Vísir - 15.08.1964, Blaðsíða 10

f0
V I S I R . Laugardagur 15. ágúst 1964.
BRÉF TIL VISIS:
y
Listakonan
Nína Sæmundsson
"JVTú nýlega hafa verið sett upp
ágæt listaverk hér í bæ. og
er það vel þegar ráðandi menn
í þjóðfélaginu hafa augun opin
fyrir því sem fagurt er í listum,
og glætt getur listasmekk al-
mennings. Af þessu tilefni kom
mér í hug að fýrir þremur árum
var sagt frá því í blöðum, að
menntamálaráð hefði falið lista
konunni Nínu Sæmundsson að
gera höggmynd af Nonna (Jóni
Sveinssyni) sem sett skyldi upp
á Akureyri. Þar hafði Nonni,
sem kunnugt er, búið sem barn,
og voru birtar myndir af lista-
verkinu við það tækifæri. Svo
langt mun málið hafa verið
komið, að gipsafsteypa af lista-
verkinu var komin á afgreiðslu
Eimskipafélagsins, en þaðan
skyldi það sent til Kaupmanna
hafnar, þar sem gera átti af-
steypu úr málmi.
Fyrir sinnuleysi hlutaðeigandi
aðila, lá þetta ágæta listaverk
mánuðum saman í hirðuleysi án
þess að nauðsynleg leyfi væru
útveguð fyrir flutningi til Hafn-
ar. Þar kom að, að ekki var
hægt að hýsa listaverkið lengur
í vöruskemmum Eimskipafélags
ins, og þar sem það var aðeins
merkt með nafni listakonunnar,
fór svo að það komst á flæking,
og týndist um tíma, en fannst
að lokum fyrir tilviljun úti í
bæ, og var tekið í vörzlu
menntamálaráðs. Slðan er eteki
vitað hvað af því befur orðið.
Grænlond —
Framhald at bls 9
árið og Þormóður á Arnarstapa
sótti um leyfi til Grænlandsfat-
ar fór annar Tálknfirðingur :
skyndiferð með hollenzkum ti'
Grænlands og ste'ig þar á land.
Sá hét Björn Jónsson og var
bóndi í Krossdal. Réðist Björn
á hollenzka duggu sumarlangt
hana bar vestur um haf, alla
leið til Grænlands og höfðust
skipverjar þar við skamma hríð
Gengu þeir á land til að svip-
ast um og lét Björn mik’ið af
starargróðri, sem hann kvað
hafa náð sér í mitti, og sömo-
leiðis af veiðiám, sem fullar
væru fiskjar. Ekki varð Björo
manna var meðan hann dvald-
ist á grænlenzkri grund.
Grænlandsferð Árna frá
Geitastekk
Tálknfirðingarnir tveir eru
ekki einir um hituna að sækja
til Grænlands, eða gera tilraun
t'il þess. Fleiri íslendingar
skjóta upp kollinum í Græn-
landi einmitt um þessar mundir
og þeirra frægastur Árni Magn-
ússon frá Geitastekk, sem skrif-
að hefur snjalla og bráð-
skemmtilega ferðasögu úr
Grænlandsferð sinni. Árni telur
Grænland „í mörgum póstum
betra land en ísland“. Þó seg-
ir hann á öðrum stað í ferða
sögu sinni, að þegar hann gekk
út fyrst í stað hafi hann ekk-
ert séð annað en snjó, kletta
og ís og Skrælingja
Veizlumatur
Skrælingja
Árni frá Geifastekk segir ve
og skilmerkilega frá grænlenzk-
um og dvöl sinni meðal þeirra
Hann segir að á sumrin far:
Þar sem vitað er að listakon-
unni hefur borizt mjög gott tii-
boð í þetta verk sitt erlendis frá.
þar sem hún er vel þekkt, og
mikils metin af ábyrgum list-
unnendum, væri ekki úr vegi að
fá vitneskju um hvort mennta-
málaráð ætli sér að koma upp
þessu ágæta listaverki, eða
hvort listakonan hafi enn rétt til
að ráðstafa því til sölu úr landi.
Annars eru margir undrandi yfir
þvf, að þessi listakona, sem hlot
ið hefur viðurkennigu víða um
heim, fyrir listaverk sitt Spirit
of Achivement, sem á sínum
tíma var valið úr fjölda lista-
verka til þess að skreyta hið
þekkkta hótel Waldorf Astoria,
skuli ekki hafa fundið náð fyrir
augum þeirra manna sem falið
hefur verið að úthluta lista-
mannalaunum, og er mér spurn:
hvaða mælikvarði er lagður á
hæfileika listamanna þegar þess
um styrk er úthlutað. Við sem
dáum verk þessarar ágætu og
dugmiklu listakonu, eigum erfitt
með að sætta okkur við að hún
sé sniðgengin við styrkveitingar
á sama tíma og margir þeir sem
að okkar dómi hafa síður unnið
til viðurkeningar, njóta árlega
fastra styrkja.
Er ekki kominn tími til að
Nína Sæmundsson fái verðskuld
aða viðurkenninnu, og verði sett
á bekk méð okkar beztu lista-
mönnum.
Listunnandi.
þeir til hreindýraveiða og hafi
þá með sér aleigu sína, þ. á m.
konur og börn og búslóð alla.
Matföng skilji þeir að vísu eftir
heima hjá sér, grafin í jörð,
Ekki þurfi þeir að óttast að
þeim verð'i stolið, því heiðnir
stela ekki,. nema þá ef vera
skyldi frá kaupmönnum, þvi
þeir voru ríkir og aflögufærir.
Þegar grænlenzkir koma heini
til sín úr hreindýraferðunum á
haust’in, halda þeir hver öðrum
veizlur. Þær standa yfir í 3—4
daga með gómsætum hátíða-
mat, en aðalréttirnir, sem fram
eru bornir, eru þessir: 1. vind-
þurrkuð síld, 2. rotnað selket,
3. vindþurrkað selket, 4. soðið
selket, 5. blóðsúpa úr selum, 6.
hreindýrágor í skálum frambor
ið með spikbitum, 7. krækiber
með selspiki, 8. marhnútasúpa
með lýsisútáláti, 9. sjósöl, 10.
hart héraket. Verst fannst Árna
upp á að sjá þegar konur jafnt
sem karlar átu lýsnar af sér, og
það annað, „að þær sleiktu börn
sín með tungunni, þegar þau
höfðu gjört sig óhrein, og
hræktu svo út af munni sínum"
Eins og þegar hundar
setja upp spangýlur.
Árni segir að grænlenzkum
konum þyki það virðing „að
liggja undir útlenzkum, þó gift
ar séu“, og eiginmönnunum
þótti það héiður mikill ef kon-
ur þeirra eignuðust börn með
dönskum kauþmanni.
I einni ferð sinni segir Árm
frá því er hann kom þar sem
tvö grænlenzk tjöld voru fyrir
Þar var ekkert að heyra nema
grát og gól. Allir grétu, jafnt
kariar sem konur. „Kvinnurnar
grétu eins og þegar hundai
setja upp spangýlur", skrifar
Árni, og allur þessi grátur var
út af ástvinamissi og gift'ingar-
standi.
Fleiri íslendingar.
Með Árna voru í þessari ferð
a. m. k. 2 aðrir íslendingar, Guð
mundur Jörensen úr Miðfirði,
sem dvalið hafði 4 ár í kóngs-
ins Khöfn og var svo forfram-
aður orðinn að hann vildi ekki
tala íslenzku. Hinn íslend'ingur-
inn hét líka Guðmundur. Hann
var úr Dölum vestur. Þegar
hann kom til Grænlands, lang-
aði hann að læra að róa kajak,
en tókst ekki betur en svo, að
hann fór úr liði á vinstri hand-
legg „og varð aldrei jafngóður
til hans dauða“.
Þá má geta enn eins íslend-
ings, sem fyrir var í Grænlandi,
þegar Árni kom þangað, og var
þá prestur í Godthaab. Sá mað
ur var síra Egill Þórhallason,
en eftir hann er gagnmerk bók,
sem kom út í Khöfn 1776 og
ber heitið „Efterretning om
Rudera eller Levninger af de
gamle Nordmænds og Islænderes
Bygginger paa Grönlands Vester
Side, tilligemed et Anhang om
deres Undergang sammesteds"
Enn nafngreinir Árni tvo s-
lenzka menn þar á Grænlandi.
Hét annar Halldór Eiríksson og
átti barn við ekkju nokkurri,
sem skreið á hnjánum öll þau
ár sem Árni var búsettur i
Grænlandi. Hinn manninn nefn
ir Árni Jón Jónsson og var
sá kvæntur grænlenzkri. En
fleir'i munu íslendingarnir þó
verið hafa heldur en þeir sem
hér eru nefndir, því Árni segir
á einum stað í ferðalýsingu
sinni, að „marg'ir íslenzkir" hafi
dáið úr skyrbjúgi, sem mjög var
þá algengur í Grænlandi. Loks
segir Árni frá því f lok frá-
sögu sinnar af Grænlandsver-
unni, að þegar skip'ið kom ti>
Grænlands, sem flutti hann til
Danmerkur aftur, hafi á því
verið íslenzkur maður, Maghús
að nafni.
íslandsfar týnist við
Grænland?
Um, eða laust eftir 1760,
komst á orðrómur um það, að
kaupfar sem sigldi frá Húsavfk
en aldre'i spurðist til eftir það
hefði farizt í ís við Grænland
og Eskimóar drepið áhöfnina.
Líklegt má telja, að einhverjir
Islendingar hafi ver’ið farþegar
á skipinu, þótt ekki sé það með
öllu kunnugt. Hitt má aftur á
móti með ólíkindum telja, að
þessi orðrómur eig'i við rök að
styðjast og þeim mun síðu”
sem Eskimóar eru yfirleitt frið-
samir menn og ólíklegir til ó-
dæð'isverka.
íslendingar kenna
Grænlendingum
hákarlaveiðar.
Rétt eftir 1770 var ákveðið að
senda nokkra fslenzka hákarla-
menn til Grænlands til að kenna
Skrælingjum að veiða hákarl
með lagvaði. Var um það sam-
ið, að þeir skyldu dveljast þrjú
ár við þess'i kennslustörf sfn.
Árin næstu á eftir var vitað um
þrjá íslendinga til viðbótar,
sem fóru þessara erinda til
Grænlands.
1 staðinn fyr’ir íslendingana,
sem utan fóru til að kenna
Grænlendingum hákarlaveiðar,
kom til tals að fá grænlenzka
hingað annars vegar til að
skutla seli á Ströndum og hins
vegar til selveiði við Ölfusár-
ósa. Var hugmyndin að þeir
kæmu með húðkéipa og ölJ
veiðitæk'i, sem þeir notuðu t5l
selveiða í heimalandi sínu.
Allar þessar frásagnir benda
til að allmargt íslenzkra manna
hafi gist Grænland og dvalið
þar lengur eða skemur á 18. öld
Munu þe'ir þó vafalaust vera
fleiri heldur en hér eru taldir.
Þ. J.
Slvsavarðstofan
Opið allan sólarhringinn. Simi
21230 Nætur og helgidagslæknir
f sama síma.
Læknavakt í Hafnarfirði laugar
dag til mánudagsmorguns 15.—
17. ágúst: Bragi Guðmundsson,
Bröttukinn 33, sími 50523.
15.—22. ágúst verður í Reykjavík
urapóteki.
Útvarpið
Laugardagur 15. ágúst
Fastir liðir eins og venjulega.
13.00 Óskalög sjúklinga
14.30 I vikulokin
16.00 Um sumardag: Andrés Ind
riðason kynnir fjörug lög.
17.05 Þetta vil ég heyra: Sig-
hvatur Jónasson, bankafuil-
trúi velur sér hljómplötur
18.00 Söngvar í Iéttum tón
20.00 „Rauður máni‘„ smásaga
BLÖÐUM FLETT
En strengir tveir kveða á langaleiki,
líðandi tíminn með óbreyttum rómi
og mannsandans lifandi ljóð á reiki,
sem leitar að eilífð í stundlegum hljómi.
í öðrum býr lífið, sem gang sinn gengur
Hinn grætur og hlær, það er sálnanna strengu*.
Einar Benediktsson.
Spilað af áhuga.
Þegar Björn Guðmundsson, fyrrum póstur, dvaldist á Vopnafirði,
var hann oft á ferðum milli góðkunningjanna þar í nærsveitunum,
og var þá oft glatt á hjalla. Eitt sinn gisti hann í Fagradal. Sátu
pienn við spil um kvöldið. Var baðstofan gömul pallbaðstofa og hrör-
leg, og kýr undir palli. Er nú spilað af kappi um hríð og sennilega
.fylgt allfast eftir, því að allt í einu brotnar pallurinn undir þeim, og
kemur Björn sitjandi klofvega niður á eina kúna. En svo var mikill
áhugi hans fyrir spilinu og ákafi, að hann fæst ekkert um fallið, held-
ur kallar upp, hátt og snjallt:
„Hver átti úti?“
Helgi Valtýsson: Söguþættir Landpóstanna II.
MÉR ER
SAMA
hvað hver segir ... það kann að
verða læknanemunum lærdómsrík
ferð þetta, að skreppa út til lík
krufninga ... en það verður þeim
varla ferð til fjár — þeir finna
varla neitt verðmætt innan í Skot
unum ...
? ? ?
9 W 9
... að það muni verða efst í tízku
í útlöndum áður en langt um
Iíður, að öll glæsikvendi spóki
sig á klofháum gúmístígvéium eft
ir að myndin sem tekin var af
sýningarstúlku Harpers í Vest-
mannaeyjum, hefur birzt —
meira að segja ekki ósennilegt
að Vestmannaeyingar geti hafið
stórútflutning á notuðum og slor
ugum klofstígvélum til selskaps-
brúks ... Og vitanlega verður
þessi tízka svo tekin upp hér,
og þá er ekkert líklegra en að
vestmanneysku sjóstígvélin verði
endurinnflutt í hérlendar tfzsu-
verzlanir ... en hvað þau soma
þá til með að kosta?
SNEIÐ
EINA
Margir voru hálft í hvoru farnir
að kvíða þvf, að varla gæti hjá
því farið, að þetta yrði viðburða
snautt sumar eftir allar hinar
merkilegu tignargestakomur hing
að þá að undanförnu . . en því fer
fjarri, enn sem komið er, hvort
heldur sem maður á nú að segja
að þar sé betur eða verr farið —
. það virðist ekkert lát ætla að
verða á alls konar stórum smá-
atburðum eða smáum stóratburð
um, eftir því hvernig á það er
litið. Kvikmyndatökuleiðangrar
flykkjast hingað úr öllum áttum
og er það fullyrðing fróðra
manna að erlendir sjónvarpsneyt
endur verði margs vísari um ís
land nú á næstunni... eitt er það
þó, sem þessir tökumenn kváðu
kvíða ... að sjónvarpsneytendur
verði fyrir sárustu vonbrigðum
þegar þeir sjá hvergi hina marg
umtöluðu Eskimóa, slafrandi í
sig selskjötið úti fyrir snjókofum
sínum, og hafa þeir af þeim
sökum jafnvel við orð, að fá
hingað nokkra slíka, svo að Kom
ið verði í veg fyrir að neytend-
urnir skrúfi fyrir viðtæki <ín í
bræði og kalli allt þetta plat og
lygi . . þá hafa ítalskir kvik-
myndatökumeistarar verið úti t
Surtsey, að filma þar stórkvik-
mynd, sem kvað eiga að verða
ný útgáfa af sköpunarsögunni hjá
Móse gamla, sem fyrir löngu er
orðin úrelt og stenzt ekki vís-
indalega gagnrýni.. . samkvæmt
þessari nýju útgáfu gerist sköp-
un Adams og Evu þarna úti í
Surtsey — þeir hafa löngum ver
ið banghagir á þess háttar, Vest
mannaeyingar — gerist semsagt
' úti í Surtsey, þar sem Adam
myndast úr hraunstorkunni, og
síðan Eva, til þess að Adam verði
ekki einn á næstu þjóðhátíð, Og
svo finnur hún sjórekinn skreið-
arbita og etur af honum . og
gefur manni sínum, sem etur af
honum líka . .. og svo fara þaa
að hlusta og heyra óminn af öU-
um gleðskapnum í Herjólfsda:
og það verður upphaf syndafalls-
ins ... Hvað svó sem guðfræð-
ingar annars vegar og Áskell
Löve hins vegar hafa um þessa
sköpunarsögu að segja, þá er vist
að hún verður aldeilis gífur'eg
auglýsing fyrir Vestmannaeyja
skreiðina, og má gera ráð fyrii
að útflutningur á henni til Ítalíi
stóraukist á næsunni.