Vísir - 11.11.1968, Blaðsíða 9

9
VÍSIR . Mánudagur 11. nóvember 1968.
esnaaEnsr: .insr-r i
„Teljið þér æskilegt að
taka upp vínbann á ís-
Iandi?“
Magnús Aðalsteinsson: „Nei, ég
man of vel eftir bannárunum
til þess. Hitt er annað mái, að
það þarf að breyta áfengislög-
gjöfinni“.
Rósmundur Tómasson: „Ég tel
það ekkj heppilegt. Vínbannið
reyndist ekki svo vel á sínum
tíma“.
Svanlaug Gunnlaugsdóttir: Já.
Ég held, að þjóðin sé að fara í
hundana ve^.ia áfengisneyzlu".
Páll , Linberg, Akureyri: „Já.
Þaö eru nógar ástæður til þess,
að ég tel það æskilegt".
Magnús Ingimarsson: „Nei, skil
yrðislaust ekki. “
Líkamleg vanlíðan stundum af ge
rænum orsökum
□ Finnur þú einhvers staðar til? Hefurðu verki? Hefurðu
líkamlegar þrautir? Ef svo er, þarf víst varla að benda
þér á að leita læknis ... EN...
□ ... kvilli þinn þarf ekki endilega að vera 'íkamlegs eðlis,
þótt hann Iýsi sér þannig. Þú getur verið þjakaður af
líkamlegri vanlíðan, sem er þó upprunnin af geðrænum or-
sökum, og þá er kannski þörf fyrir þig á aðstoð geðlæknis.
etta mundi heimilislæknirinn
þinn sjálfsagt benda þér á,
ef þannig væri í pottinn búið ..
EN...
„Margt fólk á erfitt meö aö
taka gildan úrskurð almenns
læknis, sem það hefur leitað til
vegna líkamlegrar vanlíðan sinn
ar, ef sá segir, að það stafi af
taugaveiklun", segir Ragnar
Karlsson, geðlæknir, sem í átta
ár hefur starfað á þessu sviði
hér á landi. Hann starfar í
„frjálsum praksis^‘, eins og þaö
heitir á læknamáli. Þaö táknar,
aö hann hafi sína lækningastofu
eins og almennur læknir, þang-
að sem sjúklingar leita til hans
með kvilla sína. Þar leitast hann
við að veita þeim lækningu, en
starfar ekki við stofnun eða
spítala. Ragnar varð vel við
beiöni VÍSIS um aö verja smá-
stund til skrafs um geðheilbrigö
ismál.
„Fólk sem skynjar tilfinninga
lega vanlíðan sína, kennir kvíöa
eöa hefur þungar áhyggjur á
miklu auðveldara með að sjá,
að vanlíðan þess er af geð-
rænum toga spunniö. En fólk
sem skynjar vanlíöan sína, sem
verki í líkama eða þrautir, á oft
erfiöara með að skilja, aö slíkt
geti átt sínar geðrænu orsakir
og beinlínis stafað af geðræn-
um kvilla,“ svaraði Ragnar, þeg
ar blaðamaðurinn spurði, hvort
fólk væri ekki tregara að leita
til geðlæknis en almennra
lækna..
„Þaö gætir jú vissrar tregðu
hjá sumum, en ég hef þó oröið
var þeirrar heilbrigöu þróun’-
ar hjá íslendingum, að þeir er
skilja þetta betur, — aö geð-
rænar orsakir geti orsakað
kvilla þeirra. Sérstaklega verð
ég þó var þessa vaxandi skiln
ings hjá yngra fölkinu.
En ég hef ekki þurft aö
kvarta undan sjúklingaskorti,
því aö heildarþörfin hefur veriö
svo mikii, aö ég hef ekki alltaf
getaö sinnt öllum, sem til mín
hafa viljað leita.“
„Stafar þessi mikla þörf af
því, að þið eruð svo fáir, geö-
læknarnir, eöa eru geðrænir
kvillar svona algengir meðal ís-
lendinga?"
„Viö erum þrír sem störfum
í Reykjavík með þessum hætti
— ótengdir stofnunum eða
spítöium. En fimm geðlæknar
sem starfa í sjúkrahúsum, eru í
takmörkuöum praksís. Þaö er
auövitað of fámennt lið.
En hve margir íslendingar
séu haldnir geðrænum veikind-
um, geðveiki eða taugaveiklun
það er ekki gott að segja um.
Það leita ekki allir til læknis,
þótt sjúkir séu. Sem dæmi þó ■
um það hve mikill fjöldj þetta
er, má nefna þaö, að þaö er ekki
álitið fjarri lagi, að um 50 til
70% þeirra sem leita til al-
mennra lækna, sáu haldnir kvill
um, sem að mestu leyti eru af
geðrænum uppruna".
l.Hvers vegna ' .tar fólk ekki
til læknir ef það er geöveikt?“
„Margir geðsjúklingar gera
sér ekki grein fyrir því að þeir
séu veikir, þó að veikindi þeirra
bitni mikið á aðstandendum
þeirra og nánasta umhverfi.
Geösjúklingur, sem er það alv
arlega truflaður, að hann er
hættulegur sjálfum sér eöa um-
hverfi sínu og ekki vill undir-
gangast læknismeðferö af fús-
um vilja, er sviptur sjálfræöj og
lagður inn á sjúkrahús.
Það er mikill almennur ótti
við geðsjúkdóma vegna þess að
fólk er hrætt við frelsissvipt-
ingu og óttast, að það eigi ekki
afturkvæmt, fari það inn á geö
sjúkrahús.
Sem betur fer er sá tími löngu
liðinn, að sjúklingar, sem urðu
geðveikir voru kannski ævilangt
lokaðir inni á geðspítölum, en
af óttanum við þetta eimir ennþá
meðal þjóðarinnar, þótt þessi
ótti sé algerlega ástæðulaus.
Það er ennþá litið niður á
fólk með geðsjúkdóma á sama
hátt og litið var niður á holds-
veikisjúklinga áöur fyrr. En sem
betur fer er þessi hugsunarhátt
ur að breytast, enda hefur veriö
unnið að því að eyða þessum
ótta með a’.nennri fræðslu um
geðsjúkdóma, líkt og Geðvernd
arfélagið hefur gert undanfarin
ár.
Það ráða fæstir viö, hvaða
sjúkdóm þeir fá, hvort það verð-
ur geðveiki, eða hvort þeir fá
krabbamein, en viðhorf manna
gagnvart siúklingum, sem haldn
ir eru þessum sjúkdómum eru
mjög ólík.
Það er gerólíkt, hve fólk hef-
ur miklu meiri möguleika í dag
á því aö öölast lækningu á geð-
sjúkdómum, en það hafði fyrir
20 til 30 árum. Batahorfurnar
núna eru margfalt meiri. Það
hafa orðið svo miklar framfar-
ir í geðlækningum. Helztu fram
farirnar hafa verið á sviði lyfja
fræðinnar. Lyf eru notuð í si-
auknum mæli við geðlækningar
og ný lyf hafa gerbreytt horf-
ufn geðsjúklinga til þess að ná
bata.
„Hvers konar geösjúklingar
leita þá til geðlækninga?"
„Það má segja, aö engin
mannleg vandamál séu okkur
óviökomandi. Til mín kemur fólk,
sem á í erfiðleikum vegna ým-
issa félagslegra vandamála,
hjónabandsvandamála, fólk, sem
á við námsörðugleika aö etja, erf
iðleika á vinnustað o.s.frv.
Sumir eru haldnir taugaveikl-.
un, aðrir eru með skapgerðar-
bresti, þriöju eru haldnir geð-
veiki. Langmestum hluta þessa
fólks er hægt að hjálpa með
meðferð á stofu, svo að það geti
haldið áfram sem starfandi
þegnar í þjóðfélaginu, en nokkr-
um verður að vísa á geöspítala
til lækninga um stundarsakir,
en síðar er hægt að hafa þá til
eftirmeðferðar á stofu.“
„I hverju gæti slík meöferð
verið fólgin?"
„Lækningin er fyrst og
fremst fólgin í viðtölum við
sjúkling og athugun á geörænum
viöbrögðum hans og grein-
ingu á því, hvers konar vanda-
mál við er aö etja. Viö suma
sjúklinga nota ég eingöngu sam
töl (psychoterapy), sem á ís-
lenzku hefur veriö nefnt sál-
könnun eða sálgreining. Við
aðra notar maður aö mestu lyf
og. stundum hvort tveggja.
Lækningin er oft aö mjög
miklu leyti komin undir sjúkl-
ingnum. Hve samvinnuþýður
hann er og eins hve geölækn-
irinn er lipur viö að fá sjúkl-
inginn til þess að tjá sig.
Milli sjúklingsins og geölækn
isins þarf að ríkja gagnkvæm-
ur skilningur og trúnaðartraust
til þess að varanlegur árangur
náist.
I sálkönnun er reynt að fá
einstaklinginn til þess að skilja
orsakakeðjuna, sem leiddi til
sjúkdóms hans, því að þar er
aldrei um eina orsök að ræða.
Eins verður sjaldnast umhverf
inu einu um kennt, þótt það
kunni að vera einstaklingnum
óhagstætt og veikja hann.
„Hver er sinnar gæfu smiður"
er nokkuð sem á við i þessum
málurn líka“
„Er ekki lækning geðsjúkl-
ings mikið undir því komið að
læknirinn fái s. 'klinginn sem-
fyrst til meðferðar?"
„Jú, og allir þeir sjúklingar,
sem hafa leitaö til mín sem geð
.
læknis hefðu átt aö koma miklu
fyrr.“
„Hvemig er unnt að koma
geöveriídarmálum þannig fyrir,
að tryggt sé, aö sjúklingar kom
ist undir læknishendur f tæka
tíð og jafnvel strax og einkenna
tekur að gæta?“
„Hvort fullorðinn einstakling
ur er andlega heilbrigður bygg-
ist á samspili tveggja þátta —
erfða og áhrifa umhverfis á
mótun einstaklingsins. Deilt er
um það meðal sérfræðinga,
hvort erfðir eða umhverfi hafi
þar meira að segja, en ég aðhyll
ist þær kenningar, sem álíta að
umhverfið sé þýðingarmeira fyr
ir mótun persónuleikans. Fyrstu
sex árin eru talin vera þýðingar
mest í þessum efnum. Þess
vegna hefur uppeldið miklu hlut
verki að gegna f geðverndar-
málum.
Uppalendur ættu að líta á það#
sem skyldu sína, að leita til
sálfræðings eða geölæknis,
strax og þau eiga í erfiðleikum
meö bam sitt. Fólk, sem ég hef
vitað til, að hefur þurft að leita
sér aðstoöar fyrir þessar sakir,
hefur alltaf verið mjög þakk-
látt ráðleggingum f uppeldis-
málum, enda eru foreldrar allt-
af viðkvæmir fyrir því, hvemig
þeim tekst til við uppeldi bama
sinna.
Geðvernd beinist líka fyrst og
fremst að því aö skapa uppal-
endum sem mesta möguleika til
að þroska það, sem í börnum
þeirra býr, en geðvernd getur
líklega aldrei oröið svo öflug,
að hún fyrirbyggi alveg geð-
veiki og taugaveiklun."
„Undanfarið hafa ástand og
horfur í geðverndarmálum okk-
ar verið mjög til umræðu, en
hvert er þitt álit á þeim mál-
um, Ragnar?“
„Mönnum hefur í þeim um-
ræðum yfirsézt ýmislegt, sem
gerzt hefur í framfaraátt, því að
ýmislegt hefur þó verið gert.
Jákvæðast finnst mér í því til-
liti vera stofnun geðdeildarinn-
ar í Borgarsjúkrahúsinu. ÁÖur
voru geðsjúklingar lagðir inn á
geðsjúkrahús, en nú er hægt aö
leggja þá inn á almennt sjúkra-
hús, eins og sjúklinga meö
líkamlega sjúkdóma.
Ég álít, aö það eigi að meö-
höndla taugaveiklað og geðveikt
fólk, sem þarf á sjúkrahúsvist
að halda inni á almennum
sjúkrahúsum, en erfiðari tilfell
in sem þurfa lengri meðhöndl-
unar við í sérstökum geðspítul-
um.
En hinu er ekki hægt að neita
að við eigum við ýmis erfið
vandamál að stríöa. Þar af er
erfiðasta vandamálið í dag
skortur á sjúkrarými fyrir geö-
sjúklinga. Eitt aöalvandamálið
er í því fólgið, að okkar geð-
sjúkrahús eru full af krónískum
sjúklingum sem urðu veikir
fyrir 20 — 30 árum og margir af
þeim væru ekki krónískir ef
þeir hefðu tengið þá meðferð í
byrjun sem nú er hægt að veita.
Við eigum auðvitað einnig við
nokkra erfiðleika að stríða
vegna skorts á sérmenntuðu
fólki, eins og t.d. félagsfræðing
um, sálfræðingum, geðlæknum
fólki sérmenntuöu í hjúkrun geð
veikra o.s.frv. en að mínu áliti
ber fyrst og fremst að snúa sér
að betri skipulagningu þessa
þáttar heilbrigðismála, sem ann
arra. Tilfinnanlegasti skortur-
inn er nefnilega á sérmenntuðu
fólki í stjórnun og skinulagn-
ingu heilbrigðismála". G. P.
Ragnar Karlsson, geðlæknir.

|
i