Dagur - 17.01.1998, Síða 7

LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 1998 - 7

RITSTJÓRNARSPJALL
Davið Oddsson: Quo vadis?
Verðugur
andstæðingur
Húrrahrópin til heiðurs Davfð
Oddssyni fimmtugum í dag verða
einlæg: hann á sterka að, aðdá-
endur marga, er óumdeildur for-
ingi Flokksins, líður vel í emb-
ætti sem blómstrar í góðæri, gæl-
ir við þá tilfinningu að vera vin-
sæll rithöfundur. Lengsti sam-
felldi forsætisráðherraferill lýð-
veldisins. Ekki óðveðursský í
augsýn. Getur einn maður beðið
um meira?
Meira?
Þegar Davíð Oddsson Ieit fimm-
tugur í spegilinn í morgun gæti
honum hafa flogið í hug: hvað
meira? Eða: hvert nú? 20-30 góð
ár eftir af starfsævi sem þegar er
krýnd vegtyllum sem þættu ærn-
ar hverjum stjórnmálamanni sjö-
tugum.
Eftir formannsáhlaupið sögu-
lega gegn Þorsteini Pálssyni fór
Davíð orðvar gegnum fyrstu
kosningabaráttu sína til Alþingis.
A eftir var staðan ekki beysnari
en svo að vinstristjórn Stein-
gríms, Ólafs Ragnars og Jóns
Baldvins lafði. Frekar en rífast
við Hjörleif og alla hina sem
höfðu talað gegn EES kaus JBH
að afhenda Davíð kórónu lífsins.
Borgarstjórinn varð forsætisráð-
herra áður en hann hafði komið í
fatahengi Alþingis; nýsestur í
skugga fálkans í Valhöll.
Muniði eftir Davíð afkróuðum
í sjónvarpsfréttum, sveittum í
alltof þröngri skyrtu að reyna að
útskýra einhverja krísu sem sjón-
varpsfréttamönnum datt í hug?
Gömlu einvaldstaktarnir úr borg-
inni gengu ekki í hagsmunasam-
tök þjóðarskútunnar, efnhagsóár-
an, reynsluleysi, janvel skandalar.
Enginn segir „Bermúdaskál" við
Davíð í dag. Meðan Davíð bragg-
aðist í embætti undir faglegri
Ieiðsögn ráðgjafa innanlands og
utan sáu kratar um rokk og ról
ríkisstjórnarinnar; tóku alla þá
-ske.lli „se.tu .higLsast gtátu J.L\y-
stæðari samanburð var ekki að
finna fyrir Davíð sem óx inn í
embættið og keypti og seldi þar
til þjóðin kaus næst.
Hvað er á bakvið?
Það er ekki aðeins að Davíð hafí
nef fyrir völdum, valdamenn hafa
nef fyrir honum. Man nokkur
eftir því að Davíð hafi ógnað ein-
hverjum hagsmunum í valdastétt
landsins? Þvert á móti hefur
hann áunnið sér traust hennar
(sem vissulega var tvíbent) og er
nú með þéttan hring fárra áhrifa-
manna kringum sig: Kolkrabba-
menn úr viðskiptalífinu og ráða-
menn úr hinum pólitíska armi
þess, valdakjarnanum í Sjálf-
stæðisflokknum. Þetta eitt, sem
er ærið, dygði samt ekki.
Davíð kann leikinn. Verklagni í
ríkisstjórn hefur hann, þefvísi og
klókindi í pólitískri refskák, svo
mjög að hann leitast við að af-
neita þeim hæfileika. Honum
gefst að tala til kjósenda og vex
lagni að stýra sjálfum sér hjá
vandræðum, til vinsælda. Hann
er fjarstaddur þegar andar köldu
í stjórnmálum, heldur sig fjarri
skaki þingsins, lætur fjölmiðla
ekki ná í sig nema þegar honum
hentar; ansar ekki leiðindum.
„Frelsandi engill" er birtingar-
formið sem hann kýs þegar þjóð-
in er Ieið á einhverjum látum.
Hann heldur sig ofan við amstur
dægranna.
Samt væri allt þetta ekki nóg til
að skýra sterka stöðu Davíðs. Vei
þeim sem gerir á hluta hans.
Sem er nokkuð sem hann skil-
greinir bæði persónulega og
pólitískt í senn, enda órjúfanlega
samofið. Besta dæmið er at-
vinnumissir vinar hans Hrafns:
útvarpsstjórinn laminn í svaðið,
vinurinn endurreistur, þátttöku
neitað. Hann er vinur vina, en
svonefnd „hefnigirni" annáluð,
að mestu óstaðfest þó í opinberri
umræðu. Óttinn við Davíð er
pólitísk stærð; fælingarmátturinn
staðreynd. Með öðru er vald
Davíös fólgið í viðurlögum. Refs-
ingu þeirra sem ekki makka rétt.
Þau sár sleikja menn í hljóði.
Pólitík Davíds
Hann er þegar kominn á spjöld
sögunnar sem einn af „sterku"
foringjum Sjálfstæðisflokksins.
Næstur á eftir Bjarna Ben. En
hvert er erindi Davíðs Oddssonar
í pólitík? Völd valdanna vegna.
Harðir andstæðingar Davfðs
lengst á vinstri kantinum fá
brjóstsviða og klígju þegar
minnst er á völd valdanna vegna.
Davíð blómstrar.
I gamla daga var hollvinafélag-
ið með þá plötu á fóninum að
hann væri Margaret Thatcher.
Ekkert er fjær sanni. Hún var
með hugmyndafræðilega sýn og
einbeitta verkáætlun. Vel getur
verið að Davíð hafi ætlað það
sama, en nú er platan sú að
stjórnmálamaður eigi ekki að
hafa neina sérstaka sýn fyrir
samfélagið. Það sem Davíð segir
um samfélagsmál, þjóðmál eða
heimsmál ristir óvenju grunnt
fyrir mann í hans stöðu. Með
einfalda áætlun um að minnka
opinberan rekstur, þar sem það
gengur. Láta að öðru leyti tímans
vél malla undir „framfaramálum"
sem hagkvæmt er að semja um
hveiju sinni. Bregst við. Hann er
íhaldsmaður af gamla skólanum.
Hvað veist þú um Davið?
Hvar er pólitíska takið á Davíð?
Svarið felst í því sem \ið vitum
um stjórnmálamanninn Davíð
Oddsson, formann stærsta
stjórnmálaflokksins og forsætis-
ráðherra síðan 1991. Veist þú
fý'rir hvað Davíð Oddsson stend-
ur í mikilvægum málum? Svari
hver fyrir sig:
„Sameign þjóðarinnar".
Þegar Davíð bauð sig fram til
þings í fyrsta skipti talaði hann
um að gera ákvæðið um sameign
þjóðarinnar „virkara". Hvað svo?
Hann skellir í lás í ávarpi á 1600
manna landsfundi Sjálfstæðis-
flokksins með nokkrum vel völd-
um útúrsnúningum um mesta
hitamál síðari tíma og lokar fyrir
umræðu. Kemur nýlega með inn-
legg: þetta sé bara smávægilegt
skattamál. Hvar stendur Davfð í
deilu „sægreifa" og þess hluta
þjóðarinnar sem málið brennur á?
Heilbrigðismál.
Allan stjórnarferil Davíðs hafa
heilbrigðismálin velkst í enda-
lausri kreppu. Hver er sýn for-
sætisráðherra á þennan mála-
flokk sem allir hafa áhyggjur af
og tekur stærstan hluta ríkisút-
gjalda?
Menntamál.
Framtíðin er f mannauðinum.
Þetta gæti Davíð hafa sagt, en
getur einhver nefnt tillögu Dav-
íðs um menntamál?
Umhverfismál.
Aramótaræða hans var af-
greiðsludæmi. Grunnfærinn en
snaggaralegur afgreiðslustíll sem
stundum einkennir framgöngu
Davíðs. Slegið úr og í, reynt að
þóknast á báða bóga, en yfír-
gnæfandi órökstudd hentistefna
og rangfærslur. Ræða sem hvergi
hefði gengið hjá manni í hans
stöðu.
Kjördæmamál.
Þeir dagar voru eitt sinn að
Davíð hafði skoðun á vægi at-
kvæða. Veist þú hvar það mál er
statt í pólitískri veröld forsætis-
ráðherra?
Jafnréttismál.
Jafnrétti kynjanna brennur á
þeim sem hafa áhuga á samfélag-
inu. Hver er skoðun Davíðs?
Hún er eftirlýst af Sjálfstæðis-
konum, en hann svarar ekki.
Landsbyggðin.
Skiljanlegar áhyggjur.
Evrópumál.
„Ekki á dagskrá".
Forysta Davíðs Iiggur ekki í
stefnumótandi hugmyndum.
Málefnalegt frumkvæðisleysi er
dómur samstarfsmanna fyrr og
síðar, þeir kannast ekki við skap-
andi pólitíska hugsun. Ekki leið-
sögn. Þetta er ein ástæðan fyrir
því að andstæðingum gengur
frámunalega illa að ná pólitísku
taki á Davíð. Hann er ópólitískur.
Ekkert tak?
Davíð ristir samt djúpt í valda-
tafli stjórnmálanna. Þau eru er-
indi Davíðs. Smám saman hefur
hann þóknast þeim aðstæðum
sem íslensk stjórnmál eru, og
sveigt undir verklag sitt og bú-
hyggindi. Engum hefur tekist
þetta jafn vel hin síðari ár. Hann
er engum líkur. Nema Steingrími
Hcrmannssyni.
Aðferð hans er margslungin.
Ekki lýðskrum. Forystuhæfnin
höfuðkostur, stöðumat gott. For-
inginn kemur inn á mildlvægum
punktum til að höggva á hnúta -
að því er virðist - þótt það sé frek-
ar að greiða úr stundarflækju.
Hann trúverðugur í hlutverk-
inu. Stendur við sitt. Hefur vit á
að gera sér ekki upp meðaumkv-
un. Davíð er ekki ástríðupólit-
íkus. Þykist ekki vera það. Allir
muna eftir Olafí Ragnari og Jóni
Baldvin ræða af hita og krafti um
hin breiðu spjót stjórnmála og
hreyfiafl heimsins. Enginn eftir
Davíð. Hann talar sjaldan til
hjartans: umfjöllun um fátækt í
íjölmiðlum er árás á ríkisstjórn-
ina, ekki áhugi á fólki; á „litla
manninn" í þjóðfélaginu minnist
hann aldrei - ekki undir neinum
formerkjum.
Hvorki heimsmannslegur né
höfðinglegur - oft alþýðlegur og
skemmtilegur. Hrokinn ekki jafn
áberandi og oft fyrr og reiðiköstin
dempaðri. Alltaf valdsmannsleg-
ur. Nákvæmlega. Hann hræðist
ekki það vald sem hann hefur,
hann beitir því. Valdið er aðferð
Davíðs. Það er engin leið að sigra
Davíð á heimavelli. I stjórn snýst
honum enginn snúning. Það er
bara eitt tak á Davíð: svipta Dav-
íð því sem gerir Davíð að því sem
hann er. Svipta hann völdum.
.Í^ítöir Aámar
Davíð þarf ekki að hafa áhyggjur
eins og er. Staðan er firnatraust.
Svo mjög að framtíðin virðist
spurning um hvað hann vill sjálf-
ur.
Davíð er verðugur andstæðing-
ur þeirra sem vilja breyta ís-
lensku samfélagi. Hann á skilið
hófið í dag. Hamingjuóskir,
húrrahrópin. Eftir eitt ár verður
þriðja kosningabarátta Davíðs til
Alþingis byijuð. Formaður? Ekki
spurning. Afram forsætisráð-
herra? Mjög líklegt. En \ ill hann
það? Við vitum það ekki, og það
væri ekki óeðlilegt að hann vissi
það ekki sjálfur. Þegar Davíð
Oddsson býr sig til veislunnar í
Perlunni í dag og horfír í spegil-
inn áður en hann gengur til móts
við fagnandi fjöldann er grafín
spurning í hugskoti: Quo vadis?
Hvert stefnir?
Framundan endurtekning.
Hann safnar ekki auði á sæmi-
legum Iaunum. Afrækir hæfileika
sem honum þykja dýrmætir;
listamaðurinn og bælda bó-
hemlöngunin hafa tekið sig upp.
Kúpla sér út? Taka stjórnafor-
mannsstöður í Kolkrabbanum,
þéna almennilega, skrifa, njóta
lífsins? Vera Guðjón bak við
tjöldin? Koma síðar og hirða
Bessastaði? Freistandi. En eitt
heldur Da\ið við efnið. Þingvell-
ir árið 2000. Þegar Frelsarinn
verður hylltur vill Davíð vera
númer eitt.