Dagur - 21.02.1998, Blaðsíða 7

LAUGARDAGVR 21. FERRÚAR 1998 - 7
RITSTJÓRNARSPJALL
Island, Danmörk, Kína,
írak, ást og óþj ál tólg
Það var ástarvellu þáttur hér í
danska sjónvarpinu næst á und-
an fréttunum um daginn. Þar
var verið að fjalla um brostin
hjörtu og kulnaðar ástir. Þessi
þáttur minnti mig á speki sem
ég fór stundum með í mennta-
skóla á viðeigandi stundum þeg-
ar æskuástir manna kulnuðu
með dramatískum hætti. Þessi
speki hljóðaði einhvern veginn
svona: „Astin er eins og ham-
satólg. Oþjál þegar hún kólnar."
Svo komu fréttirnar. Þau eru
kunnugleg vandamálin sem
frændur okkar Danir standa
frammi fyrir þessa dagana í
tengslum við utanríkispólitík.
Annars vegar ræða menn um
samskiptin við Kína og hins veg-
ar um mál málanna, þátttöku í
bandalaginu gegn einræðis-
herrranum Saddam Hussein. I
báðum tilfellum eru siðfræðileg-
ar spurningar í forgrunni um-
ræðunnar, sem gera hana til-
finningaþrungnari en annars
væri. En tilfinningahitinn, eins
og ástin, hefur tilhneigingu til
að kólna þegar frá líður.
Það kostaði talsverða fyrirhöfn að koma samskiptum íslands og Kína í samt lag á eftir heimsókn varaforseta Tæwan til landsins- hin kínverska hamsatóig var svo sannar-
lega óþjál þegar hún kólnaði.
Eiga Kmveijar að ráða
Varaforseti Kína hefur verið í
opnberri heimsókn í Danaríki,
sem eru augljós liður í því að
koma samskiptum ríkjanna aftur
í eðlilegt horf, eftir að Danir
reyndu að safna fylgi við tillögu
um mannréttinndi í Kína á vett-
vangi Sameinuðu þjóðanna í
fyrra. Samhliða því að hinn hátt-
setti kínverski gestur kemur til
landsins kemur fram fyrirspurn
um hvort dönsk stjórnvöld muni
taka á móti þekktum andófs-
manni, sem koma mun til Dan-
merkur í mars. Nils Helveg Pet-
ersen, utanríkisráðherra, neitaði
að taka af skarið um það hvort
tekið verði á móti andófsmann-
inum, enda ljóst að með því væri
hann að stefna £ hættu hugsan-
legum árangri af heimsókn vara-
forsetans. Og gagnrýnin hefur
ekki látið á sér standa - blöð, út-
varp og sjónvarp eru uppfull af
vandlætingarfullum athuga-
semdum frá fólki sem spyr hvort
stjórnvöld í Beijing eigi að ráða
því hverjir heimsæki Dan-
mörku? Gagnrýnendur tala um
mannréttindabrot í Kína og lág-
kúrulegan undirlægjuhátt dans-
ka utanríkisráðherrans.
injóntar kiutnuglega
Allt hljómar þetta frekar kunn-
uglega í íslenskum eyrum, enda
að verulegu leyti sama umræðan
og fór fram þegar Tævanirnir
heimsóttu Island í haust. Þá var
um óopinbera heimsókn að
ræða, sem þó var farin að minna
mikið á opinbera heimsókn eftir
að Davíð Oddsson hafði tekið að
sér hlutverk gestgjafans. I hita
leiksins stóð forsætisráðherrann
keikur og ætlaði ekki að láta
Kínverja segja sér fyrir verkum.
Það kostaði líka talsverða fyrir-
höfn að koma samskiptum Is-
lands og Kína í samt lag á eftir -
hin kínverska hamsatólg var svo
sannarlega óþjál þegar hún
kólnaði. Það kom svo í hlut
Halldórs Asgrímssonar að vinna
úr því máli.
Brærtrajij óðirnar
Þegar til lengri tíma er litið virð-
ist niðurstaðan þó vera nokkurn
veginn sú sarna hjá frændþjóð-
unum Dönum og Islendingum.
Frekar en að hrópa slagorð á
torgum um mannréttindabrot,
velja menn þá leið að halda vin-
samlegum samskiptum við Kín-
verja, en beita sér í mannrétt-
indamálum í beinum viðræðum.
Stóru skrefin fram á við í mann-
réttindamálum í Kína felast þó í
þvf að samskipti og viðskipti við
vesturveldin verði sem mest,
þannig að þetta fjölmennasta
ríki veraldar opnist. Það er ekki
endilega alltaf sá sem hæst læt-
ur sem hefur sterkasta siðferði-
lega málstaðinn.
SamfylMng gegn Saddam
Hitt stóra málið sem menn ræða
hér í Danmörku - eins og raunar
á Islandi og svo víða um heim -
er samfylkingin gegn Saddam.
Mikill meirihluti Dana vill taka
þátt í hugsanlegum hernaði við
Persaflóann. Þannig studdi t.d.
mikill meirihluti málið í þinginu
og spurningin var aðeins með
hvaða hætti bein þátttaka Dana
yrði. En efasemdarmenn eru hér
ekki síður en annars staðar.
Enda málið alls ekki sjálfgefið.
Efasemdir
í fyrsta Iagi er ástæða til að efast
um að hægt verði að ná þeim
markmiðum sem menn vilja
með hervaldi. Þúsundum
mannslífa verði þannig hugsan-
lega fórnað án þess að staðan
breytist í grundvallaratriðum.
I öðru lagi er sannleikurinn
auðvitað sá að Saddam Hussein
og hans menn eru ekkert líklegri
nú en við lok Flóabardaga hins
fyrri til að breyta um stíl og
hætta að framleiða efna- og eit-
urvopn ef þeir ná að sitja áfram
á valdastól.
f þriðja lagi er raunveruleg
hætta á að Saddam endurgjaldi
árásaraðilum árásina með
hermdarverkum, beiti t.d. sýkla-
eða efnavopnum í heimaíandi
einhvers árásaraðilans. Hótunin
liggur fyrir og viðurkennt er að
mjög erfitt væri að verjast slíkri
árás, sem einn hermdarverka-
maður gæti hæglega fram-
kvæmt.
í fjórða lagi er öldungis óvíst
hvaða áhrif árás hefði fyrir sam-
skipti landa á milli í heiminum
almennt. Fyrir liggur að and-
staða er veruleg við Ioftárásir,
m.a. hjá Rússum og í Arabaríkj-
unum. Það er því vel hugsanlegt
að Ioftárásir kæmu af stað
keðjuverkandi illindum í hinu
alþjóðlega samfélagi, sem eng-
inn leið er að sjá fyrir hvernig
myndu enda.
Hver er valkostumm?
Efasemdarmenn hafa því mikið
til síns máls þegar þeir fordæma
hugmyndir um loftárásir og
benda á Saddam Hussein sé
ekki sá sem muni farast í
sprengingunum, heldur saklaus-
ir írakskir borgarar - menn, kon-
ur og börn. En hver er valkost-
urinn?
Það er alkunna að Saddam
Hussein svífst einskis. Um-
hyggja hans fyrir þjóð sinni er
sýndarmennska - hann heldur
henni í gíslingu - og notar sjúk
börn í áróðursskyni. Hann bygg-
ir forsetahallir í staðinn fyrir að
létta fólki áhrif viðskiptabanns-
ins. Undanþágur frá viðskipta-
banninu varðandi mat og lyf eru
ekki nýttar að fullu. Vopnaeftir-
litsnefndin sem verið hefur að
störfum í Irak og er í sviðsljósi
átakanna hefur fundið ótrúleg-
an fjölda vopna og vopnafram-
Ieiðslutækja. Sýklavopn, efna-
vopn og fleira og fleira. Það kom
almennt nokkuð á óvart hversu
umfangsmikil þessi framleiðsla
er og hefur verið þegar breski
varnarmálaráðherrann George
Robertson birti skýrslu um mál-
ið í síðustu viku. Og allri þessari
framleiðslu átti jú að vera hætt
samkvæmt friðarskilmálunum
sem Saddam sjálfur hafði skrif-
að undir. Svik og blekkingar eru
reglan en ekki undantekningin á
þessum bæ.
Frændþjórtir saman
Frændþjóðirnar Danir og ís-
lendingar hafa skipað sér með
afgerandi hætti í þá fylkingu
sem sett hefur Saddam Flussein
úrslitakosti og hljóta auðvitað að
standa við þá ákvörðun sína.
Það er hins vegar nauðsynlegt
og eðlilegt að menn hiki og reyni
til hins allra ftrasta að finna ein-
hverjar pólitískar lausnir. Heim-
sókn Kofi Annan til Iraks er ein-
mitt eitt síðasta hálmstráið á
þeirri leið. Það þarf að gefa öll-
um tilraunum tækifæri. En
þrýstingurinn vex - vegna hótun-
arinnar um beitingu hervalds.
Og jafnvel þó takist að sefa að-
eins meinta „gikk-gleði“ Amerík-
ana og Breta getur auðvitað svo
farið að menn þurfa að standa
við hótunina um að beita her-
valdi. Aðalatriðið er, að ef til
þess kémur séu allir fullkomlega
sannfærðir um að búið væri að
reyna aðrar lausnir til þrautar.
SýMavopnin notuö
Þegar maður veltir því fyrir sér
að saklausir borgarar gætu orð-
ið fórnarlömb loftárása hlýtur sú
spurning hins vegar líka að
vakna hvort ekki sé þegar búið
að stilla upp saklausum borgur-
um á þetta taflborð. Trúir því
einhver að þessi endalausa
framleiðsla af sýkla- og efna-
vopnum sé til þess gerð að þau
verði aldrei notuð? Tæplega.
Jafnvel þótt sú leið væri farin að
reyna að friðþægja Saddam
Hussein og gefa eftir, eru sterk-
ar líkur til að menn væru hvort
eð er að kalla skelfilegan dauð-
daga með eiturvopnum yfir al-
menna borgara síðar. Til viðbót-
ar hefðu alþjóðalög beðið skip-
hrot og einræðisherrar heimsins
og sérstaklega Saddam Hussein
stæðu miklu sterkari eftir. Ef
menn búa til slíkt ástand í hinu
alþjóðlega samfélagi í tilfinn-
ingahita gegn stríðsrekstri, er
hættan einfaldlega sú að fljót-
lega muni menn standa frammi
fyrir enn stærri og óþjálli vanda
- en þá með báða fætur steypta
niður í kólnaðri tólgarhellu!