Vísir - 21.09.1965, Blaðsíða 9

VÍSIR . Þriðjudagur 21. september 1965,
Gimnfríðar
TTm daginn átti ég leið um
Freyjugötima og kora þá
til hugar að líta inn til gam-
allar vinkonu minnar, Gunn-
friðar Jónsdóttur myndhöggv-
ara. Tók hún mér tveim hönd-
um og fórum við að rabba
saman um heima og geima, en
þar kom, að talið snerist eink-
um um Gunnfríði sjálfa og ævi
hennar.
Gunnfríður Jónsdóttir er um
margt sérstæð kona. Hún er
gædd miklum viljakrafti og at-
orku og hefur barizt af dæma-
fáum hetjuskap við furðumikla
erfiðleika svo til alla sína löngu
ævi. Og enn stendur hún í or-
ustu, orðin hálfáttræð.
Á bamsaldri veiktist hún, lá
á sjúkrahúsi um hríð og var
heilsuveil í langan tíma. Þá
þegar fór listgáfan, sem hún
hafði hlotið í vöggugjöf, að gera
vart við sig. Allt, sem hún
snerti á, lék i höndunum á
henni, enda miklir hagleiks-
menn í ætt hennar. Aðeins 18
ára var hún eftirsótt í sínu
byggðarlagi, ef leysa þurfti af
hendi vandasaman saumaskap.
Hún brauzt í gegnum Kvenna-
skólann og hlaut mest lof allra
nemanda fyrir prófverkefnið í
fatasaumi. Og næstu ár vann
hún af miklu kappi, ef vera
mætti, að hún gæti safnað sam-
an nokkrum aurum til utanfar-
ar. Því hinn mikli heimur
seiddi hana til sín, hann skyldi
hún skoða, og ekki skyldi hún
nema staðar fyrr en í Aþenu og'
Róm.
Á þeim dögum þýddi lítið að
hugsa um opinbera styrki, ef
menn hugðu á slíka leiðangra I
því skyni að mennta sig eða
auðga anda sinn. Ég tala nú
ekki um, ef stúlka átti I hlut.
Fyrir stúlku var hyggilegast að
láta sem minnst á svona fyrir-
ætlunum bera, ef hún vildi telj-
ast með öllum mjalla.
Það var því ekki fyrr en 1919,
að Gunnfríður komst út fyrir
pollinn, til Kaupmannahafnar.
Þá hafði hún varla séð högg-
mynd. Rétt eftir komuna til
Kaupmannahafnar sér hún
myndina eftir Rodin „Borgaram
ir frá Calais“. Hún verður svo
hrifin, að hún gleymir sér. Þeg-
ar hún rankar við sér er hún
orðin áttavillt og ratar ekki
heim. Alla ævi man hún þessa
stimd.
Næstu ár dvelst hún ytra, í
Kaupmannahöfn og Stokkhólmi
og vinnur fyrir sér. Og enn er
hún eftirsótt vegna lagni handa
sinna og hugkvæmni við sauma-
skap. Beztu heimili standa henni
opin, athyglisgáfan er næm,
hún tekur vel eftir öllu, sem
fyrir augun ber og lærir mikið.
Svo fer hún heim til íslands,
en staðnæmist þar aðeins
skamma stund. Að vörmu spori
fer hún aftur út fyrir pollinn og
dvelur enn í Stokkhólmi. En nú
er förinni heitið lengra.
í Stokkhólmi tekur hún upp
fyrri háttu, vinnur fyrir sér með
alls konar saumi, oft á myndar-
heimilum. Hún kynnist mennta-
mönnum og listamönnum. At-
hygglisgáfan er söm við sig,
augu og eyru opin, hún drekk-
ur í sig orðræður alls konar
menntamanna. Hún situr inni
á heimilum embættismanna,
hún kemst í kunningsskap við
Sparre greifa, alltaf er eitthvað
nýtt að bera fyrir augu og eitt-
hvað nýtt, sem hún heyrir.
Þetta er hennar skóli. Andi
hennar þroskast, þekking henn-
sem þurfti að greiða fyrir hon-
um hér heima. — Svo var það
1937, að Gunnfríður heimsótti
hann í Herdísarvfk. Þá sá hún
Strandakirkju álengdar af Sel-
vogsheiði. Þama stóð hún f
fjarska þessi litla, ríka en ves-
aldarlega kirkja, sem hvert
mannsbam á landinu kannaðist
við. Hún virtist hafa dagað uppi
þama í auðninni, einstæðings-
leg eins og gamalmenni, sem
allir hafa hlaupið frá. Þá varð
til hugmyndin um hðggmyndina
LANDSÝN, sem Gunnfríður sið-
ar meir staðsetti sjálf og vann
við að setja upp við Stranda-
kirkju.
1931 lauk Gunnfríður fyrstu
höggmynd sinni, þá 41 árs.
Þessi stytta var gullfallegt
Eftir EIRIK SIGURBERGSSON
drengshöfuð, er hún mótaði
eftir lifandi fyrirmynd.
Þetta afrek Gunnfríðar þótti
með ólíkindum. Menn trúðu
ekki sínum eigin augum. Gunn-
fríður, sem aldrei hafði verið
í neinum listskóla. Hvemig gat
þessu vikið við?
Menn athuguðu það ekki, að
raúnverulega hafði Gunnfríður
verið f listskóla árum saman og
numið að ýmsu leyti eins mikið
ug sumir, sem innritazt hafa f
slíkar stofnanir og fylgzt þar
með kennslu. Að vísu hafði hún
lftið æft sig í að móta. En hin
meðfædda handlagni hennar,
sem hún hafði þjálfað við ýmis
vandasöm verkefni allt frá því
að hún var Htil telpa á sjúkra-
húsinu, varð tfl þess, að leirinn
lék í höndum hennar eins og
saumið fyrrum, því í það lagði
hún jafnan nokkuð af sjálfri sér,
enda þótti mörgum það bera
vott um handbrögð listamanns.
En menn athuguðu þetta
ekki. Og þegar það kvisaðist,
að Gunnfríður var ákveðin í að
halda áfram á listabrautinni
gerðu menn hróp og sögðu:
„Hvað meinar manneskjan, og
komin yfir fertugt?“
Það er að vísu illt, að Gunn-N
fríður hafði ekki tækifæri að
byrja fyrr á listabrautinni. Þó
eru þess dæmi, að fullorðið fólk
hefur náð langt á þeirri braut,
ef efniviður hefur verið góður.
Reynsla, yfirsýn og þroski hefur
því orðið notadrjúgt. Or þeirra
hópi má nefna einn, sem allir
þekkja hér á landi og lengst
hefur náð. Það er Jesúíta-prest-
urinn séra Jón Sveinsson, að
öðru nafni Nonni. Einhvern
tíma hef ég heyrt, að hann hafi
verið 54 ára, er fyrsta verk hans
birtist. Sannleikurinn er sá, að
ar eykst. Og alltaf þegar hún
getur við komið, fer hún á lista-
söfn og listsýningar. Hún fer
til Þýzkalands og Frakklands.
París verður heimili hennar um
þriggja ára skeið. Og draumur-
inn rætist, hún kemst til Aþenu
og Róm.
Þetta er landnámskonan, sem um getur í greininni.
erfitt mun vera að ákveða ald-
urstakmark þeirra, er listsköpun
stunda. Þar kemur ótal margt
til greina, sem enginn hefur
hugmynd um, varla einu sinni
listamaðurinn sjálfur. Sumir eru
bráðþroska og hafa lokið ævi-
starfi um það leyti og jafnaldrar
þeirra eru að byrja. Aðrir hafa
alls ekki aðstæður til að fram-
leiða neitt og deyja áður en þeir
senda nokkuð frá sér. Sumir
eru hikandi og þekkja ekki
sjálfa sig né hvað í þeim býr.
hún tekið þátt í ýmsum listsýn-
ingum á Norðurlöndum og hlot-
ið viðurkenningu, þar á meðal
eins frægasta höggmyndara Evr
ópu, Finnans Waino Aaltonen.
Margar myndir Gunnfríðar
eru þjóðkunnar, svo sem Land-
sýn (hjá Strandakirkju), Dreym
andi drengur, Á heimleið, Guð-
mundur góði, Síldarstúlkur sem
nú eru nýsteyptar í stærra
form, o.fl. Ég virði fyrir mér
Landnámskonuna, hina glæsi-
legustu mynd. Þegar Gunnfríð-
ur gerði hana, mun hún ekki
hafa haft í huga Hallv. Fróða-
dóttur né aðra ísl. landnáms-
konu sérstaklega. Þetta er land-
námskona f víðtækari merkingu
enda jafnvel með grískum blæ.
Hún gæti táknað landnámskonu
í heimi listanna, f heimi ís-
lenzkra höggmynda, Gunnfríði
sjálfa... x

Gunnfríður Jónsdóttir.
4"'1 unnfríður Jónsdóttir þekkti
sjálfa sig. Hún var örugg
og ákveðin. Hún skyldi áfram á
listabrautinni, hverju sem taut-
aði og raulaði. Og áfram hélt
hún hvað sem hver sagði,
yfir alls konar torfærur, sem
fæstum hefði dottið í hug að
leggja út f. Hún gengur svo
fram af sér, að hún leggst í
rúmið fárveik. En hún brýzt
á fætur og heldur áfram sleitu-
laust. Cg ýmsa sigra vinnur
hún, sem styrkja hana í barátt-
unni. Hún er fyrsta íslenzka
konan, sem tekur þátt í Iist-
sýningu í Stokkhólmi og fékk þá
lofsamlega dóma. Síðan hefur
Cvo liggur leiðin til Reykja-
° víkur eftir nær 10 ára dvöl
erlendis, og þar dvelst á heim-
ili hennar Einar Benediktsson,
sem þá var á förum til Túnis.
Þetta var haustið 1930. Hafði
Gunnfríður kynnzt Einari og
konu hans 10 árum áður, er þau
hjónin bjuggu á Friðriksbergi í
Kaupmannahöfn. Þegar Einar
kom úr Túnisferðinni 1932
dvaldist liann enn hjá Gunnfríði
eitthvað um hálfan mánuð, var
hann þá að flytjast til Herdísar-
vikur. En meðan hann var í
Túnis annaðist Gunnfrfður pen-
ingasendingar til hans og annað,
Eiríkur Sigurbergsson