Dagur - 13.12.1997, Blaðsíða 7

.X^wr
LAUGARDAGUR 13. DESEMBER 1997 -VII
HÚSIN í BÆNUM
FREYJA
JÓNSDÓTTIR
SKRIFAR
Á horni Vallarstrætis og Veltu-
sunds er hús sem flestir Reyk-
víkingar þekkja. Það er byggt í
nokkrum áföngum og var fyrsti
hluti þess byggður 1886. Húsið
á sér merkilega sögu vegna
þess að allar götur frá því að
það var byggt hefur verið versl-
að þar með úr og klukkur. Þar
hefur einnig verið úra og
klukkuviðgerð. Það eru því ekki
ófáir Iandsmenn sem hafa lagt
leið sína þangað til þess að fá
aðstoð við að fylgjast með tím-
anum eins og að fá klukkuna
sína viðgerða. í þessu húsi hafa
margir úrsmiðir lært iðngrein
sína undir tilsögn færustu
manna í faginu.
Á Ióðinni Veltusund 3, var
áður hús sem Jón Laxdal kaup-
maður lét reisa Iaust uppúr
aldamótunum 1800. Jón rak
þar verslun og veitingahús og
var húsið kallað „Klúbbhúsið".
Vegna íjárhagsörðugleika varð
hann að selja húsið eftir nokk-
urra ára búsetu í því. Margir
eigendur voru síðan að eigninni
þar til Rafn Sigurðsson keypti
það 1881. Hann lét rífa húsið
1887 og byggði sama ár hluta
þess húss sem enn stendur.
Húsið var tekið til virðingar
23. ágúst 1887 en þá var það á
byggingarstigi. Þar segir að
grunnflötur sé 25 x 12 álnir og
að húsið sé tvílofta, byggt af
bindingi með járnklæddu brot-
nu þaki. Þá var búið að fullgera
þrjú herbergi á fyrstu hæð, tvö
þeirra voru með pappa og striga
á veggjum og eitt með borðaþilj-
um og með tvöföldum loftum
og máluð. Uppi í húsinu voru
fjögur herbergi í smíðum. Á
efsta lofti voru sex herbergi og
tvö af þeim alsmíðuð en Ijögur í
smíðum. Húsið var metið aftur
í október sama ár en þá var það
fullgert.
Laust fyrir áramótin 1887 og
1888 selur Rafn Sigurðsson,
skósmiður, Magnúsi Benja-
mínssyni úrsmið, suðurhluta
húseignarinnar ásamt tilheyr-
andi lóð. Magnús setti upp úr-
smíðavinnustofu á neðri hæð
hússins en bjó uppi með fjöl-
skyldu sinni.
Árið 1896 fær Magnús leyfi
til þess að byggja skúr á lóðinni
2 1/3 x 7 1/4 álnir og Iengja
húsið sjö álnir suður að Vallar-
stræti. I brunavirðingu sem
gerða var 3. ágúst 1896 segir að
viðbyggingin sé byggð við suð-
urgafl hússins, klædd með bit-
um og pappa og þar yfir með
járnldæðningu á austurhlið og á
suðurgafl. Vesturhlið hússins
borðaldædd með pappa á milli
þilja. Járnþak er á súð með
pappa í milli. Þá eru í húsinu
sex herbergi niðri auk eldhúss.
Allt þiljað og með tvöföldum
loftum. Neðan á loftum í þrem-
ur herbergjum er strigi og
pappi. I þessum herbergjum
eru íjórir ofnar. Uppí eru sex
herbergi og eldhús sem öll eru
þiljuð og máluð. Þau eru öll
með tvóföldum loftum og í
þremur af herbergjunum eru
loftin klædd pappa.
Samkvæmt íbúaskrá frá árini
1901 búa í húsinu: Magnús
Benjamínsson úrsmiður, fædd-
ur 6. febrúar 1853, Sigríður
Einarsdóttir kona hans, fædd
24. apríl 1872, Lilja Antons-
dóttir, 20 ára, bróðurdóttir hús-
bóndans, fædd í Myrkársókn,
Kristinn Eyjólfsson, 6 ára, upp-
eldissonur hjónanna, Guðlaug
Gísladóttir, 71 árs, móðir hús-
bóndans, Ragnhildur Bjarna-
dóttir, 60 ára, móðir frúarinnar,
Þórður Jónsson, 17 ára, úr-
smíðanemi, Vilborg Jónsdóttir,
33 ára, verslunarstúlka og Jörg-
ina Valdimarsdóttir, 20 ára,
nemi í saumaskap.
Á öðru heimili í húsinu voru:
Hannes Þorsteinsson, 41 ára,
ritstjóri, kona hans Jarþrúður
Jónsdóttir, 50 ára, meðútgef-
andi kvennablaðs, Þorsteinn
Þorsteinsson, 21 árs, bróðir
húsbóndans, Bogi Brynjólfsson,
18 ára og systir hans Helga
Brynjólfsdóttir, 16 ára sem
bæði voru börn bróður frúar-
innar, og vinnukonan Halldóra
Jónsdóttir, 43 ára.
Magnús Benjamínsson var
sonur Benjamíns Jónssonar
bónda að Stekkjarflötum í Eyja-
firði og konu hans Guðlaugar
Gísladóttur frá Litla-Eyrar-
Iandi. Magnús lauk úrsmíða-
námi á Akureyri 1879, fór eftir
það í framhaldsnám erlendis.
Þegar hann koma heim haustið
1881, settist hann að í Reykja-
vík og kom á fót úrsmíðavinnu-
stofu og verslun. Hann var
heiðursfélagi í Iðnaðarmanna-
félagi Reykjavíkur og beitti sér
fyrir að Iðnaðarmannahúsið var
reist um aldamótin síðustu.
Hann var hvatamaður að bygg-
ingu Iðnskólans. Magnúsi
Benjamínssyni var falin umsjón
með kirkjuklukkunni þegar
hann kom heim frá námi og þar
með hafði hann ábyrgðina á því
að bæjarbúar hefðu réttan tíma.
Þá voru ekki nein tæki til að
stilla klukkur með utan sólar-
gangurinn og strik í Latínu-
skólaganginum. En stundum
gat, eins og nú, Iiðið langur tími
þar til sást til sólar og því erfitt
um vik að halda klukkunni rét-
tri. Á vinnustofu sinni hafði
Magnús klukku sem gekk
nokkurn veginn rétt og var farið
eftir henni við að stilla kirkju-
klukkuna ef ekki sást sól í há-
degisstað. Hann smfðaði sér
áhöld til þess að geta daglega
sett klukkuna rétta. Það var
sekundpendulúr og kíkir með
þráðarkrossi. Þessi tvö tæki
smíðaði hann eftir kennslubók í
úrsmíði sem kom út árið 1885 í
Aarhus. (Lærebog for praktisk
Uhrmageri). Á meðan Magnús
var á Akureyri fann hann upp
kambavél sem notuð var til þess
að beyja vírinn í kamba sem ull-
in var kembt með. Seinna smíð-
aði hann mjög vandaða stunda-
klukku og lauk við hana 1894
og er þetta fyrsta klukka sem
smíðuð var á Islandi og er varð-
veitt á Þjóðminjasafninu.
Marga fleiri merkilega munu
smíðaði Magnús og má þar
nefna mjög vönduð vasaúr.
Árið 1905 var reist tvílyft hús
syðst á lóðinni, áfast austurhlið
hússins að Vallarstræti. Það er
byggt af bindingi, klætt utan
með plægðum 1“ borðum,
pappa, listum og járni þar yfir
og með járnþaki á plægðri 1“
súð og með pappa í milli. Að
austan er brandgafl. Innan á
binding er pappi og millumgólf
á öllum bitalögum. Niðri í við-
byggingunni er eitt íbúðarher-
bergi, eldhús, skápur og gangur
sem allt er þiljað. Herbergið er
með pappa á veggjum og striga
og pappa í lofti. Allt málað. Þar
er einn ofn og ein eldavél. Uppi
eru tvö íbúðarherbergi, eldhús,
gangur og fastur skápur. Allt
þiljað og herbergin með pappír
á veggjum og striga og pappa í
loftum og máluð. Þar er einn
ofn og ein eldavél. Á þriðja gólfi
eru þrjú íbúðarherbergi,
geymsluklefi og gangur, allt þilj-
að og málað. Þá var eldri hluti
hússins einnig virtur og ekki að
sjá neinar marktækar breytingar
utanhúss, en tekið fram að í
búðinni séu gylltir listar í lofti. I
henni sé búðarborð, hillur, tveir
fastir skápar með gleri á hliðum
og hurðum. Ennfremur eru þar
íjörutíu skúffur í búðarinnrétt-
ingunni.
Árið 1917 var byggður kvistur
f vestur á eldri hluta hússins. I
brunavirðingu frá 1918 er þess
getið að húsið hafi verið endur-
bætt frá síðustu virðingu og
settur nýr inngangur.
Árið 1931 tók Magnús sem
meðeigengur sína: Sverrir Sig-
urðsson tengdason sipn sem var
giftur Maríu dóttir þeirra hjóna,
Hjört Björnsson og Ólaf
Tryggvason. Saman ráku þessir
úrsmiðir verslun og vinnustofu
í húsinu undir heitinu Magnús
Benjamínsson & CO.
Kona Magnúsar Sigríður Ein-
arsdóttir vann um tíma með
honum á verkstæðinu að við-
gerðum á úrum og klukkum, en
hún var bæði laghent og list-
ræn. Heimili þeirra hjóna var
rómað fyrir gestrisni og höfð-
ingsskap en það var mikill
gestagangur enda í hjarta bæj-
arins.
Magnús Benjamínssin lést 2.
mars 1942.
Sigríður Einarsdóttir lést 3.
maí 1955.
I gegnum árin hafa orðið
nokkrar breytingar á útliti húss-
ins og þá sérstaklega á glugg-
um. Verslunargluggar hafa ver-
ið stækkaðir og dyr færðar til.
Árið 1943 var húsið múrhúðað
og fer það húsinu ekki vei.
Fyrir tuttugu og fimm árum
var reksturinn seldur og keypti
hann ungur úrsmiður, Her-
mann Jónsson, sem hefur þar
samskonar rekstur; verslun með
úr, klukkur og skartgripi og við-
gerðarverkstæði. Sunnanmegin
í húsinu er Texas snack bar, á
hæðinni er saumastofa og skrif-
stofur, í rishæð eru tvær íbúðir.
Húsið er í eigu afkomanda
Magnúsar Benjamínsson.
/. vetcfíaun
C7£ey£javi£ f883 &. 1911
"Shtnc/a£fu£/iurf TJasattr,
Qfetaugu, cSfónaufar,
vSaumavfefar,
CPfánavfefar,
fPiévfefar.
y
aKJALAOAFN BÆJAnms
cSi'mi /4
cfímnefni: U/fagnús
O. T .. cStm/y/i/i SZ. C8. C. 5. ú/g
Qj/ofnsei/ 1881 ^ , y
y ^ CPósiGó/fsw
7J/Yagnús CSgnfamznsson
OJef/usutic/i 3. /7/eyfíjauif, 2o/9 19 21
/Jsfanc/
9 ______________
HJermeð leyfi Jeg undirritaður mjer.að úiðja
um eamþykki byggingarnefndar Reykjavikur,að setja dyr á
framhlið á húsi minu við Veltusund 3 B.síjmhvmmt meðfylgjandi
teikningu. Dyrnar eru teiknaðar með rauðum strikum.
ViröingarfylBt.