Vísir - 31.03.1965, Qupperneq 6

6
V I S IR . Miðvikudagur 31. marz 1965,
yý laugardaginn flutti dr. Benjamín Eiriksson bankastjóri
erindi á'fundi Stjórnunarfélags íslands um reynslu hér i
á landi af undirbúningi atvinnurekenda af nýjum fjárfesting-
um. Er hér fjallað um gagnmerkt efni, sem lítill gaumur
hefur verið gefinn hér á landi allt til þessa. Vísir birtir því
erindi dr. Benjamíns hér í dag, með góðfúslegu leyfi hans.
/^tvinnurekendurnir eru auðvit-
að frá jafnmörgum sviðum og
atvinnulíf landsmanna. Þeir eru
í landbúnaði, sjávarútvegi, iðn-
aði, þjónustu, verzlun og svo
framvegis.
Um atvinnurekenduma á sviði
landbúnaðarins get ég verið fá-
orður. Sennilega eru bændumir
með þeim bezt settu þegar þeir
leggja f framkvæmdir. Þeir hafa
sér við hlið ekki aðeins Búnað-
arfélagið og búnaðarsamtök af
ýmsu tagi, ráðunauta á hverjum
,, fingri, svo og teiknistofu land-
búnaðarins, heldur hafk þeir einn
ig yélainnflytjenduma til þess að
' ráðleggja sér. Og þessir vélainn-
flytjendur hafa yfir að ráða tals-
verðri tækniþekkingu frá þeim
fyrirtækjum, sem þeir selja fyrir.
Ýmis konar verkfæri og véiar
em beinlínis prófuð fyrir bænd-
uma af opinbemm aðilum, eins
og þið vitið.
Erfiðara er aftur á móti þeg-
ar' um er að ræða algjörar nýj-
ungar eins og grasmjölsfram-
leiðslu, sveppaframleiðslu, loð-
dýrarækt og fiskirækt Þá er venju
lega reynt að senda menn til út-
landa og setja þá þar í kennslu
og verknám. Á þessum sviðum
er þess vegna undirbúningurinn
Skortur rannsókna í
skipabyggingum.
Næst komum við að sjávarút-
veginum. Þar mundum við flestir
halda að þekkingin væri mest
og útbreiddust. Við skulum byrja
á skipunum. Til skamms tíma
hefur það sjónarmið verið ríkj-
andi, að sá sem hefur ætlað að
láta byggja skip, hefur fyrst og
fremst miðað framkvæmdina við
skipið sjálft. Hann hefur látið
teikna fyrir sig fallegt skip, nógu
stórt, nógu vélamikið o. s. frv.
Að því gjörðu hefur hann talið
mikinn hluta vandamálsins leyst-
an, hafi hann fengið gott sjóskip,
og skip sem sjómennimir væru
ánægðir með. Að mínu hyggju-
viti er með þessu byrjað á öf-
ugum enda. Það ætti auðvitað að
byrja á þvi að huga að því hvaða
afurð eigi að framleiða. Afurðin
sem á að framleiða. ákveður hvers
konar fisk menn vilja fá til
vinnslu, g líka í hvemig ástandi
fiskurinn á að verá. Á að landa
fiski daglega, eða geyma hann?
Miðað við það að geyma, þarf
auðvitað að miða skipið við það,
að það geti geymt fisk. Eigi skipið
ir og bátarnir reynzt lifshættu-
legir og af þessu hlotizt mikið
tjón. Komum með annað dæmi,
sem hefur verið miklu stórköst-
legra, en það eru seinustu tog-
ararnir sem smíðaðir voru. Ég
skal fúslega viðurkenna, að ég
hef um alllangan tíma verið á
móti byggingu nýrra togara í
stórum stíl. Ég hefi álitið að við
ættum að halda okkur við það,
að byggja aðeins togara til
reynslu eða prófunar, og halda
áfram að byggja þannig, þangað
til úr því væri skorið, að við
hefðum fengið togara, sem væru
hentugir til veiða og hentugir í
rekstri. Einhver mestu mis-
tök, sem hafa orðið hér í efna-
hagsmálum, eru kaupin á síðustu
togurunum frá Þýzkalandi. Það,
sem gerðist, var það, að teiknuð
voru falleg og mikil skip, að
mestu sniðin eftir fyrirstríðs tog-
urunum, nema hvað þeir voru
stærri náttúrlega, og vélar allar
nýjar og fullkomnar. En í höfuð-
atriðum var það þannig, að hugs
að var að þeir skyldu afla á sama
hátt og hafði verið aflað á flest-
um togurum Islendinga allt til
þessa dag. Þeim var ætlað að
vera liður i úreltri framleiðslu.
Togararnir voru pantaðir 1959,
á tímabilinu milli vinstri stjórn-
arinnar og viðreisnarstjórnarinn-
ar. Mótstaðan gegn vitleysunni
var veikust þá stundina. Þessar
framkvæmdir hafa kostað þjóð-
ina ekki tugi milljóna, heldur lík-
lega hundruð milljóna í tjóni.
Skipin voru í rauninni úrelt áður
en að þau komu til landsins.
Vanskilin hjá eigendum aðeins
tveggja skipanna, við ríkið, námu
um seinustu áramót 38 milljónum
króna. Fyrir tapið á þessum fáu
togurum hefði mátt byggja
Þessi skuttogari á um Ieið að
vera hafrannsóknarskip. Það er
því að rofa til í þessum málum.
Þegar litið er yfir fiskiskipa-
flotann, flota skipanna bæði
smárra og stórra, og skipin borin
saman, bæði um stærð, sjóhæfni,
Dr. Benjamín Eiríksson
öryggi, burðarþol, rekstrarhag-
kvæmni o. s. frv., þá sjáum við
alveg gífurlegan mun á þeim. Það
hlýtur að vera hægt að gera eitt-
hvað til þess að koma í veg
fyrir að lökustu tegundirnar séu
nokkru sinni keyptar til landsins,
jafnvel þó að bátarnir séu falleg-
ir og hafi kröftugar vélar. Það
um frá Tæknideild Sölumiðstöð^
ar hraðfrystihúsanna eða Tækni-
deild Sambands Islenzkra Sam-
vinnufélaga. Báðir hafa yfir að
ráða allmikilli sérfræðiþekkingu
og mikilli reynslu í þessum mál-
um. Nýjum framkvæmdum er því
yfirleitt hagað skynsamlega, og
þær undirbúnar á viðunandi hátt.
Og margt af því sem gagnrýnt er
byggist * því, að menn hafa ófull
kominn skilning á aðstöðu hans.
Það er ekki alls staðar hægt að
koma við beztu stærð á frysti-
húsi. Frystihúsin verða að fara
eftir aflamagninu sem fæst á land
og legu staðarins, og þeim mann-
afla, sem er til að reka húsið.
Það verður því oftast að miða eitt
hvað fyrir neðan hið æskilegasta
I fáum greinum mun um að ræða
jafn staðgóðan undirbúning og
staðgóða þekkingu, þegar lagt er
í framkvæmdir, eins og í frysti-
iðnaðinum.
Það er öllu lakara þegar við
komum að skreiðinni og salt-
fiskinum. Menn hafa miðað skreið
arframleiðsluna svo að segja ein
göngu við allra lægsta framleiðslu
kostnað. Skreiðin er verkuð úti.
Og í skreiðina fer yfirleitt lak-
asti fiskurinn. Þó eru til menn,
sem segja, að það eigi að verka
skreiðina undir þaki og að það
væri hægt án þess að um risavax-
inn kostnað þyrfti að vera.
Eigi að síður' hefur ekki verið
lagt út í þetta, og mér er sagt,
að það sé fyrst og fremst vegna
þess, að þó að þetta væri gert,
myndi aldrei fást fyrsta flokks
skreið, vegna þess að ekki er um
að ræða fyrsta flokks hrávöru.
Um saltfiskinn gildir ekki ósvip-
uðu máli. Saltfiskverkun allri
hefur stórhrakað þegar miðað er
við lokaafurðina. Saltfiskur fs-
Reynsla af undirbúningi atvinnu
að langmestu leyti fólginn í þvi
að senda menn til útlanda og láta
þá flytja heim með sér tækniþekk
inguna. Dálítið er lfka um það,
áð menn fái sérfróða útlendinga
til að koma til landsins, og vinna
að þvf að setja upp fyrirtæki. Allt
er þetta fremur áhættusamt og
oft undir hælinn lagt hvort fullur
árangur næst. Á sviðum sem
þessum þar sem ekki er um sér
staklega erfiða ..ekniþekkingu að
ræða veltur venjulega mest á
fjáröfluninni. Sé fjármagn til stað
ar, þá er venjulega hægt að afla
hinnar nauðsynlegu tækniþekk-
ingar .
I sambandi við nýjungar á
sviði landbúnaðarins er áberandi
hvað okkur vantar undirstöðu-
þekkingu á náttúru landsins. Það
er langt frá þvf að mönnum sé
fullljóst hvaða jurtir og tré geta
vaxið við hin ýmsu skilyrði hér
á landi. Ennfremur er augljóst að
menn vita í rauninni lftið hvemig
landbúnaður myndi lfta út, ef búið
væri að koma aðstæðum hans í
betra I :f með landgræðslu,
landþurrkun og skógrækt. Þá er
ennfremur ekki vitað hvað hægt
væri að ger með því að flytja
inn hinar réttu nytjajurtir. En
þær verða aðeins fluttar inn, að
farið verði út um heim og þær
leitaðar uppi. Það er alls ekki
útjlakað að til séu harðgerar
plöntur, sem hafa mætti eitthvert
gagn af, og sem nota mætti til
að rækta upp mikinn hluta Is-
lands, það er að segja, klæða það
gróðri. Það væri of mikið að
segja rækta það. ,«n«“ 4 <
að koma inn á hverjum degi, þá
þarf að miða bæði skipið og stað-
setningu vinnslutækjanna í landi
við það. I rauninni er það breyt-
ingin á lokaaðferðinni, sem veld-
ur því að togararair eru orðnir
úreltir, frekar heldur en að þeir
veiði ekki. Þeir henta ekki til
veiða, vegna þess að veiðamar
miðast nú við annað — aðra loka
afurð en áður. Ég held að togar-
amir henti eins vel til sjálfra
veiðanna eins og þeir hafa alltaf
gert. Það, sem er orðið breytt, er
það að það á að miða veiðiskap-
inn við alla aðra afurð heldur en
togaramir eru miðaðir við. Tog-
ararnir eru meðfram flutninga-
skip. Það sem okkur vantar nú
eru ekki flutningaskip, heldur
veiðiskip, sem geti skilað aflan-
um skjótt að landi. Mikill hluti
fiskaflans fer nú til hraðfryst-
ingar, og þess vegna þarf hann
að vera sem ferskastur.
I sambandi við skipabyggingar
i«fir það venjulega verið látið
nægja, að koma með fallegar og
góðar teikningar. Rannsóknir á
skipum hafa verið litlar eða eng-
ar. Við höfum dæmi um það að
hér hafa verit smiðaðir bátar
eftir sömu teikningunni allmarg-
tilraunastöð fyrir skip og veiðar-
færi.
Þessi dapra reynsla af skipa-
smíðum og fiskiskipabyggingum
á grundvelli allsendis ófullkom-
ins undirbúnings, hefur orðið til
þess að menn hafa nú seinustu
árin að minnsta kosti, unnið
kappsamlega að því að leita að
nýjum skipategundum. Nú mun
vera langt komið undirbúningi
að því að láta smíða tvo báta
með algjörlega ný sjónarmið
fyrir augum. Bátana á að miða
við það að afurðin sem á að
framleiða eigi að vera frystur
fiskur. Ennfremur á að miða við
það að frystihúsin geti unnið
sem jafnast og sem mest að deg-
inum. Til að geyma fiskinn, á
að útbúa kælikerfi, þannig að
hægt sé að geyma hann ferskan
í kældum sjó. Þessi tækni er ný-
leg og hefur þurft mikinn undir-
búning að rannsaka hana. En
þessar framkvæmdir á að binda
við eitt eða tvö skip, til þess
að fá reynslu á tveimur misstór-
um skipum. Þetta verður að telja
hina réttu aðferð. Á sviði togar-
anna stendur þróunin ekki heldur
kyrr. Þar á að fara af stað með
nýjan skuttogara í fyrsta
er ekki nóg að væntanlegur eig-
andi hafi góða teikningu. Þó að
hann hafi fengið vilyrði frá skipa-
skoðunarstjóra um að hann skuli
samþykkja teikninguna, ekki ein
hvem tíma, heldur fljótt, og lof-
orð um það, að Fiskveiðisjóður
skuli lána honum út á skipið, þeg
ar það er byggt. Allt er þetta gott
en engan veginn nóg. Það sem
gildir er hentugleiki skipsins til
framleiðslu, miðað við Iokaafurð-
ina, sem allt veltur á. 1 rauninni
vantar sjávarútveginn tæknistofn
un, sem Væri ekki lakar útbúin,
heldur en teiknistofa landbúnaðar
ins á sínu sviði.
Frystiiðnaðurinn.
Ég kem þá að fiskiðnaðinum.
Það er enginn vafi á, hvað sem
svo segja má um frystiiðnaðinn,
þá er hann okkar fullkomnasti
og bezti iðnaður: Og þó svo að
sumir okkar eigi orðaskipti við
frystihúsaeigendurna út af ýms-
um málum og þau þá ekki alltaf
hlýleg, þá er það ekki af því að
við kunnum ekki að meta það sem
þeir hafa vel gert. Þegar at-
vinnurekandinn á þessu sviði ætl
ar að hefja framkvæmdir, þá
lenzkur er lakari en hann Var.
Þetta stafar af þrennu: hráefni
er lakara, mikið af annars flokks
fiski er látinn í salt. I öðru lagi
eru verkunaraðferðimar aðrar.
Nú er fiskurinn þurrkaður inni
við blástur. I þriðja lagi vantar
að tækniþekkingunni sé sinnt.
Engin stofnun er til, sem lætur
í té tækniþekkingu handa þeim
atvinnurekenda sem vill hefja
framkvæmdir á þessu sviði, nema
þá helzt vélsmiðjurnar. Ég held
mér sé líka óhætt að segja, að
það mun ekki til ein einasta ís-
lenzk kennslubók um verkun á
fiski. I Noregi mun vera til deild
eða skrifstofa sem gefur mönnum
tæknilegar upplýsingar um það,
hvernig eigi að setja upp salt-
fiskverkunarstöð.
Er við komum að sildar- og
fiskimjölsverksmiðjunum þá
byggjast framkvæmdir þar aðal-
lega á áætlunum, sem gerðar eru
af vélsmiðjunum er leggja til tæk
in: Ofna, þurrkara, sjóðara, skil-
vindur, kvarnir o.s.frv.. Það er
ágætt að tæknifróðir menn leggi
til tækin, en hins vegar vantar
prófun á þessum tækjum. Þeir,
sem leggja út í framkvæmdir á
þessu sviði, t.d. láta byggja si’d-
arverksmiðju, hafa engan sem
þeir geta snúið sér til sem geti
gert úttekt eða prófanir fyrir
þeirra hönd. Gera tækin það sem
þau eiga að gera? Það vill brenna
við að eigendurnir uppgötvi,
þegar vinnslutímabilinu er lokið,
þá hafi þeir fengið miklu minni
afurðir út úr síldinni eða fisk-
inum heldur en þeir áttu að fá
Eftir Dr. Benjamín Eiríksson
sipn- byggir hann venjulega á, áætlun-