Vísir - 29.06.1964, Blaðsíða 7

• VÍSIR . Mánudagur 29. iúaí J9S4.
Fyrir Kjarval er
hversdagsleikinn
ekki til
segir Thor Vilhjálmsson, sem hefur
nýlega lokið bók um listamanninn
Ekki samtalsbók, ekki
ævisaga, ekki listfræði,
ekki sagnfræði, ekki vís-
indarit, ekki skáldsaga
— skilgreining Thors
Vilhjálmssonar á hinni
nýju bók sinni um Kjar-
val rifjar upp lýsingar
Búddhistanna á Nir-
vana,semaðeins er hægt
að skýra með upptaln-
ingu á þvi sem það er
ekki.
„Þetta er bók, sem sýnir
Kjarval, eins og ég sé hann og
skynja hann“, tekur hann loks
af skarið. „Hugrenningar mfn-
ar um manninn og listamanninn
Kjarval. Hún fellur ekki inn í
flokk ævisagna, né heldur get-
ur hún talizt listfræði eða sagn-
fræði, en snertir kannske að
einhverju leyti þau svið, þótt
ég sé hvorki list- né sagnfræð-
ingur. Margir eiga eftir að
skrifa um Kjarval, en ég held
ekki, að ég taki neitt frá þeim
með þessu“.
Hann situr þarna afskaplega
hreint listamannslegur i útliti
og fasi með brúna skeggið sitt
og suðrænu handsveiflurnar,
klæddur rauðleitri peysu úr
lamaull, grænum molskinns-
buxum og ítölskum stígvélaskóm
samkvæmt nýjustu herratízku.
Allir veggir stofunnar eru
prýddir málverkum eftir is-
lenzka og erlenda listamenn,
þ.e.a.s. þeir sem ekki eru þakt-
ir bókum, en eitt lista-
verkið er enn ekki búið að
hengja upp. Það er sérkennileg
mynd af Thor sjálfum, máluð
á gagnsætt plast, og handbragð
meistara Kjarvals er auðþekkt.
Yfirmannlegur fulltrúi
listarinnar.
„Hvenær fékkstu fyrst áhuga
á Kjarvai?"
„Ég hef alltaf haft áhuga á
Kjarval, a.m.k. frá því að ég
fór fyrst að byrja að hugsa
eitthvað um list og listamenn.
Þegar ég var barn, þá sá ég
hann fyrir mér sem yflrmann-
legan fulltrúa listarinnar, geng-
inn beint út úr ævintýrunum,
heimssögulegt stórveldi. Ég
hugsaði ekki svo hátt að fá
nokkru sinni að kynnast því-
iíkum manni persónulega, og
nú eftir margra ára kunnings-
skap við hann dáist ég ekki
síður að h onum en f gamla
daga, þegar ég bar lotningu
fyrir honum úr fjariægð. Hann
hefur alltaf haft sérstakt rúm
í huga mfnum og tilfinningum,
og það var mér dýrmæt reynsla
að skrifa þessa bók“.
Kemur slfellt
á óvart
„Er Iangt síðan þú byrjaðir
að vinna að henni?"
„Það eru nokkur ár sfðan
Ragnar Jónsson stakk upp á,
að ég skrifaði hana, og hug-
myndin freistaði mfn strax. En
ég hef ekki unnið formlega að
henni sem ævisðgu eða sam-
talsbók; við höfum ræðzt við
sem kunningjar og vinir, en
aldrei setið með bókina f smíð-
um á milli okkar, líkt og menn
sem fá sér kontór og hæfileg-
ar vinnuvélar, setjast svo
við skrifborð og byrja að teikna
hús, reikna út pfpulagningar og
þar fram eftir götunum. Vand-
inn hefur verið mestur sá að
setja sér skorður, þvf að efnið
var óþrjótandi. Kjarval er svo
frjór og margbreytilegur per-
sónuieiki og kemur manni svo
sífellt á óvart, að olt fannst
mér ég þurfa að hefja
smfðina að nýju og um-
turna þvf sem áður var reist.
En ég sá þó, að ég yrði að
halda mér við einhvem vissan
ramma og skera niður ailt sem
ekki kæmist fyrir innan hans,
ef mér ætti að takast að full-
gera bókina. Það er eins og
málarinn verður að einskorða
sig við ákveðið mótív — hann
getur ekki komið allri náttúr-
unni fyrir á einum myndfleti“.
Endurskoðunarsinni
y'
„Hvaða eiginleiki Kjarvals
hefur haft mest áhrif á þig?“
„Ja, það er erfitt að segja I
fljótu bragði. Maður eins og
hann hlýtur óhjákvæmilega að
orka sterkt á alla, sem hann
hefur samskipti við, með mis-
jöfnum hætti þó. Kannske
finnst mér skemmtilegasti þátt-
urinn f skapgerð hans, hvað
hann er mikill endurskoðunar-
sinni".
„Og hvað áttu við með
því?“
„Hann er alltaf að endur-
skoða hlutina, endurmeta þá
og sjá þá í nýju ljósi. Ekkert
staðnar hjá honum, hann sætt-
ir sig ekki við, að neins staðar
komi þrátefli, heldur er eins
og hann sprengi af sér klisjum-
ar. Hann sættir sig ekki við,
að hversdagsleikinn sé til —
og fyrir slfkum manni er hann
ekki til. Hann er alltaf ferskur
og alltaf frjór, einmitt af því
að hann hefur þennan hæfileika
tii að staðna ekki í endanleg-
um niðurstöðum um neitt f
lífinu".
Þúsund grímur
„Það hiýtur að þurfa lagni
til að fá Kjarval til að opna
sig, er það ekki?"
„Auðvitað verður maður, sem
býr yfir svona sterku og
næmu geði, að hafa þúsund
grfmur sér til vamar. Kjarval
er mikill leikari, þegar hann
vill það viðhafa, en stundum
finnst mér dýpsta aivaran búa
á bak við glensið, sem hann
notar oft eins og skylminga-
sverð".
„Hefurðu ekki sjálfur fengizt
við myndlist?"
„Ég hef fiktað — mér til
yndisauka — það hjáipar manni
til að skilja aðra hluti“.
„Hefurðu ekki myndskreytt
sumar bækurnar þínar?"
„Tvær þær fyrstu, jú“.
„Málarðu stundum núna?“
Thor Vjlhjálmsson rithöfundur (Mynd: I.M.)
f (TTiínon ofi 'isjrnisri • ■
„Ég hef liggjandi hjá mér
mislita krítarmola. Það trufiar
ekki skriftirnar að leika sér að
þeim á milli, heldur hjálpar
manni stundum f gang. Ég hef
ánægju af þvf“.
Hringdi fyrir
kött málarans
„Þú hefur lengi haft áhuga á
myndlist?"
„Já, alveg frá þvf að ég var
smástrákur. Þá var ekkert
myndlistarsafn hér, en maður
gat skoðað listaverkabækur, og
svo var helzt að komast f hús
hjá fólki, sem var búið að læsa
myndlistina inni ... nei, annars,
þetta er ekki fallega sagt, það
átti ekki að vera neinn skamma
tónn í þvf ... við skulum held-
ur segja fólk, sem hafði fengið
sólskin inn á heimili sín með
þvf að eignast listaverk. 1
hverfinu þar sem ég ólst upp,
bjuggu tveir frægir list-
málarar, Jón Stefánsson og Ás-
grímur. Ég kynntist Ásgrími
aidrei, en ég man vel, að ég
horfði oft á þennan hægláta
mann ganga eftir Bergstaða-
strætinu. Jón Stefánsson átti
kött, mikinn merkiskött, sem
lagði f vana sinn að fara í
göngutúra um götur og garða
þarna f kring. Og þegar hann
hafði fengið sig fullsaddan á
þeirri skemmtun, rölti hann
heim og beið á tröppunum,
þangað til opnað var fyrir hon-
um. Ég njósnaði um ferðir katt-
arins og sat mig ekki úr færi
að hringja fyrir hann bjöliunni
— f þeirri von að fá einhvern
tfma að sleppa inn í það ævin-
týraland, sem var fyrir innan“.
„Og fékkstu það?“
„Ég fékk ákaflega fallegar
þakkir frá listamanninum fyrir
að sýna ketti hans þessa kurt-
eisi, en hann vissi náttúrlega
ekki, hvaða hvatir lágu þar til
grundvallar. Jú, einu sinni man
ég, að ég komst inn. Það var
mikill viðburður".
Nýtt verk í
smíðum
„Hvað ertu búinn að senda
frá þér margar bækur?"
„Þetta var sú sjöunda. Fyrsta
kom út 1950“.
„Ertu ekki með eitthvað
nýtt f smiðurn?"
„Jú, mikil ósköp, það hefur
margt safnazt fyrir hjá mér,
alltof margt eiginlega".
„Skáldsögu?"
„Ég veit það varla; ég á
erfitt með að hugsa í afmörk-
uðum flokkum eins og bók-
menntafræðingar gera — ég
geri ekki mikinn greinarmun
á því, hvort það er ferðasaga
eða smásaga eða eins konar
prósaljóð. Ferðasögubrot getur
verið smásaga, þetta er allt
blandað hvað öðru, skáldskapur
og veruleiki.Og ég þorialdreiað
taia mikið um það sem ég er
að vinna að, því að þræðirnir
eru svo hárfínir, meðan þetta
er að skapast, að óvariegt orð
getur eyðilagt allt saman. En
hvenær það kemur — æ, ég
veit ekki ... við skulum bíða
með að tala um það, þangað
til það er fullunnið — ekki
megum við rjúfa þann magíska
sirkil, sem Karl Einfer, hertogi
af Sankti Kildu, er stundum
með á vörunum ..." — SSB.