-
anna hafi fyrst og fremst lent
hjá atvinnufyrirtækjunum eða
einnverjum tiltölulega litlum
hópi manna, og kjör alls al-
mennings hafi versnað, eða að
minnsta kosti ekki batnað.
Við þessari spurningu er ekki
þ.e. verkamanna, iðnaðarmanna
og sjómanna. Þessar athuganir
eru byggðar á skattaframtölum
og ná til áranna 1948 — 1961. Þær
sýna, að atvinnutekjur hafa fylgt
þjóðartekjunum á mann mjög ná-
ið. Þær hafa hækkað þegar þjóð-
artekjurnar hafa hækkað, og
nokkurn veginn í sama hlutfalli.
sem þýðir þó að sjálfsögðu ekki,
að kjör einstakra hópa innan
launastéttanna hafa ekki getað
breytzt verulega í samanburði
við aðra hópa.
Þetta er sá lærdómur, sem
lesa má út úr okkar eigin skýrsl-
um um þróun þjóðarbúskapar
okkar frá stríðslokum, og sömu
sögu segir reynsla annarra
þjóða.
Það er vöxtur þjóðarteknanna,
sem meginmáli skiptir fyrir lffs-
kjör almennings í landinu.
JjETTA er kjarni málsins.
Af því leiðir, að athygli bein-
ist að því, hvernig hver einstak-
lingur geti stuðlað að þvf, sem
bezt, að sá vöxtur verði sem
mestur. Hvernig samtök laun-
þega og atvinnurekenda geti
stuðlað að þessu sama, og hvað
ríkisvaldið sjálft getur gert.
Það er mín skoðun, að fram-
skilyrði, sem hann starfar við.
Þessi skilyrði geta verið þess
eðlis, að einstaklingurinn, hvort
sem hann er atvinnurekandi eða
launþegi, fái notið sín sem bezt,
og starf hans verði öllum til sem
mestra heilla. En skilyrðin geta
Iíka verið þannig, að einstakling-
urinn fái ekki notið sín og starf-
semi hans beinist í þær áttir, sem
eru þjóðarheildinni síður heilla-
vænlegar.
]V|‘IG langar til að athuga í
þessu ljósi nokkuð nánar
stefnu og aðgerðir bæði hags-
munasamtakanna og ríkisvalds-
ins á undanförnum árum, og vil
þá fyrst minnast á hagsmuna-
samtökin. Þessi samtök standa
árlega f samningum sín á milli
og viðræðum og samningum við
ríkisvaldið. Ef þessir samningar
og viðræður fjölluðu um það,
hvað væri hægt að gera til að
greiða fyrir aukningu framleiðsl-
unnar, þannig að grundvöllur
skapist fyrir sem rnestum bata
iífskjaranna, þá væri ekki nema
gott eitt um þetta að segja. En
bessp er því miður sjaldnast að
heilsa. I' stað þess er fjallað um
það, hversu mikið kaupgjald
skuli hækka eða hvaða framlag
ríkið geti lagt til ákveðinna
stétta eða starfsemi, án þess að
spurt sé um, hvort aukning þjóð-
arteknanna skapi grundvöll fyrir
því að kauphækkunin og framlag
ríkisins geti leitt til raunveru-
Iegra kjarabóta. Takist samning-
ar ekki, hefjast oft verkföll eða
bönn, sem stöðva framleiðsluna
svo vikum eða mánuðum skiptir.
Ríkisvaldinu sjálfu hefur held-
ur ekki tekizt sem skyldi í þess-
um efnum. Stjórn efnahagsmál-,
anna hefur ekki getað komið í
veg fyrir það, að mestan hluta
þeirra 17 ára, sem hér um ræðir
hefur verið mikil verðbólga f
landinu, og halli á viðskiptum
við önnur lönd. En fyrir því er
margföld reynsla, bæði hér á
landi og annars staðar, hversu
erfið skilyrði verðbólgan skapar,
þegar til lengdar lætur, fyrir
vexti þjóðarframleiðslunnar,
hvernig hún beinir atorku og
fjármagni manna inn á brautir,
sem að vfsu kunna að vera þeim
sjálfum hagkvæmari í bili við
þau skilyrði, sem verðbólgan
skapar, en sem eru þjóðarheild-
inni óhagkvæmari.
Af þessu leiðir meðal annars,
að greiðsluhalli skapast við út-
lönd, en hann eyðir gjaldeyris-
forðanum og eyðileggur láns-
traustið. Þegar svo er komið, er
gripið til gjaldeyris- og innflutn-
ingshafta, sem trufla rekstur at-
vinnulífsins og torvelda fram-
kvæmdir f landinu.
Ég rek þessa sögu ekki lengra.
JjAÐ sem ég hef fundið í hin-
um merku gögnum um þró-
un þjóðarbúskaparins á árunum
1945-1962, og sem ég raunar áð-
ur þóttist vita, er í aðalatriðum
þetta:
1) Þjóðartekjur á mann og at-
vinnutekjur almennings fylgj-
ast náið að.
2) Það, sem á veltur fyrir alla,
er þess vegna, að vöxtur þjóð
arteknanna verði sem örastur
og tryggastur.
3) Að enda þótt það sé vafalaust
rétt, að það sé þekking og
dugnaður hvers einstakl., sem
mest veltur á, þá skiptir einn-
ig höfuðmáli, að samtök laun
þega og atvinnurekenda og
ríkisvaldið sjálft haldi rétt á
málum, greiði götu einstakl-
ingsins og beini framtaki og
fjármagni hans inn á þær
braútir, sem þjóðarheildinni
kemur að mestu gagni.
4) Að í þeim efnum ríði á mestu,
að forðast verðbólgu með öll-
um þeim skaðlegu áhrifum,
sem hún hefur á efnahagslíf-
ið, og
5) Að eins og það er æskilegt
að kaupið sé hækkað, þegar
rétt skilyrði eru fyrir hendi,
þá er það einnig og að sama
skapi nauðsynlegt, að staðið
sé gegn ótímabærum kaup-
hækkunum.
TjETTA er rétt svo langt sem
það nær. En með því er ekki
vandinn leystur. Það, sem á
skortir, er að tryggja kauphækk-
anir, þegar þær eru tímabærar,
þ.e.a.s. þegar þær leiða ekki til
gengisfalls heldur til raunveru-
Iegra kjarabóta.
Ef við getum tryggt þetta, ef
hægt er að eyða tortryggninni
og skapa traust launþega á þvf,
að ítrustu hagsmuna þeirra sé
gætt eftir því sem efni standa
ír«kast til hverju sinni, þá held
j 5 bægt sé frá dyrum þjóð-
■ ;ar þeim bölvaldi, sem ógn-
að hefur heilbrigðu efnahagslffi
hennar tvo síðustu áratugina.
TTM ÝMIS úrræði getur verið
^ að ræða. Sjálfur tel ég það
geta haft mikla þýðingu, að sú
þekking, sem við nú ráðum yfir
um hag þjóðarbúsins, verði not-
uð þannig, að allir aðilar ge‘:
áttað sig á því hvert stefnú,
hvenær séu möguleikar til raun-
verulegra kjarabóta og hvenær
ekki. Ég geri ekki þá kröfu, að
fulltrúar Iaunþega og atvinnurek
enda taki góðar og gildar allar
upplýsingar, sem opinberar stofn
anir leggja fram, og þær niður-
stöður, sem stjórnarvöldin draga
af þeim. Ég held, að nauðsyn-
legt sé, að samtök launþega og
atvinnurekenda sjálf, f samein-
ingu, eða þó kannski heldur
hvort í sínu lagi, ráði yfir stofn
unum, sem séu færar um að
kanna og meta allar upplýsingar
og safna sínum eigin gögnum
eftir því sem ástæða reynist til,
en leiðbeini sfðan umbjóðendum
sfnum, og láti þeim í té öll nauð
synleg gögn í málinu. Myndu þá
stórum aukast líkurnar fyrir því
að kröfurnar yrðu nokkurn veg-
inn f samræmi við gjaldþolið, og
yrði þá auðvitað að sama skapi
oftar gengið að þeim án átaka.
En, segja menn, úr því þetta er
svona einfalt, hvers vegna er þá
ekki löngu búið að framkvæma
það.
Einfalt og einfalt ekki.
Engin úrræði eru einföld og
aðgengileg, séu þau skoðuð f
ijósi tortryggni og úlfúðar. En
vilji menn á annað borð reyna
þetta og vilji menn að reynslan
verði jákvæð, þá þori ég að
staðhæfa, að innan, tíðar munu
óskirnar rætast um það að okk-
ur takist að leysa þann mikla
vanda, sem allar ríkisstjórn-
ir hafa verið að glíma við
undanfarna tvo áratugi, og sem
stundum hefur verið kominn
geigvænlega nærri því að búa
okkur grand.
■yiÐ I>ver áramót er eðlilegt
og þarft bæði einstaklingum
og þjóðum að staldra við, horfa
um öxl og hugleiða liðna atburði,
reyna að læra eitthvað af því,
sem gerzt hefur, láta það auka
einhverju á þroska okkar og þar
með hæfnina til að-taka því, sem
fram undan kann að vera, með
ábyrgðartilfinningu og viti.
Því hefur verið trúað, að Guð
hjálpi þeim, sem hjálpa sér sjálf-
ir. Hitt kann að vera hæpnara,
að sá sem ekki þiggur hjálpina.
þegar hún býðst, eigi hana vísa,
þegar honum þóknast að leggja
það á sig að veita henni móttöku.
Gamla sagan um feitu árin og
mögru árin kann að endurtaka
sig, ekki hvað sízt hjá þeim
þjóðum, sem að miklu leyti eiga
afkomu sína undir stopulum
sjávarafla. Þetta er Islendingum
hollt að hafa hugfast. Við Iátum
það þá kannski sjaldnar henda
Frh. á bls. 5.