Vísir - 05.04.1965, Qupperneq 7

V f S IR . Mánudagur 5. april 1965.
7
☆
Ean er „landsins forni fjandi"
kominn i heimsókn upp að Norð
urlandinu og fikrar sig suður
með ströndum, bæði að austan
og vestanverðu og andar frost
köldum gusti inn yfir byggðir
og örævi. Sunnanlands höfum
við lítið orðið þeirrar gestkomu
enn varir, sem betur fer; hlust-
um með öðru eyranu á ísfrétt-
imar í útvarpinu, leikur for-
vitni á hvort nokkuð hafi sézt
til bjamdýra eða heyrzt, fær
um stólinn eilítið fjær miðstöðv
arofninum svo að við höfum við
þol fyrir hitaveitunni og lygnum
siðan aftur augunum andartak
svo að við getum skoðað sjálfa
okkur standandi á hafísjaka
með byssu í miði andspænis
tröHstórum, gapandi hvítabimi.
En við erum svo sem ekkert
að vorkenna þeim fyrir norðan
þó að þeir verði að sitja uppi
OM0 þennan geðkalda gest. Við
vitum að þe'ir búa í sæmilega
sfcjólgóðum húsakynnum, flestir
að minnsta kosti, hafa nægilegt
fóður og fóðurbæti handa skepn
unum, enn sem komið er og
sjálfir nóg að bíta og brenna.
Og fari svo, að birgðir þrjóti —
sem vonandi kemur ekki til —
þé verði einhver ráð að koma
þeim tfl þeirra, með ölfum þe'im
samgðngutækjum og tækni, sem
við hðfum yfir að ráða nú.
En ekki hefur það alltaf verið
þannig, þegar hann kom f heim
sókn, landsins fomi fjandi. Þeir
hafa ekki alltaf haft aðstæður
tfl að horfa geiglaust í heikald-
ar sjónir hans, Norðlendingar,
og ero þó ekki kjarklausari en
merm í öðrum fjórðungum yfir
Wtt Sú kynslóð er ekki aldauS,
sem þessi „óvígi floti méð Öfug
skaut skelku í bringu, þeg
ar bann stefndi að landi.
Karmski sannar ekkert betur
þann reginmun, sem orðirxn er
á ðllum búskap og búskaparhátt
um þjóðarinnar, miðað við það
sem var og þó sér í lagi hvemig
hún býr að sjMfri sér, en ein-
raitt þetta — með hvaða hugar
farí hún tekur nú heimsókn
þessa síns foma fjanda. Við
þwfum ekki frekar vitnanna
við. en að rifja upp fyrir okkur
þá kveðju, sem skáldjöfur
hjartahitans og lífsins, Matt-
hfas Jochumsson, sendi þessum
þagnarjöfri þelkuldans og dauð
ans — einhverja þá kynngi-
mögnuðustu ákvæðadrápu
sem nokkurt skáld hefur ort
fjanda sínum:
betri aðbúnað og aukin úrræði.
Að vísu er sú heimsókn hvim-
leið enn og óæskileg, veldur
truflunum og trafala og enn er
óséð hverjum spjöllum hún get
ur valdið á gróðri; það fer nokk
uð eftir þvi hve þaulsætinn
fjandi sá áverður. En glott
Helju kerlingar i stafnir hræðir
þrekskrokk. Ritverk þetta fjall-
aði um þvf sem næst árbundið
veðurfar á Grænlandi langt aft
ur í tímann og hafisrek við Is
landsstrendur, en þar hafði L.
Koch stuðzt við hið gagnmerka
rit Porvaldar Thoroddsen, „Ár-
ferði á íslandi i 1000 ár,“ sem
hann ræddi um af mikilli lotn-
fram ströndum, mundu það hafa
þótt miklar birgðir vorið 1869
þegar ísinn lá landfastur fyrir
norðan til 24. júní. Þá voru
Norðlingar ekki eins vel undir
það búnir og. nú að heilsa til-
neyddir þessum vágesti, enda
varð þá hart í ári Norðanlands.
Til er einkar greinargóð lýs-

Nonnahúsið“ á Akureyri þar sem Sveinn Þórarinsson skrifari bjó siðustu æviárin.
okkur ekki ^ins og áður og
hungurdiskar hennár geiga á
fluginu yfir græði — sem betur
fer.
HAFISSRIT
LAUGA KOCH.
Það var skömmu eftir að síð
ari heimsstyQöldinni lauk, að
ég hitti Lauge Koch að máli,
ingu, og kvað mundu einstakt
í sinni röð. Kvaðst L. Koch
hafa fundið þama reglubundið
samband á milli veðurfars'ins á
Grænlandi og haffssins við Is-
land, og byggt á því kenningu,
en samkvæmt henni mætti allt-
af segja fyr'ir hafíssár á íslandi
með nokkrum fyrirvara. Eitt-
hvað lét hann og f það skína,
'atxrt
ítílf
ing af ástandinu i höfuðstað
Norðlendinga þetta hafíssvor
þar sem eru dagbækur Sveins
amtmannsskrifara Þórarinsson-
ar.sem þá haWi verið búsettur
á Akureyri nokkur ár. Sveinn
Þórarinsson var faðir Jóns
Sveinssonar, „Nonna“ gáfumað
ur og hinn vandaðasti til orðs
og æðis, og ekki neinum vafa
f* i 'úm Jaeöia utómont
ur sér ti! bjargar. Vinnufólk
gengur nú og biður um vinnu
fyrir mat og um vist. Uppflosn
un bænda almenn i Skagafirði
og Þingeyjasýslum.“ Mann-
talsþing var haldið þennan dag
og gaf Sveinn sýslumanni og
aðstoðarmanni hans rjólbita
upp í sig, óg bætir viö: „Nú
kvaö sumir vera búnir aö fá háis
bólgu og aðrir meinsemdir af
tóbaksleysi." Sveinn bjó öðrum
betur að rjóltóbaki og átti það
eftir að reynast honum nota-
drjúgur gjaldmiðill, þegar hann
þraut vistir handa heimili sfnu,
því að flest vildu menn heldur
við sig losa en að verða uppi-
skroppa með tóbak, og mundi
efalaust svipað nú, ef tfl kæmi
Daginn eftir var „norðan heij
arkuldi með hrið og gránaði of-
án í sjó.“ Þá fékk Sveinn sjö
ixfsa fyrir tvo þumlunga af
rjóli. „Nú ér ég að verða hey-
laus fyrir kúna,“ skrifar hann.
Pollurinn fylltist af ís og rak
sex hákarlaskip upp undan bon
um upp í f jðruna. Þann 26. maí
var logn og mikið frost, framan
af lónaði isinn innst í firðin
um, en Sveinn fór á bæi og
reyndi aö fá hey handa ktani,
en varð lftið ágengt Þami 27.
gekk í norðvestan storm með
frosti og hriö. Sveini áskotnað-
ist nokkuö af heyi handa lctanL
Þegar haim kom inn, varð hamn
og aðrir á heimilinu, að Hggja
í rúminu vegna kulda, „þvi að
hvergi verður lagt i ofn vegna
eldiviðarleysis." Þá var bjargar-
leysi almennt orðið og alger
skortur á kaffi og tóbaki.
„Kaupm. Havsteen hefur nú ein
tóm fjallagrös og tóbakssósn í
nefinu ... Ég hef tóbak enn og
Iftíð af matvækim; höfranga-
lllOIJJ ■> • ’■ •. flUU *■ Ofi
- • -omsv* WöfJmaíraMsV Sb ibaebtor sbs- ötího'slad li I OTÖHB örv immg glíTRfíu f' } * ' ■ * i-
LANDSm FORNIFJANDI
hinn kunna, danska Grænlands
könnuð, sem mesta forgöngu
hafði um námuvinnsluna í
Meistaravík. Það var um borð
í Grænlandsfarinu „Gustav
Holm“, sem við ræddumst við.
L. Koch hafði þá miklar fyrir
ætlanir f huga, sem ekki munu
ejm komnar að öllu leyti í fram
kvæmd, og var skrafhreifinn
um þær, en það er önnur saga.
Það, sem ég vildi sagt hafa af
Ertu kominn, landsins fomi fjandi?
FJrrstur varstu enn að sandi,
fyrr en sigling, sól og bjapgarráð.
Silfutfloti, sendur oss að kvelja!
Situr ei í stafni kerling Heljja,
hungurdiskum hendir yfir gná®1
Þú átt, hafís, allt sem andann fælir,
allt, sem grimmd og hörku stælir
án þess samt að örva þrelc og móð.
Fomjóts bleika, fimbulkakda vofa,
fjötruð hlekkjum þúsund ára dofa,
þú hefur drjúast drukkið islands blóð.
Hverjum mundi nú til hugar
koma að lýsa gesti þessum þann
ig, þó að leiður sé enn? Eðli
hans er óbreytt frá því er Matt-
hfas valdi honum þessa kveðju.
gusturinn, sem af honum stend
ur, jafnkaldur; það er viðhorf
þeirra, sem ver$a að láta sér
lynda heimsókn hans, sem hefur
þreytzt fyrir aukna velmegun
fundum okkar i þessu sambandi
er það, að hann sýndi mér rit-
verk, mikið að vöxtum, er hann
hafði dundað við að semja að
mig. minni árin, sem styrjöldin
lokaðl honum ölium leiðum til
Grænlands af óyfirstíganlegri
harðtneskju en rekísinn hafði
nokkurn tíma haft í frammi við
þennan þrautseiga þjark og
að ekki væri með öllu víst að
vísindamenn viðurkenndu þessa
uppgötvun hans, þeir höfðu, að
mér skildist, ekki alltaf verið
honum beinlínis hliðhollir. Þótt
ist ég vita hvað hann væri að
fara, þó að ég léti ekki á bera
og lauk svo þessum fundi okk
ar, að hann bauð mér með sér
í leiðangur til Grænlands að
ári — hvað hann og efndi, þó
að ég hefði þá ekki aðstæður
til að taka því boði. En aldrei
hef ég heyrt neinn geta um
þetta ritverk hans og veit ekki
meira um það, en heyrt hef ég
bað á fleirum, en honum sjálf-
xim að hann hefði ekki verið mik
ils metinn sem vfsindamaður
og kannski hefur þessi kenning
hans ekki verið sem vísindaleg
ust, þegar til kom. En ekki væri
það ónýtt að geta sagt fyrir
hafíssár með nokkurri vissu, þó
ekki væri til annars en að verzl
unarfyrirtæki í norðlenzkum
kaupstöðum gætu þá birgt sig
betur upp af öllum nauðsynjum
í tæka tfð.
HAFÍSSVORH) 1869 OG
ANNÁLL SVEINS
SKRIFARA.
Þó að eitthvað kunni á það
að skorta, að þau verzlunar-
fyrirtæki séu nægilega birg af
nauðsynjum nú, ef hafísinn lok
ar Iengri siglingarleiðum með-
bundið að þessi látlausa frá-
sögn hans er í alla staði hin á-
reiðanlegasta. Er hún rakin hér
samkvæmt kafla úr dagbókum
Sveins, er birtist í þjóðsagnarit-
inu „ömmu", sem Finnur Sig-
mundsson . landsbókavörður,
Steindór Steindórsson yfirkenn-
ari og Ámi Bjömsson bókaút-
gefandi stofnuöu til á sinum
tima, en er nú fyrir skömmu
komið út f annarra útgáfu, eink
ar vandaðri, á vegum Bókaútgáf
unnar „Þjóðsaga", eftir að fyrri
útgáfan hefur lengi verið ófáan-
leg öll.
Dagbækur hélt Sveánn „frá
því hann var unglingur til ævi-
loka.“ Kváðu þær fjalla um
einkahagi hans fyrst og fremst,
en hafa þó margvíslegan fróð-
leik að geyma, sem notadrjúgur
er til heimilda um margt á því
tímabili, sem hann var uppi.
Sveinn andaðist þann 16. júlí
þetta sumar, 1869, eða þrem
vikum eftir að hafísinn kvaddi
Nofðnriand — f það skiptið.
LANDSINS FORNI FJANDl
Þann 24. maí 1869, eða fyrir
einni öld og fjórum árum bet-
ur, segir Sveinn frá því að Poll
inn sé að fylla af haffe. „Úr
öllum áttum fréttist nú að liggi
við manndauða af hungursneyð
og að menn skeri horaðar kind-
kjöt og spik, fisk, baunir og
kont, þó einungis til nokknmt
daga," segir Sveinn.
Þann 28. maf dró etlitíð úr
kuldanum. Sveinn „gekk út f
bee og gaf P. Johnsen rjóttáta
upp f sig, vitlausum af tóbaks-
leysi.... Skipið hingað og önn
ur Uggja alltaf inniklemmd f fs
við Austurlandið." Næstu daga
var allt svipað, vistir á þrotum,
„hungrið og heyleysið fréttíat úr
öilum áttum og f dag (3. júnf)
var sagt að tvö börn vasru dáin
úr htmgri á ólafsfirði. Þann 6.
júnf tóku nokkrir bæjarbóar
rögg á sig og sendu mann anst
ur á Vopnafjörfl eftír tóMri,**
og lagði ég f þann sjóð 60 ak.
fyrir 14 pund af rjóli, þvf | gasr
skar ég þann sfðasta tóbaksmohi
sem ég átti.... Hungur þrengir
nú hart að mönnum, jafnvel
æðri sem lægri.“ Var helzt að
einhverjir náðu í hnefa af rógi
sem steinolfa hafði farið ! og
seit var á 1 rd. skeppan. Ekid
getítr Sveinn um hver seit hafl.
Og þann 10. júnl skrifar Sveintr
„Nú Hggur almennt við mann-
dauða af hungri og eru ýrasir
hér farnir að skera niður skepn
ur til bjargar. Vonarlaust er
um skipakomu að svo stöddu.“
Elleft júní fékkst tniklð af
spiksfld í lagnetum við fsinn,
Frarah. á bls. 5.
er ekki fnmar sá fíaudi, sem hann var