Vísir - 11.04.1967, Side 5

VISIR . Þriðjudagur 11, apríl 1967,
5
|— Listir-Bækur-Menningarmál-
Eiríkur Hireinn Finnbogason skrifar bókmenntagagnrýni.
ISLENDINGASPJALL
Halldór Laxness - 129 tsis. - Helgafell - Reykjavík 1967
„Margir samlandar mínir auk
ýmsra skandínaviskra lesenda
hafa spurt hvar ísland sé í
Skáldatíma mínum ..Á þeim
orðum hefst Íslendíngaspjall,
og verð ég að játa, að mér kem-
ur þetta dálítið einkennilega
fyrir sjónir. Höfundur sem eytt
hefur ævi sinni í að skrifa um
ísland og íslenzk efni — hvers
vegna leyfist honum ekki án
þess að orð sé á haft að gefa út
eina bók, sem fjallar að mestu
um efni í erlendu umhverfi?
En af þessum upphafsorðum og
fleira í innganginum verður
ljóst, að Islendíngaspjall er ritað
eftir pöntun, og mun hún eink-
um komin frá Rabén og Sjögren
í Stokkhólmi, sem vildu fá inn-
skotskapítula um ísland í 2. útg.
hinnar sænsku þýðingar af
Skáldatíma. Ber bókin þessa og
merki og einnig sýnir hún, að
pöntunin hefur ekki verið af-
greidd af fullkomnum áhuga.
Kemur lítið fram i bókinni, sem
Laxness hefur ekki ritað um
áður í skáldsögum eða ritgerð-
um og oft drjúgum betur en
hann gerir hér. Og ekki er mér
heldur ljóst, hvernig þessi bók
verður felld inn í Skáldatíma án
þess að hatti óþyrmilega fyrir,
en það er auðvitað ekki íslend-
inga að hafa áhyggjur út af því,
heldur þeirra, sem það ætla að
gera.
Ég býst við að þeir (innlend-
ir menn a.m.k.), sem skv. inn-
gangsorðunum hafa gagnrýnt
Skáldatíma fyrir að þar sé of
lítið um Island og Islendinga,
hafi átt við það, að þá fýsi að
vita sjónarmið höfundar um
sambúð hans við landa sína á
löngum rithöfundarferli, en um
það verðum við litlu sem engu
fróðari en áður, þó að við les-
um íslendingaspjall. Þó eru hér
nokkur indæl orð um þrjá
merkispresta, sem ég man ekki
til aö höf. hafi minnzt á áður.
Hefur honum augsýnilega þótt
vænt um þessa menn, sem „nú
eru allir heim farnir hver til
síns guðs“. Einnig er hér smá-
kafli um viðskipti höfundarins
við eitthvert dómadagsyfirvald
og skattheimtumann í Hafnar-
firði, setn tapaði auðvitað öllum
sínum málum gegn skáldinu, og
var bjargað með því móti einu,
,,að sparka honum uppávið,
stjórnmálamegin, eftir gamal-
kunnri reglu“. Og þegar þetta
yfirvald var orðin svo marghöt-
uð persóna í hinu nýja embætti,
„tók hann það ráð að skipa
sjálfan sig sendiherra í London
— íslenzkt konípliment viö The
Court of St. James“. (bls. 95).
Finnst lesandanum vissulega
einkennilegt, að heimskunnur
rithöfundur skuli vera að vasast
í því í bókum sínum að berja
frumort á ensku
eftir Richard Beck
Richard Beck:
A Sheaf of Verses.
Winnipeg, 1966.
Fyrir nokkru barst mér í hendur
eintak af lítilli, snoturri ljóöabók,
A Sheaf of Verses, eftir dr. Rich-
ard Beck, og vildi ég geta hennar
hér og höfundarins með nokkrum
orðum, en það er af honum að
segja, að það líður nú að þvl að
hann láti af störfum sem prófessor
við háskóla Norður-Dakota, þar
sem hann hefir um það bil náð
þeim aldri, er menn láta af kenn-
arastörfum þar. Gefst því innan tíð-
ar tækifæri til þess að, minnast
nánar hins mikla starfs hans í
þágu Islands og íslenzkrar menn-
ingar.
I eigin tungu, en sennilega mun það
ekki almennt kunnugt hér á landi,
Vel kunnugt er það fjölda mörg-
um Islendingum austan hafs sem
vestán, að Richard Beck hefir lagt
nokkra stund á Ijóðagerð á sinni
I ‘
I tungu, sem ég fullyrði að hann
; kunni svo vel og hafi svo gott vald
i á, að honum sé leikur að tjá á því
hugsanir sínar í ljóðformi. Þetta
; er ekki mikið safn að vöxtum. —
Upphaflega kom út í Winnipeg
1945 dálítið safn ljóða á ensku eft-
ir dr. Beck og var prentaö sem
handrit, en 1952 kom það út í
nokkuð stækkaðri útgáfu í Grand
Forks, Norður-Dakota, prentaðri af
University of North Dakota Press.
Flest ljóöanna í þessu safni komu
upphaflega í ýmsum blöðum í
Bandaríkjunum og Kanada, svo
sem The Grand Forks Herald, The
Minneapolis Tribune, The Winnipeg
Free Press, o. m. fl. og tímaritun-
um Poet-Lore (Boston), The Amer-
ican-Scandinavian Review (New
York), Norden (Chicago), The
North Dakota Quarterly (Univers-
ity of North Dakota, Grand Forks).
Mörg kvæðanna eru ort á sakn-
aðarstundum, er höfundurinn minn
ist ágætismanna, eins og Churchills,
Kennedys og fleiri.
Kvæðið The Lone Eagle er orkt
til minningar um hið sögulega flug
Lindberghs fyrir hartnær hálfri öld
yfir Atlantshaf (í maí 1927) og birti
ég hér seinustu ljóðlínurnar, sem
I lítiö sýnishom ljóðagerðar dr.
Becks á ensku:
And youth may cheer, for youth
has won the day,
And man is glad and proud to be
a man,
He lives in greater hope and deeper
faith,
Inspired by Lindbergh’s matchless

eagle flight,
An epic voyage earning deathless
fame.
| He never pays the common mortal
toll
Of sinking into dark forgetfulness,
;Who bridget the gulf that severs
continents,
And linl - closer union man to
man.
En dr. Beck hefir valið sér önn-
ur yrkisefni, svo sem um akur
landnemans og í lokakaflanum eru
nokkur jólaljóð. Öll bera þau vitni
hugarfari göfugmennis, sannment-
I aðs manns og smekkmanns, og mun
| þessi litla, og einkar smekklega
i bók verða kærkomin hinum fjöl-
| mörgu Íslendingum, sem þekkja
Richard Beck, sem mann og
menntamann, og kunna aö meta
hann og það, sem eftir hann liggur.
Axel Thorsteinson.
á skammtheimtumönnum, jafn-
vel þótt skattakröfur þeirra
hafi verið óréttlátar. Sannast
hér enn, að fátt er viðkvæmara
en skattamálin.
Auk þessa fáum við vitneskju
um það í bókinni áhrærandi
sambúð íslendinga við skáld
sín, að sízt sé verra að vera
skáld á íslandi en hvað sem er
annaö, skáld svelti þar ekki og
hafi aldrei gert fremur en aðrir
— og mun það réttilega mælt.
Aftur á móti er höfundur fáorð-
ur um, hversu gott hiö íslenzka
mannlíf sé sem efniviður í
skáldskap, og verð ég að segja,
að ég sakna þess auk ýmislegs
fleira.
Segja má, að bókin fjalli að
meginhluta um ritmennsku og
bóklestur íslendinga gegnum ald
imar og var áður kunnugt, að
það efni hefur sótt allfast á
Halldór Laxness nú um hríð.
Hefur mikið verið um þetta
efni skrifað, en það er þess eðl-
is, að það verður seint upp urið.
Að þessu sinni kemur þó lítið
fram, sem ekki hefur verið áöur
sagt, eins og höf. hafi fremur
haft í huga að kynna efnið fyrir
útlendingum en fitja upp á nýju,
þegar hann ritaði þessa kafla.
Um hitt geta svo verið skiptar
skoðanir, hvort. þessi kynning
er með öllu fortakslaus. Ég
nefni ;se{jjt dæpii þessar. .línur:
„Þessir eyarskéggjar lögðu undir
, sig fræg y yrkisefni,, msginláhds.-
ins og fóru meö þau einsog þeir
ættu þau. Fyrir bragðið myndað
ist hér bókmentahefð sem var
að því leyti „lokuð“, að hún
gerði alt íslenskt er hún snart,
...“ (bls. 73). Sé ég ekki betur,
þó að það komi ekki fullkom-
lega ljóst fram, að höf. sé á
þeirri skoöun, að íslenzkar forn
bókmenntir séu eingöngu ávöxt-
ur bókmennta úti í Evrópu —
séu í rauninni ekki annað en ís-
lenzkun (ekki þýðing) á erlend-
um samtíðarbókmenntum, helzt
frönskum, og er hann þá við
eitthvert líkt heygaröshorn og
ungur sænskur maður, Lönnrot
að nafni, sem skrifaði doktors
ritgerð í hitteðfyrra og hélt
þessu fram. Blésu sænsk blöð
út ritsmíð þessa, áður en hún
var varin og töldu gjörbyltingu
í sögu íslenzkra fombókmennta.
Því næst gekk andmælandi
doktorsefnis, Peter Hallberg,
svo frá ritsmíðinni við doktors-
vömina, að við lá að maðurinn
yrði felldur frá doktorsnafnbót
og tekið fram, að prófið veitti
honum engan rétt til að starfa
við háskólakennslu í Svíþjóð.
Síðan hefur ekki veriö á ritsmíð
þessa minnzt, og er því að bera
í bakkafullan lækinn, ef bryddir
aftur á þessum kenningum hér,
og er uppkoma Islendingasagna
og sérkenni þeirra í miðalda-
bókmenntum jafnóskýrt mál
eftir sem áður.
En þó aö íslendingaspjall
marki lítil sem engin spor,
hvorki í íslenzkar bókmenntir
né á rithöfundkbraut Halldórs
Laxness fer ekki hjá því, að
bókin er þægileg aflestrar og
sumt vel sagt, svo sem „aö is-
-lendingar séu frá upphafi vega
ekki síður ættaðir úr „bókum"
en frá mönnurn". Og ást og
virðing Halldórs Laxness á Is-
lendingum leynir sér hér ekki,
hvað sem hver segir. En okkur
finnst óneitanlega, að dýpra
hefði mátt kafa inn í ísland nú-
tímans og sambúð skáldsins við
það. Þar mætti áreiðanlega
vænta einhvers sérstæðs og sér-
kennilegs, vegna þess hversu
sérstætt okkar Iitla þjóðfélag er
En slíkt var með öörum oröum
látið ógert að þessu sinni, hvað
sem síðar verður.
kvik,.
myiiclir
nopDQPDBjflEmmcocp
Páskamyndir o. //.
JjT litið er á páskamyndirnar sést r
að val þeirra er ekki eins ein- j
hliða og jólamyndanna, ekki ein
einasta söngva- og dansmynd en j
þær voru í meirihluta um jólin. |'
; Laugarásbíó sýndi „Hefnd Grím- j
hildar“ seinni hluta Völsungasögu, j
þessi hluti er enn slakari en fyrri,
en það fyrirgefst vonandi, þegar
sýndar verða „II deserto rosso“ eft-
|ir Antonioni og „Mamma Roma“
eftir Pier Paolo Pasolini, hefði önn-
; ur hvor þeirra betur verið
páskamynd.
Tónbíó sýnir gamanmyndina „AÖ
I kála konu pinni“, bandarísk með
Jack Lemmon og hýju ítölsku
stjörnunni Virna Lisi.
Háskólabió sýndi Judith, 1 kvik-
mynd frá atburðum I ísrael 1947—
148, þegar stofnun ríkisins var í
deiglunni, byggð á sögu Lawrence
Durrell.
Nýja Bíó sýnir „Heimsóknin",
byggöa á leikriti Diirrenmatts. Ekki
er því að neita að kvikmvndin er
mjög ólík leikritinu, samt er leik-
ur Bergman’s o Quinn’s mjög góð-
ur.
Hafnarbíó sýnir ,.HiIlingar“ (Mir-
age) byggða á sögu Howard Fast
um vísindamann sem hefur glatað
minninu. Kvikmyndin var tekin á
44 dögum, Gregory Peck og Diane
Baker leika aðalhlutverkin.
Stjörnubíó sýndi ,Maiór Dundee’
um baráttu við blóðþyrstan Apache
foringja (Richard Harris) er leikur
tveim skjöldym í borgarastyrjöld-
inni bandarísku 1861—1865. Þessi
mynd þykir nokkuð góð sem slík,
leikstjóri er Sam Peckinpah.
Framh. á bls. 13.