Alþýðublaðið - 22.01.1967, Blaðsíða 8

22- janúar 1967. - Sunnudags AlþýðublatSið
Fáir atburðir hafa valdið jafnmikilli gjöreyðingu í veraldarsögunni og byltingin í
Rússlandi og valdataka bolsévika þar haustið 1917. Þessarar atburða verður
væntanlega minnzt í blöðum um allan heim á fimmtíu ára afmæli þeirra síðar
á þessu ári, en í því sambandi hlýtur sú spurning óhjákvæmilega að rísa, hvort
þessir atburðir hafi verið óhjákvæmilegir, hvort ekki hefði verið hægt að kom
ast hjá þeim (hvort sem það hefði svo orðið til góðs eða ills, en það er önnur
saga). Og talsverðar líkur benda einmitt til þess að ekki hefði þurft að koma til
byltingarinnar, hefði á síðustu árum keisarastjórnarinnar verjð farið betur eftir
tillögum merkasta stjórnmálamanns Rússa á þeim árum, og hefði stefna hans
betur fengið að njóta sín. Um þetta verður ekki fullyrt neitt með vissu, en þetta
er þó fullkomlega hugsanlegt, og víst er að umræddur stjónnmálamaður, Witte
greifi, hefur átt varanlegan þátt í að móta sögu Rússlands.
Sergei Witte fæddist árið 1869
og var af hollenzkum kominn í
ættir fram, eins og sést á nafni
hans. Faðir hans var áhrifamikill
aðalsmaður ,og sonurinn var fljótt
settur til mennta. Hann stundaði
nám við háskólann í Odessa, og
var að því kominn að gerast stærð
- fræðikennari við skólann, en var
hindraður í því af frændum sín
um ,sem töldu slíkt starf ekki
sæma aðalsmanni. í staðinn tók
hann við starfi hjá landsstjóranum
í Odessa og kynntist þar ýmsum
áhrifamönnum. Þau sambönd not
aði hann til að komast í starf hjá
Suðvestur-járnbrautinni, sem var
ríkisfyrirtæki.
Nokkrum mánuðum eftir að
Witte hóf störf hjá járnbrautinni
seldi ríkið hana einkafyrirtæki ,og
Witte gerðist framkvæmdastjóri
fyrirtækisins. En þetta starf kom
honum í talsverðan vanda, er Tele
gul-slysið átti sér stað. í desem
ber 1875 var viðgerðarflokkur að
störfum við járnbrautina. Verka
mennirnir rufu brautina á einum
stað og fóru síðan að drekka te,
en þeim hafði láðst að vara næstu
járnbrautarstöðvar við. Fyrsta lest
in ,sem kom eftir brautinni, var
herflutningahraðlest, hlaðin nýlið-
um í hernum. Hún hentist út af
sporinu á mikilli ferð, lenti í gjá
og eldur kom upp í henni. Á ann
að hundrað manns létu lífið og til
þess að friða almenning, voru
stjórnarformaður járnbrautarfyrir
tækisins og Witte dregnir fyrir
dóm og sakaðir um vanrækslu í
starfi. Eftir mikið auglýst réttar-
höld voru þeir dæmdir til fjög
urra mánaða fangelsisvistar. En
dómnum var aldrei fullnægt, því
áð um sömu mundir þrauzt út <5-
friður við Tyrki og stjórnin þurfti
á báðum sökudólgunum að halda
til að skipuleggja herflutninga til
vígstöðvanna.
Störf Wittes í stríðinu urðu hon
um til frekari upphefðar. Ríkið
tók aftur að sár rekstur járnbraut
arinnar, og Witte var einlægur ein
veldissinni, og hann tók það mjög
nærri sér, þegar Alexander I. var
myrtur. Um þessar mundir gekk
hann í leynifélag öfgafullra hægri
manna, sem hafði það markmið að
útrýma byltingarmönnum. Félags
skapurinn sendi hann til Parísar
til að hafa umsjón með morði á
kunnum rússneskum byltingar-
manni, sem þar dvaldist í útlegð
en skömmu eftir að hann kom
þangað rann það upp fyrir honum
að þessi félagsskapur samanstóð
mestmegnis af brjálæðingum, og
hann hvarf aftur heim til Rúss
lands, án þess að reka erindið.
Járnbrautarslys hafði orðið
Witte að falli, og það varð annað
járnbrautarslys ,sem lyfti honum
aftur upp í náðarsólina. Sem opin
ber embættismaður járnbrautanna
hafði hann oft gagnrýnt það, hve
hratt einkalestir keisarans væru
látnar fara, og hann hafði áunnið
sér reiði Alexanders III. með því
að segja eitt sinn í viðurvist hans
að hirðmennirnir myndu fyrr eða
síðar bana keisaranum með þess
um glannaakstri. Fáum vikum síð
ar fór keisaralestin út af teinun
um. Keisarafjölskyldan meiddist
ekki ,en um hríð varð keisarinn
sjálfur að halda uppi þakinu á
vagni þeim sem hann hafði ferð
azt í. Eftir þetta fékk keisarinn
mikið álit á Witte fyrir framsýni
hans.
Þessi afstöðubreyting keisar-
ans varð til þess að Witte var
liækkaður í tign og gerður að
flutningamálaráðherra. Eitthvert
fyrsta verk hans í því embætti
var að innleiða nýtt fraktgjalda-
kerfi fyrir járnbrautirnar, þannig
að gjaldið á ekinn kílómetra
lækkaði í hlutfalli við vegalengd-
ina, sem farin var. Þetta þýddi
að fjarlæg héröð gátu komið fram-
leiðslu sinni á markað og fengið
nauðsynjavörur ódýrar en áður,
og þetta varð til þess að ýta
undir efnahagslegar framfarir á
þessum stöðum, einkum í Úral-
fjöllum.
Witte lagði einnig mikið kapp
á lagningu Síberíubrautarinnar,
og að frumkvæði hans var samin
ítarleg áætlun um efnahagslega
framþróun í Síberíu. Hugmynd
hans var að Síbería yrði notuð til
að taka við offjölgun fólks í Rúss-
landi sjálfu, þar yrði ræktað korn
til útflutnings til að hressa upp
á greiðslujöfnuð landsins og þar
yrði stökkpallur til frekari út-
þenslu Rússaveldis í Austur-Asíu.
Til þess að tryggja betur fram-
gang þessara hugmynda fékk Wit-
te talið keisarann á að útnefna
ríkiserfingjann forseta Síberíu-
járnbrautarfélagsins.
Þegar Alexander III. andaðist
árið 1894 og Nikulás II. tók við
völdum, var hinn nýi keisari
þess vegna vel kunnugur þessum
málum. En Nikulás hafði ekki
sömu mætur á Witte og Alexand-
er hafði haft. Witte hafði verið
skipaður fjármálaráðherra 1892
Erum við allir jafnir fyrir lögunum?
FYRIR nokkrum árum gerðist
það í Englandi að bankastjóri
þáði neftóbaksdósir aff gjöf á
sextugsafmæli frá vini sínum.
Þetta er út af fyrir sig ekki í
frásögur færandi ef ekki hefffi
annað fylgt á eftir. Yfirstjórn
bankans komst á snoðir um
ffjöiina og tók málið fyrir á
fundi. Var bankastjóranum)
vinsamlega bent á aff sá maff-
ur er neftóbaksdósirnar gaf
væri mikill viðskiptamaður
bankans og hlyti þetta því að
sýnast vondur stimpill á starfs-
móral stofnunarinnar, eins
þótt ekkert byggi undir. Þótti
málið svo alvarlegs eðlis að
bankastjórinn sá sér þann kost
vænstan að segja upp vistinni.
Ég hef oft dáðst að prinsipp-
festu Englendinga þó að mér
þætti hún keyra úr öllu hófi
er Dalton íjjármálaráðherra í
stjórn Attlees sagði af sér af
því einu aff hann glopraði út
úr sér við blaðamann nokkrum
mínútum áður en hann flutti
fjárlagaræðu sína jafnu litlu
atriði og því að bjórveröið
mundi hækka.
En fastheldni við óhlutdræga
embættisfærslu er höfuðkost-
ur hverrar þjóðar. Algerlega
spillingarlaus embættismanna-
stétt er vafalaust ekki til, en
lieilbrigði og manndóm þjóðar-
heildarinnar má ef til vill betur
marka af þessu en nokkru öðru,
ekki sízt nú á tímum þegar
embættismannastéttin er sterk
vegna mikillar íhlutunar liins
opinbera um atvinnumál og
menningu. Skrifstofubáknið
hefur mikil völd og ber mikla
ábyrgð.
Manngreinarálit og hlut-
drægni geta alls staöar skotið
upp kollinum. Þegar ég var
fréttastjóri var mér einu sinni
borið það á brýn aö við frétta-
stjórar tækjum okkur saman
um að þegja yfir fréttnæmum
atburðum ef vissir vildarvinir
ættu í hlut, og því væru þegn-
ar þjóðfélagsins ekki jafnir
fyrir hreinskilni blaðanna. Ég
kannaðist ekki við þetta, en
var samt með slæma samvizku,
því að ég vissi — sem er al-
kunna — að blöðunum er
gjarnt að liaga fréttaflutningi
um almenn mál eftir pólitísk-
um sjónarmiðum.
Miklar sögur hafa stundum
gengið um atkvæðakaup fyrir
kosningar, en þó að þær séu
kannski orðum auknar er hitt
á almanna vitorði að atkvæði
eru keypt í stórum stíl með
loforðum, bæði beinum kosn-
ingaloforöum og öffrum loforð-
um, enda það fyrirbæri sem
kallast „fyrirgreiðsla“ orffið
eitt af aðalatriðum stjórnmála-
baráttunnar. Menn eru því ekki
alltaf kosnir sakir stiórnvizku
sinnar heldur þeirrar aðstöðu
sem þeir hafa.
Það er kannski. engin furða
þó að nokkuð fari úrskeiðis í
þessum efnum á íslandi, þar
sem allir þekkja alla, og menn
eru því vanari en annars stað-
ar að gera ráð fyrir að vináttu-
bönd og frændscmi hafi mikiff
að segja.
Hver.su mikiff er um það að
menn í háum stöðum Iáti fyrir-
tæki sem þeir eiga sjálfir lilut
að,, njóta viðskipta fremur en
önnur? Það þarf auðvitað ekk-
ert að vera athugavert við
þetta, en ef slíkt vitnaðist
mundi það vekja tortryggni og
gremju.
Manngreinarálit í störfum
löggæzlunnar er þó hvaff verst.
Það er heilagur réttur í hverju
siðuffu þjóðfélagi að allir séu
jafnir fyrir lögunum.
í málaferlum hafa háttsettir
menn stundum þótt sleppa
furðu vel, eða um það er talaö,
og þeir hafa kannski átt aff
sleppa vel, en almenningur
spyr hvort réttur og sléttur sjó-
ari hefði átt jafn auðvelda för
við svipaðar aðstæður.
Löggæzlumenn eru einmfitt
þeir embættismenn er verða
aff hafa allra manna hreinastan
skjöld, því aö þeir eru að vissu
Ieyti samvizka þjóðarinnar.
Og mig langar til að spyrja:
Mundi umferðai’lögreglan
taka ráðherra sem brýtur um-
ferðarrcglur jafn myndarlcga
og venjulegan ökumann er brýt
ur sömu reglur? Mundi ráð-
herrann í þessum tilfellum ætl-
ast til þess að hann fengi aöra
meðferff en t.d. vörubílstjóri?
Eða mundi lögreglumaður
taka einhvern yfirboðara sinn
fastan, t.d. lögreglustjóra (ég
á auðvitað ekki viff neinn sér-
stakan) ef hann fremdi umferð-
arbrot?
Þetta eru ekki samvizku-
spurningar fyrir lögreglumenn
og ráðherra heldur fyrir alla
þjóðina. Þetta eru alvarleg
mál, varða meira farsæld þjóð-
arinnar en hátt markaðsverð
erlendis.
) :

m
Sigvaldi Hjálmarsson:
VANGAVELTUR