Vísir - 29.02.1968, Blaðsíða 9

V í S FR . Fimmtudagur 29. febrúar 1968.
9
® VIÐTAL
DAGSINS
SBæfl vlð Hdga iémsm slsé»ii gam isiesizkes skésmðði á þcssnri öBd
\7"ið gengum nú bara á kú-
skinnsskóm í gamla dagá.
Já, víst gengum við á kúskinns-
skóm, einnig skóm úr sauða-
skinni, selskinni og jafnvel
steinbítsroöi. Þaö var líka
margur með sárar iljar að liðn-
um löngum smaladegi, ef ganga
þurfti grýttar fjörur með sjó
fram eða urðir og eggjagrjót
á heiöum og háfjöllum. Ekki er
líklegt að bjóöa þýddi smala-
mönnum í dag slika kosti, enda
flest vinnutilhögun miðuð við,
að enginn gangi fótasár frá
verki.
Ekki þótti skógerð vandalaust
verk meðan starfið var heimilis-
iðja, unnið af húsmæðrum og
g^iökonu;m. Skórinn mátti hvergi
kreppa eöa saumur særa. Þótti
sú kona lítt verki farin og ekki
álitleg húsmóöir eða húsmóður-
efni, er þannig vann að til þess
kæmi. Ööru máli gegndi, þótt
slitnaði undir il, um það var
enga að saka.
Óneitanlega fóru velgerðir ís-
lenzkir skinnskór með hvítum
bryddingum, vel á fallega löguð-
um fæti, enda leyndu þeir ekki
krepptum tám, svo enginn var
neinu bættari aö sníöa ekki viö
vöxt. Hins vegar mun mörgum
hafa orðið á að láta hégómlegt
fegurðarskyn ráða nokkru um
stærðina á „dönsku skónum“.
Urðu þá stundum hælar og tær
illa úti, þótt ilinni væri hlíft,
ekki síður en eftir kínverskú
vefjurnar.
gg hef náð tali af Helga Jóns-
syni, skósmið á Akranesi,
en síðan hann tók próf i þeirri
iðn eru nú 64 ár. Er ekki með
ólíkindum, að hann kunni nokk-
ur skil á þróun i fótabúnaði ís--
lendinga, síöan skógerð færöist
úr höndum kvenfólksins og
karlmenn urðu þar alls ráöandi
iðjuhöldar.
■JJTtan alfaraleiöar, lengst til
austurs íslenzkra byggða,
liggur Vöðlavik. Þar á yzta bæ,
Vöðlum, bjuggu foreldrar Helga,
Jón Eyjólfsson og Þórey Mart-
einsdóttir, og þar fæddist hann
24. sept. 1887. Ekki var Helgi
gamall, þegar þau hjón fluttu
að ímustöðum, sem er býli
nokkru innar i Víkinni, en ekki
var hann eldri en 12 ára, þegar
foreldrar hans urðu að láta af
búskap sökum fátæktar, og
senda eldri börn sín til vanda-
Iausra.
Á árunum um og fyrir alda-
mót voru margir, sem ekki áttu
mikilla kosta völ, og þá fárra
góðra. f Vöölavík voru aðeins
fimm byggö býli, allir aðdrættir
voru erfiöir og langt til að
sækja hvort sem var á landi eða
sjó. Flestar voru jarðirnar smá-
ar, enda lönd ekki stór. Þó eru
sumarhagar góðir, en mjög
snjóþungir vetur. Vöðlar munu
vera þar mesta jörðin, enda
blómabúskapur á því býli, þegar
lengra er litið til baka.
Norðan og sunnan víkurinnar
eru góðir lendingarstaðir eftir
áttum, Mátti því heita fremur
gott til sjósóknar, því oft gekk
fiskur nærri Iandi á sumrin. í
góðu veöri er víkin mjög fögur
1 en alloft byrgir þoka þar alla
1 útsýn. Nú eru þarna öll býli í
eyði önnur en Kirkjuból.
Þegar Helgi yfirgaf sínar
bernskustöðvar fór hann til
Halldórs á Svínaskálastekk eða
öllu heldur Kristínar móður
hans, því hún var taKn fyrir
búinu. Þaðan fór hann til
föðurbróður síns að Breiðuvík.
Nokkru utar með Reyðarfirði er
Karlsskáli. Þar bjó eitt sinn
Eiríkur Björnsson, sem þá var
talinn ríkastur manna í þeirri
byggð. Nú er jörðin i -eyði og
stendur þar ekki steinn ofar
steini.
— Tæja, Helgi, og þegar þú
" fórst frá Breiðuvík?
— Þá var ég 16 ára og fór
til Seyöisfjaröar, þeirra erinda
að stunda skósmíðanám hjá
Jóni Lúðvíkssyni, skósmið. Þá
tók námið venjulega þrjú ár
og var eingöngu verklegt —
enginn iðnskóli. Verkefni var
nóg ng lærlingunum ekki hlíft'
við vinnu. Morgunverkin, sem
hófust klukkan 7 dag hvern
voru í þvi fólgin aö hafa allt
tilbúiö þegar meistarinn og
sveinarnir komu. — Venjulega
var unnið til kl. 9 — 10 á kvöld-
in. Vinnudagurim. gat þó lengzt
fram til kl. 11 væri mikið að
gera. Einna verstir voru þó
laugardagarnir, því þá þurftum
við að þeytast um allan bæinn
með það, sem unnið hafði ver-
ið yfir vikuna en ekki sótt.
— Hver voru kjör lærlinga?
— Við höfðum fæði, húsnæði
og þjónustu — annað ekki.

I
itil

„Allt of mikið er flutt inn í landiö af lélegum skófatnaði“.
efnum, en það má heita aö ill-
mögulegt sé að gera viö hann
svo að varanlegu gagni komi.
Annars virðist mér að hlutfall
milli efnis og vinnu hafi ekki
mikið breytzt frí því ég fyrst
fór aö fást við þessa iðn. Þá
kostaði leðurkílóiö — kjarni —
kr. 2.50 kg og sólning á karla-
skóm kr. 3.00—3.50 en kven-
skóm kr. 2.50—3.00. Nú kostar
leðurkílóið um kr. 180.00, en
að sóla karlmannsskó kr. 245.00
og kvenskó kr. 180.00.
Jjað sem ég vildi svo segja um
þessi mál eins og þau koma
mér fyrir sjónir í dag og reynsl-
an gegnum árin hefur kennt mér
er þetta:
Svo virðist sem verkefni fyr-
ir skóvinnustofur í því formi
sem áður var séu ekki fyrir
hendi. Allt of mikiö er flutt inn
í landið af lélegum skófatnaöi,
er þar um mikla fjársóun að
ræða, því þótt kaupverðið sé
ekki mjög hátt er endingin oft
því nær engin, svo fljótlega
þarf að ka pa nýtt. Ég tel, að
tæpast sé hægt að fá erlenda
skó, sem treysta megi að
nokkru. fyrir minna en kr.
1200.
Um innlenda skó — Iöunnar-
Áður leðurstígvél en
nú hælar undir kvenskó
— Hver voru helztu verk-
efnin?
— Aðallega verkamannaskór,
sjóstígvél og reiðstígvél, þau
náðu nokkuð upp á legginn og
voru reimuð að framan. Lítið
var smíðað af finni skóm, þvi
þá var farið að, flytja inn
„dönsku skóna".
Allt skótau var unrtið úr
fei.igörfuðu vatnsleðri. Það var
mikið verk að „spanna“ sjóstíg-
vál.
— Spanna?
— Þau voru saumuð á röng-
unni og stungið I hálft. Það var
kallað að spanna. öll vinna var
vönduð eftir þvf sem tök voru
á. Vaöstígvél munu hafa verið
seld á 22 krónur. Öll vinnubrögð
voru mjög frumstæð. Að undan
tekinni saumavélinni þekktust
ekki önnur verkfæri en síllinn,
hamar, hnífurinn og leisturinn
og því allt unnið í höndum.
Auk þess sem verkstæði okkar
sá Seyðfiröingum fyrir fótabún-
aðarþjónustu, höfðum við mikil
viðskipti við Héraðið.
Meöan ég dvaldi þama viö
nám varð ég fyrir því slysi
að stinga hníf í hnéð á mér
með þeim afleiöingum, að ég
missti fótinn neðan við mitt
læri, og hef gengið á gervi-
fæti og verið haltur sfðan.
— Var ekki Seyöisfjörður
aristókratískur bær á þessum ár
um?
— Jú, þetta var menningar-
staður Þama vora menn eins
og Otto Wathne, sem átti stór-
an hlut að því að byggja upp
bæinn, og Stefán Th. Jónsson
gæöamaður, sem hvers manns
vandræði vildi leysa.
Það vora mikil viðbrigöi fyr-
ir mig að koma þarna, sextán
ára ungling, sem lítið hafði
kynnzt lífinu utan hins fámenna
strjálbýlis.
Eftir peirra tfma hætti mun
talsvert félagslíf hafa verið á
staðnum, því þar starfaði bæöi
söngfélag og kvenfélag.
loknu námi mínu réðist
ég til Antons Jakobsen,
sem hafði skósmiðavinnustofu
á Eskifirði og starfrækti jafn-
framt hótel. Kom það þá mest
í minn hlut að sjá um skó-
iðjuna. Yfir veturinn unnu einn-
ig hjá honum tveir sjómenn,
Jón Brynjólfsson og Símon Jón-
asson. Jón var ágætur skósmið-
ur og vaskleika maður.
Hjá Antoni var ég í fimm ár.
Tvö síðustu árin annaðist ég,
jafnhliða skóvinnustofunni, ráðs
mennsku á hótelinu.
Að liðnum þessum árum
keyptu þeir Jón og Símon
vinnustofuna og settu jafnframt
upp skóverzlun, en þar sem þeir
stunduðu einnig sjósókn fengu
þeir mig til að annast fyrir
sig reksturinn, og fór svo fram
í tvö ár.
Cvo var það árið 1913, að ég
flutti til Neskaupstaðar og
setti þar sjálfur upp verkstæði.
Venjulega vann ég einn yfir
sumariö, en hafði með mér eldri
mann að vetrinurp. Hann var
ágætur að „spanna“ en það verk
fannst mér alltaf fremur leiðin-
legt. Ég kom á Norðfjörð að
hausti til, en setti svo upp
skóverzlun um vorið og fór að
ver.’.a með erlendan skófatnað,
síðar færði ég dálítið út kvíam-
ar og haföi einnig jámvöru og
reiðhjól.
Verkefnin á vinnustofunni
voru þau sömu og verið höfðu
á Seyðisfiröi og Eskifirði, stíg-
vélasmíði og viðgerðir — margs
konar „lapparí".
Á tímabili gerði ég dálítið af
þýí að búa til skó úr gúmmi.
En það varð þó aldrei neitt
verulegt, því „slöngur" var erf-
itt að fá þar eystra.
— Það er sjálfsagt orðin tals-
verð breyting á vinnubrögðum
í þessari iðn eins og víðar, síð-
an þú hófst starfiö?
— Já, það má óhætt segja
það. Vélavinnan er meiri. Áöur
var neglt með trénöglum, sem
kallaöir voru „plukkur“ og það
gjört meö hamri. En svo kom
plukkvélin. Hún kom næst á
eftir saumavélinni, sem fylgt
hefur, aö því ég bezt veit, iön-
inni frá upphafi. — Svo kom
„gegnumsaumingavél” þá
„randsaumavél" svo „leður-
pressa” og skuröarhnífur. Áð-
ur en pressan kom, var leðrið
bleytt og hamrað á steini, sem
hafður var á lærinu. Þetta var
gert til þess aö ná úr því teygj-
unni. Nú standa þessar vélar
ónotaðar á flestum verkstæð-
um því farið er að nota lím
til allra hluta. Verkefni hjá litl-
um skiösmíðastofum era nú því
nær engin eftir að farið var að
flytja inn skófatnað úr gervi-
skó er það að segja, aö nú orð-
ið er þar um að ræða fallegan
og vel unnin skófatnað, sem
með góðri hirðingu og viðhaldi
getur dugað vel. Mikið af þessu
gerviskótaui fer beint I rusla-
tunnuna eftir skamma notkun.
Innlend skógerð, sé verð
framleiðslunnar hóflegt, getur
skapaö mikla atvinnu, sparað
fólki fjármuni og þjóðinni gjald-
eyri.
Þessa staðreynd ættu menn að
hugleiða.
— Hve lengi varst þú á
Neskaupstað?
— Því r. or 35 ár — og vann
alltaf aö því sama. Nú hef ég
verið um 20 ár hér á Akranesi
og ennþá er það fótabúnaður
fólksins, sem ég hugsa um. En
þetta er orðið lítiö annað en
að setja hæla undir kvenskó, og
svo verzlun með þetta erlenda
dót. . -
— Ef Cg má spyrja? Þar
sem þú svo lengi hefur verið í
Norðfirði hvers vegna fluttir þú
í þessa átt?
— Megin ástæðan er nú kann-
ski sú, að einkasonur minn
lærði vélvir'-jun hér á Akranesi
í vélsmiðju Þorgeirs & Ellerts,
og hafði hugsað sér hér stað-
festu. Einnig annaö það. að á
þeim áram sem margir fóru í
skuldaskilasjóð þar eystra, varð
maður fyrir talsverðum fjárhags
. legum skakkaföllum, og enda
þótt aftur réttist úr var eins og
kjarkurinn til að halda þar upp
í vindinn hefði að nokkra þorr-
ið.
13. sfða.
/