Dagur - 26.11.1997, Side 4

20-MIDVIKUDAGUR 26. NÓVEMBER 199 7
Dnffir
UMBUÐALAUST
Bókamessur og prédíkaiiir og
ósýnilegir rithöfundar
Er höfundur bókarinnar um Smillu og snjóinn ekki til? Skáidskapur sjáifur? Einar Kárason var á bókamessu í Danmörku og segir frá
margháttuðum pælingum um höfunda - sem sumir voru til sýnis, en aðrir alls ekki.
EIJVAR
KARASON
Sunnudagur 22. nóv, á leið heim
frá bókasýningu/ kynn-
ingu/stefnu í Kaupmannahöfn.
Danir kalla það bókamessu,
hafa sjálfsagt lært það af ná-
grönnum sínum Þjóðverjum
eins og svo margt annað. Svona
stefna er haldin f stórri sýning-
arhöll og þar hafa forlögin og
önnur fyrirtæki úr bókabransan-
um sett upp sína bása, mis stóra
eftir umfangi sýnendanna, og
þar eru nýjar bækur hafðar til
sýnis og höfundarnir stundum
líka; látnir sitja og Iesa upp og
svara spurningum og helst vera
gáfulegir í framan í von um að
þ'að auki áhugann á þeirra skrif-
um. I morgunkaffinu skiptast
höfundar af ýmsu þjóðerni á
ráðum um hvernig maður geti
virkað gáfulegur, Norður-Iri seg-
ist alltaf nota það óbrigðula trix
að vera með sólgleraugu. Og
höfundarnir eru Iíka misfrægir,
innan um eru stórstjörnur sem
ganga um með dálítið hofmóð-
ugan svip, vilja sumir láta koma
fram við sig eins og þjóðhöfð-
ingja. Þar sem forleggjararnir
sitja í pásum yfir kaffi eða bjór
er stundum skipst á skemmtileg-
um reynslusögum af því hversu
erfitt sé að gera sumum höfund-
anna til geðs; einn tekur ekki
annað í mál en að hafa stöðugt
til umráða límúsínu með inn-
byggðu sjónvarpi, míníbar og
einkabílstjóra, annar er leiddur
af einu lúxushótelinu yfir á ann-
að og ekkert er nógu gott, hann
finnur hvergi híbýli sem sæma
sinni konunglegu tign, og endar
loks á D’Angleterre og það verð-
ur að duga enda frægt úr ævi-
sögum gamalla nóbelsskálda
sem hæfilegt heimili mikilla
hugsuða. Og svo eru líka aðrir
sem eru þægilegir og viðmóts-
blíðir og segja „elskan mín,
vertu ekki að hafa fyrir mér,“
eins og íslendinga var siður til
skamms tíma í hvert sinn sem
tólfta kökusortin var borin fyrir
þá. Og það eru jafnvel þeir allra
frægustu sem eru lítillátastir.
SigurðuT Valgeirsson í
móðurhlutverki
Sjálfur var ég með í að stjórna
bókmenntahátíð í Reykjavík fyrir
einhverjum árum og heimsmað-
urinn Kurt Vonnegut kom frá
Ameríku með þægilegt glott á
andlitinu og fannst með öllu
óþarft að það væri stjanað við
sig; þá var Sigurður Valgeirsson
útgáfustjóri forlagsins sem gaf
hann út á íslensku og hann vildi
eins og gestrisinna manna er
siður láta Kurt líða sem best og
greiða hans götu í hvívetna. Þótt
Ameríkaninn vildi eins og áður
sagði Iáta sem minnst hafa fyrir
sér þá kunni hann að meta
hjálpsemi íslenska útgefandans
og þegar þeir kvöddust þakkaði
Kurt Sigurði með orðunum:
„You’ve heen like a mother to
Höfundar til sýnis
Danska bókamessan gengur sem
sagt töluvert mikið út á það að
hafa höfunda til sýnis, enda vor-
um við eitthvað á milli fimmtíu
og hundrað sem komum þarna
fram. Suma var afar gaman að
fá að heyra og sjá; ameríski höf-
undurinn Edward Bunker var
þarna, hann er um sjötugt en
fremur nýlega farinn að verða
þekktur sem rithöfundur. Sem
barn að aldri stóð hann uppi
næstum vegalaus í Kaliforníu og
eins og títt var um götubörn
lenti hann uppi á kant við lögin
og dróst inn í vítahring sem
leiddi hann frá einu betrunar-
hælinu til annars. Atján ára var
hann kominn á San Quentin,
eitthvert alræmdasta fangelsi
Bandaríkjanna, innan um for-
herta morðingja og glæpamenn,
og var meira og minna í fangels-
um fram á áttunda áratug aldar-
innar þegar hann fór að skrifa
glæpasögur, eða öllu heldur
skáldsögur um glæpamenn, því
hann skrifar ekki venjulega
krimma þar sem öllu máli skiptir
að upplýst sé hver hafi framið
ódæðið, hvort sem það lýsir sér í
einu blóðlausu líki á bókasafni
einsog hjá Agötu Christie, eða
valkesti hræja í skuggalegu
húsasundi einsog tíðkast meira
vestanhafs - en nú er Eddie
Bunker sem sagt orðinn frægur
höfundur sem flýgur milli landa
í bleiseijakka og púar sígara og
áritar bækur og svarar fílósófísk-
um spurningum um vandamál
skáldskaparins á vorum dögum,
og er jafnvel farinn að verða
kvikmyndaleikari, lék meðal
annars Mr. Blue í Reservoir
Dogs eftir Tarantino, er með
öðrum orðum að verða stjarna í
bænum HoIIywood þarsem hann
fæddist og ólst upp á meðal fá-
tækra og útskúfaðra, og kallar
þessa óvæntu frægð „the final
irony of my life.“
Frægð augnabliksiiis
Og það eru ekki bara útlendir
höfundar sem spranga um sali
bókamessunnar, þeir dönsku eru
þarna líka, allir með nýútkomn-
ar bækur og dálítið hátt
stemmdir og viðkvæmir í lund
og náttúrlega mishressir innst
inni, því að ekki hafa allir fengið
sömu elskusemina frá ritdómur-
um blaðanna og þeir eru mis-
hátt á metsölulistunum - og í
rauninni er þeim öllum vor-
kunn, bæði þeim sem eru álitnir
hafa feilað með sínu nýjasta
verki og líka hinum sem baða sig
í frægð augnabliksins í anda
enska orðatiltækisins sem segir
„every dog has his day.“ Þó er
einn alltaf mjiig kyrfilega fjarver-
andi á svona stöðum þar sem
danskir höfundar viðra sig, háir
jafnt sem lágir, og það er sá allra
frægasti og stærsti nú um stund-
ir, sjálfur Peter Hpeg, höfundur
bókarinnar um Smillu sem hef-
ur gert það gott víða um heim.
En þessi góði hölundur er sem
sé að mestu ósýnilegur; hann
kemur aldrei á bókamenntahá-
tíðir eða kaupstefnur, næstum
aldrei í veislur eða partí, og fjöl-
miðlar ná helst ekki í hann.
Þetta er á vissan hátt dálítið
glæsilegt, að bara eiga sig sjálfur
eins og þingkonurnar í Kvenna-
listanum, og víst eru til þau
augnablik í ævi jafnvel hinna
hégómlegustu og athyglissjúk-
ustu höfunda þar sem þeir vildu
óska þess að þeir væru ósýnileg-
ir.
H0eg ekki til?
Samt er Peter Hpeg mörgum
ráðgáta - og þarna á messunni
heyrðist sú kenning að kannski
væri þessi höfundur ekki til, á
dálítið kúnstugaan hátt. Og var
þá vísað til metsölubókarinnar
„Brýrnar í Madisonsýslu" og
kenningar sem fleygt var um lil-
urð þeirrar bókar. Hún gengur
út á að bókin hafi í raun verið
útkoman úr snjallri markaðs-
könnun, eða rannsókn á því
hvernig bók væri líklegust til að
ná metsölu í Bandaríkjunum.
Könnunin hafi leitt í ljós að
stærsti hópur bókakaupenda þar
í landi væru konur á milli þrí-
tugs og fimmtugs, og að helst
vildu þær lesa bækur um kven-
persónu sem þær gætu miðað
sig við og fundið sig í, og aðal-
persónan ætti helst að lenda í
ævintýrum eða atburðum sem
þeim sjálfum þættu spennandi
tilhugsunar, - en þarna er auð-
vitað um að ræða gamalkunnug
sannindi um tengsl lesandans og
sögupersónanna. Og útkoman
varð söguþráður sem væri ör-
uggur til vinsælda, um vel stæða
húsmóður sem er búin að koma
sér upp öruggu heimili og börn-
in að verða stór án þess hún
sjálf hafi tapað æskuljómanum,
og eina helgi kynnist hún sjálf-
um draumaprinsinum, einhverj-
um Marlboroughmanni eða
Krókódíla-Dundee, og saman
eiga þau innlifað ástarævintýri
sem þó er blessunarlega lokið
áður en eiginmaðurinn og börn-
in snúa heim af landbúnaðar-
sýningu í næsta fylki. Og kenn-
ingin vill meina að nokkrir
óþekktir en ritfærir menn hafi
verið fengnir til fylla út í þennan
söguþráð fyrir gott tímakaup á
skrifstofum forlagsins, og svo
hafi verið fengin einhver mið-
aldra karlkyns ljósmyndafyrir-
sæta, Robert James Waller, til að
leika höfundinn og fullkomna
plottið, og að hann hafi verið
gæddur þeirri sérvisku að vilja
sem óvíðast koma fram og tala
um skáldskap, enda hefði það
getað eyðilagt glansmyndina á
augabragði. Og á sama hátt,
heyrðist talað á bókamessunni í
Kaupmannahöfn, var bókin um
Smillu geníöl niðurstaða af ráð-
stefnum sérfróðra um það sem
bókmenntaheimurinn væri að
bíða eftir á þeim árum þegar
töfraraunsæið suðurameríska
var að tapa nýjabruminu og vin-
sældunum. Og þá hlyti að koma
einhver andstaða þess, - í stað
mollunnar og Iitaskrúðsins sem
einkennir veröld þeirra bóka
ásamt suði í skordýrum og frum-
skógagróðri og hitamistri, þá
kæmi hinn tæra veröld heim-
skautssvæðanna, íroststillur,
auðn, kaldir bláir litir og enda-
laus víðátta, og svo kom náttúr-
lega sjálft snilldarbragðið að
setja inn í þetta allt unga fallega
konu sem bæði er vel menntuð
en þó líka náttúrubarn sem get-
ur lesið í snjóinn eitthvað sem
frumstæðir menn læra af návígi
við náttúruna en stórborgarbúar
munu aldrei fá séð. Og svo hafi
verið fenginn ungur maður nor-
rænn í útliti og fótógen, meira
að segja ballettdansari, sem vílar
ekki fyrir sér að horfa dreymandi
út í loftið á ljósmyndum, ber-
fættur og sviphreinn, en um-
fram allt neitar að láta sjá sig,
fer aldrei neitt nema kannski
hjólandi á kvenreiðhjóli til bak-
arans og kjötkaupmannsins
heima f úthverfinu sínu; lætur
aldrei hanka sig á að ræða verk
sín og viðhorf.
Guðsgafflar í rauðkálið
Sjálfur er ég efins um þessa
kenningu. Eg þekki fólk sem hef-
ur hitt Peter Hpeg í eigin per-
sónu, og það segir mér að hann
sé heilsteypt náttúrubarn, einsog
við sé að búast af slíkum höfundi,
honum finnist meira að segja
andstætt náttúrunni að borða
með hníf og gaffli, og í matarboð-
um snæðir hann bara með hönd-
unum, kjötið, kartöflurnar, og
líka sósuna og rauðkálið.