Vísir - 08.01.1963, Síða 7

V 1 S IR . Þriðjudagur 8. janúar 1863.
Úljósar fregnir af fyr-
irgangi í jazzheiminun
ef'tir Leif Þórorinsson
^lloft á förnum vegi hefur mað-
ur heyrt þá, sem telja sig
einkavini heilagrar Sesselju, hella
sér út yfir eitthvað sem þeir kalla
fjárans jazzinn. Þeir eiga vita-
skuld við þá dægurlagasúpu sem
ungir sem gamlir íslendingar eru
fóðraðir á af Ríkisútvarpinu og
þá ekki síður Keflavík plús hverri
einustu danshljómsveit sem á sér
lætur kræla, og virðist raunar
dafna aldeilis prýðilega af, en á
þeim kræsingum bera amer.sku
negrarnir, höfundar jazzins svo-
nefnda, harla litla eða enga á-
byrgð. Reglulegur jazz heyrist í
rauninni afar sjaldan á þessum
frostbitnu slóðum. Eitt af örfá-
um tækifærum sem íslenzkum
almenningi gefst til að fúlsa við
honum, er þegar Jón Múli flytur
sína ágætu kynningarþætti í út-
varpinu en það er hins vegar
alltof sjaldan, og af miklum van-
efnum hvað nýjar hljómupptökur
snertir.
TJugmyndaruglingur um jazz
A og venjulega dægur- og
dansmúsik er svo sem engin ný
bóla. í rauninni má fullyrða, að
slíkt hafi einmitt helzt staðið
jazzinum fyrir þrifum, og hafa
þó æði margir farartálmar orðið
á þróunarbraut hans. Komist
hins vegar einhver, sem hefur
sæmilega fótfestu á evrópskum
músikgrundvelli, í tæri,við ósvik-
inn jazz, er ekkert líklegra en'sá
hinn sami dæmi hann skilyrðls-
laúst 'léttvægan, og jafnvel einsK-
is virði. í honum finnst ekkert
sem á evrópska vísu gæti kaliast
skipuleg uppbygging, og hljóm-
rænt innihald hans er oftast
frumstætt, og eitt fyrir sig held-
ur leiðinlegt. Af hreint fjárhags-
legum ástæðum hafa flestir jazz-
menn orðið að sækja lagrænan
efnivið í dægurmúsik hvers tíma,
og upphaf sitt á jazzinn að
nokkru leyti að rekja til hljóð-
færaleikaranna í bordellóunum í
New Orleans um aldamótin.
Ekkert af þessu þykir nú veru-
lega fínt, og er víst varla nema
von. En jazzinn inniheldur samt
ýmislegt sem engum unnanda
músikgyðjunnar er sæmandi að
skella við skollaeyrum. Hann
byggist til dæmis á beitingu tón-
blæbrigða hinna ýmsu hljóðfæra,
í ríkara mæli en nokkru sinni
hefur þekkst í evrópskri músik.
i Hljóðfalls^kipun hans getur í
fljótu bragði virst einfeldnings-
leg, ekki sízt ef grunnhljóðfallið
er slegið af ekki alltof gáfuðum
Leifur Þórarinsson.
mun á næstunni rita allmargar
greinar um tónlist hér í blaðið.
Birtist hin fyrsta þeirra hér í
dag og fjallar hún um jazzinn
og suma þá sem hann leika
bezt.

trommuleikara. En leggi menn
eyru við rödd einhvers blásturs-
hljóðfærisins, og séu svo heppnir
að það sé í höndum fólks eins
og Louis Armstrong eða Lester
Young, fer ekki hjá að þei
heyri með hvílíku öryggi og létt-
leik tónar hinna „improviseruðu1'
lagtilbrigða falla á ólíklegustu
stað umhverfis slíkt hljóðfall, og
með að því er virðist óendanleg-
um breytileik. Þetta? og ótal-
margt annað, skulum við geyma
okkur, þar til einstakir stílar og
höfundar jazzins verða til um-
ræðu.
TXvernig sem á það er litið, er
jazzinn innrás negrans í
iista- og skemmtanaheim þeirra
hvítu. Þróun hans stendur í
beinu samhengi við jafnréttisbar-
áttu negranna, og viðbrögð ráð-
andi afla í listaheiminum gegn
honum, ber að skoða í því ljósi.
Stefna þeirra hefur alla tíð verið
meðvitað eða ósjálfrátt, að halda
honum í listrænum neðri byggð-
um skemmti- og danstónlistarinn-
ar, og hingað til hefur þeim orðið
sorglega oft að ósk sinni.
Flestir hinna yngri jazzunn-
enda og músikanta álíta að jazz-
inn sé eins og svokölluð klassísk
músik fyrst og fremst til að
hlusta á. Hlutverk hans sem
dansmúsik og hulinshjálmur
drykkjuláta, skuli vera lokið.
Hann sé sjálfstætt listform og
eigi fullt tilkall til þeirrar rólegu
yfirvegunar sem evrópsk músik-
hefð hefur skapað sínum af-
kvæmum. En næturlíf stórborg-
anna gerir enn sínar kröfur, og
sannleikurinn er sá, að þrátt fyrir
æsifregnir af stórsigrum jazzins
í Carnegie og Philharmonic Hall,
og velheppnuð „festivöl" í New-
port og Washington, eru reyk-
sýjaðir næturklúbbar hans eina
örugga húsaskjól. Það er eflaust
rétt, að jazzklúbbarnir í Green-
wich Village séu snöggtum skárri
vinnustaðir en ástarmarkaðurinn *
52. stræti og Times Square hverf-
inu. í Greenwich Village (einum
elzta hluta New York borgar) er
á síðustu árum hefur verið aug-
lýstur upp sem listamannahverfi
í forkostulegum leikhússtíl, þykir
kynþáttamisrétti til dæmis ekki
LESTER YOUNG
lega baráttu undangenginna kyn-
slóða, og kokhreysti ungu mann-
anna, hefur jazzinn tapað, I það
minnsta í bili.
Konsertar í venjuleguin hljóm-
leikahúsum hafa ekki reynst sá
afkomugrundvöllur sem jazzleik-
ararnir höfðu vonað. Og þegar
búið er að skifta gróðanum af
festivölunum milli agenta og aug-,
lýsingamanna, er oftast sáralítið
eftir handa músíköntunum. Og
sem listviðburðir eru þessir kon-
sertar og festivöl yfirleitt harla
lítils virði. I augum agentanna, er
oft á tíðum eru eigendur eða full-
trúar klúbba og plötufyrirtækja,
er gildi þeirra fyrst pg fremst
auglýsingagildi, og öll tilhögun þá
sniðin eftir þvi. Á einum konsert
er ekki ólíklegt að milli fimm og
tíu hljómsveitir séu látnar koma
fram, hver á fætur annarri, líkt og
CHARLIE PARKER
tilhlýðilegt. Alskeggjuð borgara-
börnin, sem hafast þar við þangað
til familían verður þeim út um
virðulegt ævistarf, leggja jafnvel
lykkju á leið sína til að krækja
„a crazy Negro“ í kunningjahóp-
inn. Úr nokkurri fjarlægð virðist
nefnilega eilftill ævintýraljómi
leika um jazzistana. Þarna dansa
þeir inná skrautlýst sviðið, með
gljáfægða hlátra í andlitunum, og
ölglaðir s áheyrendur hrópa og
stappa og klappa í tryllingslegri
hrifningu. Áður en fagnaðarlætin
ná að deyja út, hefja þeir æsandi
samleik á horn sín og bumbur og
einn af öðrurn rekja þeir fagnað-
arboðskap í lífsglöðum sólóum.
Og dagblöðin og vikuritin kepp-
ast við að birta af þeim myndir,
og þeir ku raka saman dollurum
af metsölu nýjustu grammófón-
plötunnar. En á bakvið fagurtennt
brosin, sem, ef betur er að gáð,
eru sama gríman og allir svertingj
ar setja upp í návist þeirra hvítu.
felast þreyttar, ef ekki örvænting
arfullar sálir. Því þrátt fyrir hetju
númer í fjölleikahúsi. Menn geta
ímyndað sér hver skilyrði þetta
eru fyrir listgrein sem byggist á
skyndiinnblæstri og stemmningu,
fyrir tónlistarmenn sem að miklu
leyti semja tónlistina um leið og
þeir flytja hana. Sé klassískum
túlkara nauðsynlegt að spila sig
upp, eins og það er kallað, getur
jazzmúsikantinn bókstaflega ekki
lifað án þess. En þarna næst þó
pft margfalt betri árangur en í
klúbbunum.
I næturklúbbunum, ekki aðeins
í Greenwich Village, þar sem þeir
eru langskástir, heldur í öllum
stærri borgum Bandaríkjanna,
verða músikantar að vinna við
hin ömurlegustu skilyrði. Þar
verða þeir kannski að leika fyrir
drukkinn símalandi lýðinn, frá
klukkan 9-10 að kvöldi til 4. um
morguninn. Loftið er mettað tó-
baksreyk og andremmu nætur-
svallsins, og þar sem féglaður eig-
andinn telur sjaldnast ástæðu til
að kóma upp mannsæmandi bún-
ingsherbergjum, eru nálægar krár
og kaffihús eina athvarfið, vilji
þeir kasta mæðinni í leikhléum.
Þeir eru ófáir, sem grípa til hero-
innálarinnar eða marijuana stöng-
ulsins, til að dreifa athyglinni frá
þessum ærandi þrældómi, og sálar
drepandi lítilsvirðingu. Eina^leið-
in til að koma tónlist sinni á
framfæri við sæmileg skilyrði
finna jazzleikararnir í upptökusöl-
um plötufyrirtækjanna. En hún er
hins vegar aðeins opin þeim sem
getið hafa sér verulegan orðstír.
Og jafnvel þeir sem þar komast
inn, eru ekki sjálfs sln herrar
nema að takmörkuðu leyti. Þeir
eru háðir sölusjónarmiðum og
duttlungum eigendanna, og það
skýrir að nokkru leyti hvers
vegna snillingar á borð við t.d.
Charlie Parker eða Dizzy Gille-
spie létu stundum frá sér fara
hluti, sem varla eru samboðnir
annars flokks listamönnum. Og
það er óhugnanlegur þáttur í
plötusvindlinu, þegar vissir ag-
entar þröngva skjólstæðingum sín
um til að skipta um útgáfufyrir-
tæki og gera samning við fyrir-
tæki sem þeir annað hvort eiga
hlut i sjálfir eða hafa þegið af
mútur. Agentarnir eiga nefnilega
hægt um vik, þar sem þeir eru
oftast valdamiklir á skemmtana-
markaðnum, og geta útilokað þá
listamerin, sem ekki haga seglum
eftir vindi, frá allri vinnu í lengri
eða skemmri tíma. Jazzklúbbur-
inn Birdland var ekki alls fyrir
löngu hið gullna þlið til frægðar
og frama í New York. Og menn
þurfa vart að velt vöngum lengi
yfir hvers vegna margir þekkt-
ustu jazzleikarar heimsins riftu
samnirtgum við útgefendur sína, á
árunum 1958 til 1960, til að hefja
innspilanir á vegum plötufyrir-
tækisins Roulette. Það kemur sem
sagt upp úr kafinu, að sami mað-
ur, Hr. Morris Levy, er aðaleig-
andi bæði Birdlands og Roulette.
Eftir því sem bezt verður séð
er helzta vonin til framdráttar
jazzinum, bessu eina frumlega list
fyrirbrigði sem Ameríka hefur
lagt heirriinum til. enn sem kom-
ið er, að iðkendur hans sýni þann
Framhald á bls. 10.
!K2v-‘ Ltra