Vísir - 09.03.1963, Blaðsíða 4

4
Rabbað við HELGA
TRYGGVASON yfir-
kennara sextugan
A morgun verður hinn þjóð-
kunni skólamaður Helgi
Tryggvason yfirkennari Kenn-
araskólans sextugur. í tilefni af
þessum tímamótum í ævi hans
hitti fréttamaður Vísis hann að
máli og spjallaði við hann um
ævi hans og lífsstarf. Nemend-
ur Heiga skipta nú þúsundum
og sjáifur er hann sfvakandi i
áhuga sínum á uppeldis- og
fræðslumálum þjóðarinnar.
— Svo að þú ert fæddur 10.
marz 1903?
— Já. mér er sagt, að ég hafi
komið þann dag í heiminn í
öskuhríð, svo svæsinni, að faðir
minn gat ekki tosað ljóðmóður-
ina með sér, og var hún þó vel
rösk. Ég varð þess vegna að
koma sjáifur. Móður minni varð
samt ekki meint af því að eiga
%
mlg frekar en öll hin börnin.
— Og hvar var nú svona
ógurlegt veður í marz 1903?
— jNorður við Miðfjörð, uppi
í Vatnsnesfjalli. Bærinn heitir
Kothvammur, rétt fyrir ofan
Hvammstanga. ,
— Og hvernig fóru svo veðr-
in með þig yfirleitt þegar þú
varst að alast upp?
— Vetur voru þá harðari en
þeir eru nú, og maður fékk
fljótt að sjá hann svartan og
basla úti í alls konar veðrum
næstum því upp á líf og dauða.
.— Hafðir þú ekki bara gott
af þessum vinnu- og veðra-
skóla?
— Fjöll og illviðri hafa víst
komið seiglu í Islendinga. En
margan daginn var líka gott veð
ur í blessuðu fjallinu, og Vatns-
riesfjall er mjög fallegt og með
grösugustu fjöllum á landinu.
Þaðan er ágæt útsýn, og þaðan
horfði ég út yfir heiminn og
þráði að mega ferðast lengra en
ég sá. En úr því að þú nefndir
skóla, þá má bæta farskólanum
við.
— Já, hvernig var að vera i
farskóla á þeim tfma?
— Mér er ánægja að minnast
á það. Fræðslulögin voru tiltölu
lega ný af nálinni, og ég held,
að áhugi á alþýðumenntun hafi
verið talsvert mikill. Faðir minn
sá um að útbúa skólann. Sjálfur
hafði hann verið f gömlu Flens-
borg nokkru fyrir aldamót og
haft mjög gott af því námi, eins
og fleiri. Þarna í farskólanum
höfðum við alls konar kort af
löndum og álfum, margs konar
líkamsfræðilegar myndir, mynd
ir af mannflokkunum, auðvitað
hnött og allgóða veggtöflu.
þokkalegustu skólaborð og nokk
ur áhöld til eðlisfræðiathugana.
Okkur þótti gaman að þeasu
öllu.
— Skólaáhugi þinn hefur þá
byrjað snemma?
— Það má segja það, enda
skiptir miklu, að byrjunin fæli
ekki frá. Strax f barnaskóla
hugsaði ég mér að kenna f skóla
þegar ég '‘stækkaði. Kennarinn
okkar var allvel menntaður,
bæði utanlands og innan. Það
var mikill vorhugur í fólki á
mínum barnsárum, framfarir í
mörgum hlutum, skáldin voru
ennþá að kveða kjark og starfs-
gleði í þjóðina, sum þeirra bæði
raunsæ og rómantísk, eins og
t. d. Hannes Hafstein, sem ég
var mjög hrifinn af, enda fylgdi
faðir minn hon'ín að málum.
— Var ekki fíðlr þinn þing-
maður Húnvetnlnga um skeið?
— Dálítinn tíma var hann
það, en svo dró hann sig í hlé,
enda hafði hann líka mörgu
öðru að sinna fyrir sína sveit
fyrir utan búskapinn, sem hann
stundaði af kappi, er mér óhætt
að segja.
— Datt þér aldréi f hug að
verða bóndi?
— Jú, ég held það nú. Bæði
erfðir og áhrif frá föður mínurn
og fleirum munu sennilega hafa
valdið annarri bernskuákvörðun
minni, nefnilega að búa á jörð
og ganga á jörð og rækta jörð
og vera í félagsskap við gróður
og húsdýr. Ég gleymdi þá í
nokkur ár, að ég ætlaði að
verða kennari. Faðir minn
ákvað ungur að byggja og
treysta á landið — og áður en
Hannes hvatti þjóðina til þess
— og varð einn eftir af mörg-
um systkinum, sem öll fóru til
Ameríku, þegar vesturfararald-
an reis sem haést.
— En svo hefur kennslustarf
ið orðið ofan á hjá þér.
— Já, fyrri ásetningurinn
kom aftur. Ég er ánægður með
það. I kennslustarfinu fær mað-
ur lfka að ryðja og rækta og
hlúa að gróðri og varna illgresi,
eða þetta eigum við kennararnir
að minnsta kosti að gera. Ég
spurði sjálfan mig þessarar
spurningar áður en ég fór í
Kennaraskólann: Heldurðu, að
þú sért nú virkilega nógu
hneigður fyrir að kenna? Það
stóð ekki á svarinu. Hefur það
ékki verið ástríða þín að kenna
skepnunum í kringum þig,
kenna hundinum hundakúnstir
og að skilja ótal orð og setn-
ingar? Hvort þessi hrossa- og
hundakennsla hefur verið nokk-
ur röksemd í málinu, skal ég
láta ósagt. En afi minn kenndi
líka flestöllum börnum i sveit-
inni og víðar, ég hef sennilega
bakteríuna þaðan. Ekki var
auðugt um kennslutækin þá, en
hann bjó sér til ýms tæki, svo
sem hnött úr tré, sem hann mál-
aði heimsálfurnar á. Þetta var
furðu nákvæmt. Hann smíðaði
líka langspil og notaði það við
söngkennslu. Hann hét Eggert
Helgason, og f Sögu alþýðu-
fræðslunnar á íslandi hefur einn
af þakklátustu nemendum hans
skrifað um hann.
— Hvenær laukst þú prófi frá
Kennaraskólanum?
— Það var vorið 1929.
— Hvernig var að kosta sig
f skóla á þeim árum?
— Ýmslr höfðu úr litlu að
spila. Húsaleiga var há, eins og
vill vera í ört vaxandi bæjum.
Ég komst vel af, því að ég vann
fyrir mér með hraðritun í þing-
inu um þingtímann. Hafði þvf
oft mikið að gera í allt.
— Þú varst heppinn að geta
sameinað skólanámið og þing-
skriftirnar.
— Já, séra Magnús Helgason
gerði það af góðvild sinni að
leyfa mér þetta. Og ég varð þá
auðvitað að reyna að standa
mig ekki lakar en aðrir og nota
leyfið ekki sem skálkaskjól.
— Hvenær varst þú fyrst
þingskrifari?
— Veturinn 1924. Ég hafði
lært ofurlítið f hraðritun og æft
mig síðan eins og óður maður,
og var farinn að ná hraða furðu
fljótt. Mér þótti gaman að
sprettinum á þeim árum, hvort
sem það var að hleypa hesti,
hlaupa sprettinn á eigin fótum,
synda eða hraðrita.
— Varstu kannski íþrótta-
stjarna?
— Nei, ónei, en ég kvikaði
töluvert, og það jók mér hreysti
og lífsgleði. Sund kenndi ég þó
nokkuð fyrr á árum og þótti
það mjög skemmtilegt, þegar ég
var búinn að stúdera og iðka
sund undir handleiðslu þeirra
Pálssona, sem allir þekkja. Þeir
kenndu manni að beita skyn-
seminni til hins ýtrasta í sund-
námi og kennslu.
— Varstu lengi hraðritari í
þinginu?
— Já, þó nokkuð á þriðja ára
tug.
— Gaztu náð ræðunum orð-
réttum?
— Að -sjálfsögðu, að því
varð maður að keppa, og það er
eins hægt hér á landi með 'góðri
hraðritun f höndum eins og í
erlendum þjóðþingum. Á meðal-
hraða ræðumanna er þetta létt
verk og löðurmannlegt, en þeg
ar mest gengur á, er það full-
komið erfiði og þarf mikla
leikni og æfingu. En sú æfing
gafst líka í ríkum mæli. Þing-
in 1925 til 1930 voru ákaflega
starfsþung. Þegar hraðmæltur
þingmaður lét í ljós undrun yf-
ir, að ég skilaði ræðu hans
allri orði til orðs og óskertri, þó
að ég væri ekki búinn að vera
lengi f þinginu, svaraði ég: Það
er engin vandi. Þegar þú herðir
á þér, þá herði ég á mér líka
og hugsa sem svo: Ég skal ekki
láta fantinn hafa betur?
— Ert þú ekki búinn að
kenna mörgum hraðritun?
— Jú, mörgum í allt, þing-
skrifurum fyrr á tírnum og
V1SIR . Laugardagur 9. marz 1963.
Helgi Tryggvason
fjölda af skrifstofustúlkum.
Hraðritunin flýtir fyrir í dag-
legum störfum á skrifstofum.
— Þú verður að koma með
einhverjar minningar frá göml-
um tíma í Alþingi.
Ýmislegt gæti það verið, en
persónuleiki margra þingmanna
er mér minnisstæður. Mér er
sem ég heyri þá ennþá halda
ræður, þegar þeir koma mér f
hug. Ég skal nefna aðeins fáa.
Jón Þorláksson hafði mjög ör-
ugga ræðubyggingu og ná-
kvæmt og auðugt orðaval.
Hann lagði sterkan grundvöll
og byggði verkfræðilega ofan á.
Mér fundust ræður Jóns Bald-
vinssonar — og þær voru marg
ar og langar — oft vera sem
grísk-rónyversk glíma, leikseig
og átakamikil. Stundum leyndi
sér ekki, að honum veitti betur,
en þó að sótt væri að honum
hart og lengi, virtist mér aldrei
takast að keyra hans breiðu
herðar svo niður, að þær
snertu gólf.
— Hverjuhi fleiri af eldri
þingmönnum manstu vel?
— Ég man þá flesta vel. En
síðast en ekki sízt ætla ég að
nefna Benedikt Sveinsson for-
seta Neðri deildar. Mér varð
starsýnt á hann þegar ég kom
fyrst. Hann stjórnaði fundum
með þeirri reisn og glæsibrag
og röggsömum úrskurðum.
Rödd hans var skilmerkileg og
virðuleg og fyllti salinn. Við
fundarstjórnina viðhafði hann
fastmótað orðalag, ’ mjög ótví-
rætt og rammíslenzk^. Ég þoli
alltaf illa að hlusta á fundar-
stjórn sem er ;andstæða við1
stjórn Benedikts.
— Var hann ekki líka mælsk-
ur ræðumaður?
— Hann hélt ekki oft ræður.
En þegar hann talaði úr þing-
mannssæti sat ég mig aldrei úr
færi að hlusta á hann ef kost-
ur var. Mér finnst ekki nóg að
segja, að hann hafi verið af-
burða vel að sér í íslenzku. Mér
fannst alltaf, að a)f munni hans
talaði íslenzkari sjálf með öllum
sínum krafti og fegurð að
fornu og nýju. Og þetta klass-
iska málfar klæddi hann betur
en nokkurn annan, sem ég hef
heyrt tala íslenzku. Hann talaði
aldrei eins og vel rituð bók,
gullaldarmálið var runnið hon-
um í merg og blóð, og ræðu-
sniðið sýndi mér eins og
glampa af vopnaburði sögu-
hetjanna, sem ég las um í ís-
landssögunni sem drengur,
hvort sem þeir beittu orði eða
sverði. Mér var líka alltaf mjög
hlýtt til Benedikts fyrir sér-
staklega ljúfmannlega fram-
komu við mig, ungan og ó-
kunnugan. Annars kynntist
maður mörgum g&ðum mönnum
innan veggja þinghússins og ég
á góðar minningar þaðan. En
mér virðist þyngra yfir okkar
þingi heldur en sums staðar er-
lendis, þar sem ég hefi hlustað
á ræðuhöld.
— Hvar hefur þér þótt mest
gaman að koma og hlusta?
— Auðvitað er alltaf lang-
mest gaman að koma I brezka
þingið. Þangað hef ég oft kom-
ið. Þar er svo léttur og hress-
andi blær yfir umræðunum.
Frönsku þingmennirnir lögðu
ekki i að kasta blekbyttum
meðan ég var inni, en heitt var
í þeim. En á Möltu var okkur
sýnd stór blekklessa á voldugu
veggteppi. Þingmaður ætlaði
meði suðrænni reiði að klekkja
á arldstæðingi sínum.
Framh. á bls. 5.