Vísir - 08.04.1963, Blaðsíða 10

22
BJARNI RIDDAR
VI S IR . Máiiudagur S april 1963

............., 1|
*\ jí
" 'jÍ''- ‘ 7'?-?. ty/Xúpi»x rr/ fj

r é-.-Av '
■' • ■ ' ■ ■■•
■ ■■ . ■■ •
2Í'. Fortun.i, barfc, byí'Ktí 1792 i fltttr-ft.
....'-;■, :! ’f
11. D3bikati.tó, feríg bygget 18f»2 i DiWkatb'
framh. af bls. 20
eyðilagðist við Útskála 1823 á
leið frá útlöndum, en hin tvö
skipin átti Bjarni til dauðadags.
Thingöre var seld 1834 íslands-
kaupmönnum Örum og Wulff
fyrir 5000 ríkisbankadali silfurs,
en Trende Söstre fórst vorið
1834 á leið frá Bordeaux í Frakk
landi til Kaupmannahafnar. Um
1824 bættist við galeas-skipið
Lykkens Pröve, 69 lesta, og
galeasskipið Haabet, og á hann
þau bæði fram undir 1830 og
húkkerturnar „de jongc Goose“
eða ungu gæsina og Svanen
eignast hann skömmu síðar og
á til dauðadags. Þá átti hann
briggskipið Thora í félagi við
Sívertsen og Gunnarssen, en
eftir lát hans var það selt Dua
Havsteen íslandskaupmanni,
bróður Jakobs gamla Hav-
steen á Hofsósi. Þetta eru alls
15 skip, þrjár fiskijaktir og 12
stærri skip, 30—160 commer-
celestir, í förum milli landa.
Bjarni Sívertsen kvæntist tví-
tugur, byrjar verzlunarrekstur
um þrítugt og stundar hann
40 ár til dauðadags. Verzlun
hans virðist vaxa stöðugt allan
þennan tlma og hagur hans
einnig.
Árið 1912 gefur Bjarni dóttur
sinni Járngerði I heimanfylgju
20.000 ríkisdali courant og til
þess að bæta bróður hennar
upp hans hlut, þá gefur hann
Sigurði syni sínum um svipað
leyti einn áttunda hluta I verzl
un sinni, sem þá er verðlögð
þennig:
Barkskip „Orion“, 73 comm-
ercelestir 34.00 Rbd. courant.
Hús og innventar I Hafnar-
firði 2.300 Rbd. courant.
Reykjavíkurverzlun með in-
ventar 1.200 Rbd. courant.
Endurreist, gamalt hús I
Reykjavík (vestan Hafnarstræt-
is þar sem nú er dráttarvéla-
fyrirtæki SÍS) 450 Rbd. courant.
Vörulager I Hafnarfirði og
Reykjavik 13.321 Rbd. courant.
Skuldir viðskiptamanna 989
Rbd. courant.
Pen. I erlendum vöruinnkaup-
um 27.740 Rbd. Alls 80.000
daler courant eða sem svarar
20.000 ríkisbankadölum silfurs,
en vegna Napoleonsstyrjald-
anna um þetta leyti og þátt
Dana í þeim fengu þeir mikla
inflation og ríkisgjaldþrot 1813.
Því stóðu courant ríkisdalir að-
eins í um 25% meðalkúrs um
þetta leyti, miðað við silfurríkis
dali.
Verzlun Bjarna Sívertsens vex
stöðugt upp úr þessu, því eins
og hann sjálfur segir í æfiágrip-
inu, síðan hefur ekkert stöðvað
mín fyrirtæki, og þá auðvitað
miðað við styrjaldarárin. En
þegar Rannveig kona hans deyr
24. ágúst 1825, þá verður hann
að skipta búi þeirra hjóna vegna
érfingjar hennar og þá látinnar
dóttur þeirra hjóna í Noregi.
Verzlun hans hefur aukizt þann
ig að hann á þá, auk Hafnar-
fjarðar og Reykjavíkurverzlun
ar, einnig Keflavíkurverzlun og
verzlunarhús Sunchenbergs I
Reykjavík. Uppgjör félagsbús
þeirra hjóna er gert á árunum
1825—-27 og reynist netto-eign
þess vera um 40.000 Rbd. silf-
urs, en aktiva um 54.500 rbd.
silfurs. Þannig hafði Bjarni tvö-
faldað hreina eign þeirra hjóna
á 12 ára verzlunarrekstri, enda
var verzlunarárferði talið hag-
stætt þessi ár. Ur skiptum
félagsbúsins fær Bjarni Sívert-
sen sjálfur helming eignanna
eða um 20.00 rbd. silfurs. Hann
heldur sjálfur verzluninni og
skuldbindur sig til þess að
greiða erfingjum hlut þeirra.
Sigurður sonur hans erfir urh
8.000 ríkisdali silfurs og á fyrir
um 5000 ríkisdali í verzluninni
og þannig verður hlutur hans
um 13.00 ríkisdalir á móti um
20.000 ríkisdala eign Bjarna
sjálfs. En misjafnlega fara menn
með pund sitt.
Á átta síðustu verzlunarárum
Bjarna stendur hann að mestu
einn i eldinum með verzlunar-
stjórn fyrir verzlunum sínum i
Reykjavík, Hafnarfirði og Kefla-
vík. Sigurður sonur hans virðist
fljótt hætta félagi við föður
sinn og stofnar til verzlunarfé-
lags við Arnór Gunnarsson kaup
mann I Keflavik. Arnór virðist
reka Keflavíkurverzlun, en verzl
unarfyrirtæki þeirra Sigurðar er
nefnt Sivertsen & Gunnarssen
og hefur áðsetur í Reykavík.
Þeir hafa þó fljótt slitið félags-
skap sínum og þá skulda þeir
félagar Bjarna nokkra fjárupp-
hæð, sennilega vegna kaupa
Keflavikurverzlunar af honum,
og auk þess hefur Bjarni gengið
í ábyrgð erlendis vegna vöru-
kaupa þeirra.
Þegar Bjarni deyr, 13. júlí
1833, reynast activa dánarbús-
ins vera um 76.000 rbd. silfurs,
en skuldir hans og kröfur á
búið um 45.500 ríkisdalir, þann-
ig að nettoeign Bjarna sjálfs var
um 30.500 ríkisdalir. Þannig
hafði gamli maðurinn aukið
pund sitt um 50% síðustu ár
æfinnar, enda þótt verzlunarár-
ferði væri þessi ár með allra
versta móti og Bjarni tapaði
miklum peningum á bæði Spán-
arverzlun og skipatöpum.
Vegna gjaldþrots verzlunarfyrir
tækis í Leith í Skotlandi tapaði
dánarbúið 8.000 ríkisdölum og
við gjaldþrot Arnórs Gunnars-
sonar kaupmanns í Keflavlk um
5.000 ríkisdölum og Sigurður
sonur Bjarna skuidaði dánarbú-
inu 6.700 ríkisdali, þegar Bjarni
dó, en 8 árum áður átti hann
inni um 13.000 ríkisdali í þessari
sömu verzlun. Þannig reyndist
erfðaféð, sem til skipta kom. að
eins úm 10.800 ríkisdaiir og
hiutur Sigurðar sonar Bjarna
nam sem næst skuld hans við
búið. Því virðist Sigurði Bjarna
■”ni hafa evðzt um 20.000 ríkis
dalir I verzlunarrekstri á 8 ár-
um á meðan gamli maðurinn
með hagsýni sinni, eykur eignir
sínar um 50%.
Niðurstöður þessara efna-
hagstalna sýna að skuldlaus
eign bús hans er sem hér segir:
1812 skuldlaus eign 20.000
Rbd. silfurs.
1825 skuldlaus eign 40.000
Rbd. silfurs.
1827 skuldlaus eign eftir
skipti 20.000 Rbd. silfurs.
1833 skuldlaus eign eftir
skipti 30.000 Rbd. silfurs.
Miðað við núgildandi verð
islenzkra afurða, þá má reikna
í RBb. silfurs þannig:
Smjörverð kr. 200. Hestverð
kr. 500. Kindaverð kr. 600.
Saltfiskverð kr. 300. Æðardúns-
verð kr. 400, eða að meðaltali
um kr. 400 fyrir hvern rikisdal.
Eignir Bjarna hafa því numið
frá 8—16 milljónum króna á
þessum árum, miðað við núver-
andi verðgildi peninga. Þetta
þykir jafnvel I dag gildur sjóð-
ur, en á fyrstu áratugum 19.
aldar þótti þetta ævintýralegur
auður, þar sem þá t. d. 20.000
ríkisdalir jafngiltu 20.000 kind-
um af fjalli .
Þess er rétt að geta að á
árunum 1825—35 gekk verzlun
arrekstur hér við land fremur
illa. Margir Islandskaupmenn
urðu gjaldþrota, fengu á sig
skipstöp og mikið verðfall á
íslenzkum afurðum í Evrópu og
hlaut Bjarni Sívertsen margan
skell í þeim viðskiptum, enda
getur Magnús Stephensen þess
á einum stað í ferðarollu sinni
frá árinu 1825.
í „Skútuöldinni" telur Gils
Guðmundsson rithöfundur að
Ólafur Thorlacius kaupmaður á
Bíldudal hafi fyrstur íslenzkra
kaupmanna sent skip beint til
Miðjarðarhafslanda með saltfisk
á markað þar og hafi sú ráð-
stöfun verið einkar ábatasöm. I
þessu riti „Skútuöldinni“ er svo
talið að Ólafur Thorlacius hafi
árið 1802 sent þrjú leiguskip ut-
an með varning og að hann hafi
um 1806 eignazt sín fyrstu þil-
skip til fiskveiða. Vissa er fyrir
því að Bjarni Sívertsen eignast
miliilandaskip um 1793 og ann
að 163 lesta brigskip 1795 og
fiskijagtina „Foraaret" 1798.
Fyrsta ótvíræða heimildin um
Spánarfar frá Bjarna Sívertsen
er frá árinu 1807, þegar Spánar
farið „Johanne Charlotte" er tek
ið af enskum reyfurum. Þá hafði
Bjarni átt þetta skip f 14 ár og
jafnan haft það í förum milli
landa með afurðir sínar. Það
mætti því sennilegt vera að
hann hafi hafið siglingar á Spán
iWi-iltOT rmiijri., mfse^aaxHBeím^- •
arlönd að minnsta kosti 10 árum
fyrr, eins og títt var um skip
danskra á þeim árum. Það virð-
ist því ekki vera ástæða til þess
að ætla að Ólafur Thorlacius
yrði á undan Bjarna til þess að
hefja Spánarsiglingar beint frá
Islandi, nema beinár sannanir
finnist fyrir því.
Bjarna Sívertsen er þannig lýst
lýst 1 vegabréfi frá 5. sept. 1825,
en þá var hann 62 ára. Meðal-
maður á hæð og samsvarar sér
vel, með jarpt hár, hæruskotið,
bláeygur. Rafn Svarfdalín gerði
olíulitarmyndir af Bjarna á gam-
als aldri, að talið er, og er sú
mynd birt í Sögu Hafnarf., Sögu
Islendinga, Skútuöldinni og víð
ar. En Sæmundur Hólm prestur
á Helgafelli gerði árið 1796 rauð
kritarteikningu af þeim hjón-
um, Bjarna og Rannveigu, sem
ásamt fyrrnefndri mynd eru nú
, þjóðminjasafni. Þessar myndir
eru mjög skemmtilegar og skýr
ar og í framhaldi af þeim eru nú
til ljósmyndir af sjö ættliðum
frá Bjarna, sem hér segir og hér
eru' birtar með þessari grein:
Bjarni og Rannveig Sívertsen —
Sigurður og Guðrún Sívertsen
— Hans Anton og Karolína
Sívertsen — Regine Magdalene
Sívertsen og maður hennar sr.
Benedikt Kristjánsson á Grenj-
aðarstað, — Bjarni Benedikts-
son kaupmaður á Húsavík og
kona hans Þórdís Ásgeirsdóttir
og svo á einni mynd þrír ættlið
ir þeir yngstu, Ásgeir Bjarna-
son, Bjarni Ásgeirsson og Guð-
mundur Bjarni Ásgeirsson, allir
á Marbakka i Reykjavík. sá
yngsti fæddur 1961, eða 198 ár-
um eftir fæðingu Bjarna Sívert-
sens.
Auk lesturs, skriftár og reikn
ings, sem Bjarni Sívertsen er
talinn hafa numið af konu sinni
Rannveigu, þá hefur hann fljótt
tileinkað sér kunnáttu í dönsku
og með fjórum vetursetum í
Englandi á árunum 1807—1812,
einnig í ensku, enda ber bóka-
skrá dánarbús hans þess vitni,
að þar á heimilinu var danska,
enska og þýzka um hönd höfð.
Fróðleiksþrá hans, almennur
dugnaður og framfarahugur hef
ur verið svo mikill, að hann af
eigin rammleik hafði sig upp
yfir flesta íslendinga samtiðar
sinnar, þótt öðrum hafi stund-
um verið hampað fyrir minni
verðleika. Ég hefi ávalt verið
stoltur yfir því að geta talið
Bjarna Sívertsen forföður minn
og í mínu huga hefur dýrðin um
nafn Bjarna Sívertsens aðeins
fallið í skugga af öðru Bjarna-
nafni, sem einnig er frá Bjarna
Sívertsen komið, en það er nafn
föður míns Bjarna Benedikts-
sonar. Hans lífsstarf hefur að
mörgu leyti svipað til lífsstarfs
langafa hans. Ég ætla síðar að
gera minningu Bjarna Sívertsens
betri skil í bók, fái ég til þess
vinnufrið, aldur og fjárhagslegt
frelsi.
Reykjavík 24. marz 1963.
Stefán Bjarnason.